"Tango"

Postać Edka z dramatu Sławomira Mrożka „Tango”, to osobowość ze wszech miar oryginalna i interesująca, której wprowadzenie w znaczący sposób ożywia akcję utworu i pozwala spojrzeć w nieco inny sposób na sytuację rodziny Eleonory i Stomila.
Edward jest mężczyzną w średnim wieku, którego pochodzenie jest nie do końca jasne. Po raz pierwszy poznajemy go kiedy wraz z seniorami rodu – babcią Eugenią i jej bratem Eugeniuszem – gra w karty, używając przy tym dość wulgarnego języka i odnosząc się do osób starszych w bardzo bezpośredni sposób. Właśnie sposób wypowiadania się Edka może uwyraźnić jego prostackie maniery, co pozwala domyślać się, że pochodził z niższych środowisk społecznych. O jego pochodzeniu i stylu życia doskonale świadczy także sposób ubierania się i dbania o higienę. Bohater ów chodzi pod domu z rozpiętą koszulą, eksponując swój tors, w brudnych spodniach, kolorowych skarpetkach i ze złotym zegarkiem na ręce, co czyni z niego wręcz synonim kiczu. Ponadto prawie się nie myje, ma tłuste włosy, a szczoteczki do zębów woli używać do odkurzania butów, niż pielęgnacji dziąseł.

Jednakże pomimo tak pretensjonalnego wyglądu i stylu życia, Edkowi nie można odmówić inteligencji. Środowisko, w którym się wychował nauczyło go niesłychanego wręcz cwaniactwa – jest chytry, przebiegły, a przy tym bezczelny. W perfekcyjny sposób potrafi manipulować ludźmi, a jego wrodzona elastyczność pozwala mu dopasowywać się niemal do każdej sytuacji. Doskonale wie co i kiedy powiedzieć oraz jaką strategię przyjąć dla uzyskania jak największej korzyści. Pozwala mu to na bardzo łatwe zjednywanie sobie ludzi, którzy nawet tak jak Artur, uznając go początkowo za wroga, znajdują w nim w końcu sojusznika. Edward wykorzystując naiwność członków rodziny, staje się dla nich wręcz idolem. Poszukiwania istoty prostoty i naturalności, prowadzone przez rodzinę Stomila znajdują swoje zwieńczenie w postaci tego sprytnego człowieka z marginesu społecznego.

Moim zdaniem postać Edka jest istotna dla całego dramatu również ze względu na tytułowe tango. Taniec ten, powstały na początku XX wieku w ubogich dzielnicach Buenos Aires był początkowo domenom ludzi o niższym stanie społecznym, a jego wejście na salony spowodowane było fascynacją klas wyższych kulturą ludzi z przemieści. Podobna sytuacja jest przedstawiona także w dramacie Mrożka – Edek wchodzi do domu artystów, stając się nijako obiektem kultu, ideałem naturalizmu. Również fascynacja kobiet osobą „pana Edzia” w pewien sposób nawiązuje do istoty tanga – tańca symbolizującego miłość, zdradę i śmierć, a także będącego esencją przeprowadzanej w latach 60. rewolucji seksualnej, czyli wszystkich elementów obecnych w dramacie Mrożka.

„Tango” ukazało się drukiem w 1964 roku – w latach rozkwitu komunizmu w krajach „demokracji ludowej”. Patrząc na utwór przez pryzmat władzy można uznać, iż Edek symbolizuje w nim lud, który uczestnicząc w rewolucji, zapoczątkowanej przez inteligentów posiadających pewną idee, w końcu przejmuje władzę, rozpoczynając rządy terroru. Umieszczenie tej postaci dramacie można więc uznać za pewnego rodzaju ostrzeżenie, by nie dawać się manipulować osobą co prawda charyzmatycznym, ale nie posiadającym wiedzy i kompetencji adekwatnych do sytuacji w której się znaleźli.



