Biografia Monteskiusza

Monteskiusz, czyli Charles Louis de Secondat Baron de Montesqieu, to jeden z czołowych przedstawicieli wczesnego oświecenia, najwybitniejszy teoretyk monarchii konstytucyjnej i współautor tekstów do Wielkiej encyklopedii francuskiej.
Urodzony w rodzinie szlacheckiej, 18 I 1689 w La Brede koło Bordeaux, do 1708 był adwokatem, następnie radcą, a od 1716 prezesem parlamentu (sądu) w Bordeaux. Po sprzedaży tej godności poświecił się studiom prawnym i historiozoficznym.
Odziedziczony po rodzicach majątek przeznaczył na zdobycie gruntownego wykształcenia i podróże po Europie (trzy lata trwał jego wojaż przez Niemcy, Austrię, Węgry, Włochy, Holandię i Anglię). W roku 1727 wybrany został do Akademii Francuskiej.
Debiutował anonimowo Listami perskimi (1721), które przyniosły mu rozgłos. Monteskiusz w Listach poddał krytyce porządek panujący we Francji przed rewolucją, traktując ustrój państwowy Anglii jako wzorzec do naśladowania. Monteskiusz wyszedł od koncepcji prawa naturalnego, wywodząc że prawo stanowione zostało ustanowione dla poskromienia dzikości natury. Przy tworzeniu prawa należy brać pod uwagę naturalne uwarunkowania, które kształtują ducha praw. Do tych uwarunkowań należą: wielkość terytorium państwa, klimat, religia, obyczaje, historia, formy gospodarowania oraz zasady rządzenia. Monteskiusz wyróżnił trzy formy państwa:
• despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,
• monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,
• republika, która opiera się na cnocie. Republika może mieć ustrój demokratyczny albo arystokratyczny.
Nad rozprawą O duchu praw pracował dwadzieścia lat: przeprowadził tu studia porównawcze (i historyczne) nad ustrojem wielu państw europejskich, opowiadając się za modelem angielskim, w którym trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą gwarantuje obywatelom wolność polityczną. Teza ta wywarła zasadniczy wpływ na kształtowanie się prawa ustrojowego w Europie i Ameryce. Dzieło Monteskiusza spotkało się z ostrą krytyką konserwatywnie usposobionych kół dworskich i kościelnych, która - mimo ustępstw autora - doprowadziła do umieszczenia tego dzieła (29 XI 1751) na indeksie. Tezy autora potępiła również Sorbona (l VIII 1752).
Po przeczytaniu manuskryptu O duchu praw Helwecjusz miał na temat tej książki tak złe zdanie, że nakłaniał Monteskiusza, by zrezygnował z opublikowania dzieła, które mogło zaszkodzić jego reputacji. Condorcet krytykował Monteskiusza, że ten nie przedstawił w swojej książce jakichkolwiek powszechnych, racjonalnych zasad prowadzenia spraw publicznych. "Dobre prawo - twierdził - powinno być dobre dla wszystkich, tak jak prawdziwe twierdzenie jest prawdziwe dla wszystkich". Rousseau wytykał Monteskiuszowi, że zajmuje się "pozytywnymi uprawnieniami rządu", a nie "zasadami uprawnień politycznych". Wolter narzekał: "Trudno stwierdzić, że Monteskiusz odnalazł powszechną zasadę, skoro historia podsuwa sto odstępstw".
Monteskiusz jest też autorem Rozważań nad przyczynami wielkości i upadku Rzymian (1734) i Uwag nad przyczynami wielkości i upadku Rzeczypospolitej Rzymskiej (1734, wydanie polskie 1762). Uznanie przyniosła mu też powieść Kościół Wenery w Knidos (1725, wydanie polskie 1776). Tuż przed śmiercią napisał Esej o smaku z przeznaczeniem dla Encyklopedii, deklarując się po stronie rewolucji umysłowej.
Zmarł 10 II 1755 w Paryżu. Jak głosi pewna anegdota, na pogrzebie Monteskiusza spośród filozofów pojawił się tylko Diderot; i to raczej dlatego, że szanował zmarłego, a nie - że podzielał jego poglądy.

Na podstawie skromnych źródeł, do jakich dotarłam, i materiałów o Monteskiuszu uważam, iż był on niezwykle wartościowym człowiekiem, inteligentnym, stawiającym duży nacisk na wykształcenie. Cenię go za odwagę, ponieważ pomimo wielu sprzeciwów, głosił swoje tezy, nie bojąc się ośmieszenia czy złej reputacji, jakie mogły mu przysporzyć. Myślę, że w obecnych czasach mało jest takich ludzi, mających własne zdanie i potrafiących go bronić, tak jak czynił to Monteskiusz.

Teoria trójpodziału władzy:

a) podział prawnych sfer działania państwa na: stanowienie prawa, administrowanie i wymiar sprawiedliwości
b) stosowne do podziału prawnych sfer działania państwa dokonanie rozdziału aparatu państwowego na odpowiadające im grupy organów, czyli organy prawodawcze, administracyjne i sądownicze
c) organizacyjne i personalne rozdzielenie wszystkich grup organów oparte na zasadzie ich względnej równorzędności i niezależności
d) realizacja przez każdą grupę organów przede wszystkim swej własnej sfery działania połączona ze stosunkowo niewielką możliwością ingerencji w działalność pozostałych grup




Bibliografia:
B. Burda, B. Halczak: Historia 2, czasy nowożytne
A. Sylwestrzak: Historia doktryn politycznych i prawnych
Monteskiusz: O duchu praw. Tłum. T. Boy-Żeleński
Czasopisma: Świat wiedzy, wiedza i życie
Encyklopedia historii Optimus Pascal
Internet, Wikipedia