"Tango" Stanisława Mrożka jako groteskowa tragikomedia
Stanisław Mrożek prezentuje w swoim dramacie groteskową wizję świata, pełną błazenady, wyolbrzymienia, form karykaturalnych Wydarzenia, które prezentuje utwór, składają się na obraz, dzięki któremu "Tango" możemy uznać za tragikomedię. Była sobie rodzina. Najstarsi: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala (zresztą kuzynka). Rodzina nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw jakimkolwiek konwencjom: stroju, zachowania, moralności - po prostu zachowują się jak "anty-rodzice". W całym tym bałaganie Artur - pragnie uporządkowania świata. Buntuje się przeciwko nowatorskim pomysłom rodziców, nie może znieść ich "młodzieńczości" i braku zasad. Artur pragnie ładu, odwołuje się do tradycji starych form, chce urządzić sobie mieszczański ślub, nosi elegancki garnitur i przestrzega konwenansów. Mamy więc także typowy konflikt pokoleń: syn przeciw rodzicom, tyle, że zupełnie odwrócony, bo rodzice reprezentują "szaleńcze nowości" a syn tradycję i uporządkowanie. Na scenę wkracza Edek - typ prymitywny, z innej klasy społecznej (ni chłop, ni proletariusz), kochanek matki. Artur ze swoim intelektualnym podejściem do życia nie może nic zdziałać. Po śmierci babci orientuje się, że dokona czegokolwiek tylko za pomocą siły. Chce wykorzystać bezmyślnego Edka, lecz okazuje się, że Ala zdradziła go z Edkiem, a więc bohater pragnie zabić rywala. Niestety - Artur ginie, władza przypada tępemu Edkowi, który nad trupem bohatera odtańcowuje zwycięskie tango z Eugeniuszem. A zatem o czym jest właściwie tragikomiczne "Tango" ze swoją groteskową wizją świata?

O rewolucji. Jeśli konflikt rodzinny starzy - młodzi zastąpimy prawidłowością historyczną a rodzinę uznamy za społeczeństwo, ujrzymy walkę o władzę, porewolucyjny chaos (pewnego zwycięstwa - "rewolucji" dokonali już przecież Stomil i Eleonora). "Tango" jest o rewolucji (protest rodziców przeciw konwencjom dziadków i zwycięstwo). Rewolucja pociąga za sobą kontrrewolucję - pragnienie ładu Artura, próbę zamachu stanu przez wprowadzenie dawnych wartości. Zwycięża zaś siła - totalitarny, bezmyślny, Edek. I jest to świetnym zobrazowaniem rewolucji społeczno-politycznych tego świata.

O rewolucji obyczajowo-artystycznej. Na temat rewolucji społecznej nakłada się wymiar obyczajowo-artystyczny. Tam rodzinę zrównaliśmy ze społeczeństwem, tu nazwijmy sztukę - rewolucją. Formy, konwencje upadają - ich przeciwieństwo staje się znów formą do obalenia. Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym jest parodią sztuki opartej o schemat rodziny i konfliktu pokoleń, jest też parodią awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura. Zwycięża Edek - i jego tępota, a zatem zwycięży też tania, masowa sztuka (symbolem jej jest tu popularne tango).

O kryzysie i upadku wartości - cały proces przemian: najpierw bunt rodziców, potem kontra Artura przeciw rodzicom a wreszcie zwycięstwo Edka - to obraz rewolucji, która doprowadza do upadku wartości duchowych i do zwycięstwa siły prymitywnej, władzy materialnej. Artur poszukuje wartości - idei, która jeszcze się nie zużyła. Nie znajduje jej. Okazuje się zresztą, że i w jego przypadku idea podporządkowania była dużo mniejszą niż zwykła ludzka zazdrość i miłość, która spowodowała chęć zabicia Edka. Finał dramatu i w tym sensie - rozpatrywania kryzysu wartości - jest pesymistyczny - zwyciężyły bezmyślność i siła, kryzys wartości jeszcze się powiększył.



"Tango" jako dramat o pragnieniu władzy i parodia dramatu rodzinnego
1. Wstęp
"Tango" należy do jednych z najbardziej udanych i uznanych dramatów Sławomira Mrożka. Dzięki umowności świata przedstawionego pisarz nadał swemu utworowi uniwersalną wymowę, która jest ważna i aktualna do dziś. Z jednej strony Mrożek skupia się w "Tangu" na mechanizmach władzy i rewolucji oraz na skutkach przewrotów społecznych, z drugiej zaś portretuje świat pozbawiony trwałych, tradycyjnych wartości. Przedstawieniu tego drugiego aspektu służy oryginalny obraz rodziny, jaki wytworzył się w wyniku rewolucji obyczajowej i kulturalnej.

2. Rozwinięcie
W "Tangu" można spotkać charakterystyczną dla Mrożka parę bohaterów: inteligenta - człowieka wrażliwego, lecz słabego i chama - pozornie silnego prostaka (Artur i Edek). Te postacie toczą ze sobą nieustanną walkę, w której nie ma zwycięzcy.

Edek jest tu stałym bywalcem, w rodzinie. Ten prymitywny człowiek, bez skrystalizowanych poglądów, zasad i elementarnej wiedzy posiada ogromny wpływ na mieszkańców domu. Jest kochankiem Eleonory i Ali, stałym partnerem całej rodziny do gry w karty. Artur widzi w Edku człowieka, który umożliwi mu zapanowanie nad rodziną. Artur chce zmusić członków rodziny do zachowań odpowiednich dla ich wieku, załamuje się jednak, kiedy dowiaduje się, że jego matka sypia z Edkiem. Widzi, że jego wysiłki, by opanować ten chaos i rozprężenie nic nie dają, by zapanować nad rodziną, musi stworzyć nowy porządek, który polega na przywróceniu starego systemu wartości i powrotu do tradycji. Artur postanawia ożenić się z Alą. Tłumaczy Ali, że ślub może stać się podstawą przywrócenia sytemu wartości.

Rodzina pogodziła się z porządkiem narzuconym przez Artura. Uporządkowali mieszkanie, wydobyli z szaf ubrania i przygotowali się do ceremonii. Do małżeństwa jednak nie doszło, ponieważ Artur przekonał się, że sama forma bez treści, bez idei nie przywróci ładu.

Poniósł klęskę, ponieważ zapomniał o napełnianiu formy, którą chce wprowadzić, treścią. Ona myślała, że ślub to tylko formalność, dlatego właśnie zdradziła go z Edkiem. Załamany Artur chciał zniszczyć Edka, ale przeliczył się.

Arturowi nie powiodło się przejęcie władzy i panem sytuacji został Edek. Miał on łatwiejsze zadanie, ponieważ Artur stworzył już ideologię, którą Edek wprowadził w życie.

Dopiero śmierć Babci nasuwa Arturowi wniosek, że jedyną ideą, którą można stworzyć z niczego jest władza, panowanie nad życiem i śmiercią innych. Zbrojnym ramieniem władzy ma być Edek, którego sposób bycia przejmuje Artur: "na początek rozwalimy wujcia" i tym rozzuchwala Edka. W tym momencie Ala wyznaje Arturowi, że go zdradziła z Edkiem. Jest przekonana, że jej narzeczonemu jest to obojętne, bo żeni się z nią tylko dla zasady. Wówczas w Arturze-ideologu budzi się człowiek. Ideę władzy czerpiącej ze śmierci, zwycięża uczucie miłości. Artur chce przecież zabić Edka nie dla idei, ale z zazdrości, a to prowadzi do tragicznego finału. Władzę przejmuje Edek.

Kryzys wartości pogłębił się, zwyciężyła głupia i bezmyślna siła. Nadmiar wolności, odrzucanie tradycyjnych wartości, nieodpowiedzialność inteligencji prowadzą do dramatu historii - upada stary dziewiętnastowieczny świat z tradycyjną moralnością, humanizmem i miłością bliźniego. Jego miejsce zajmuje cywilizacja przemocy, terroru i zła, której kwintesencją są systemy totalitarne. "Tango" jest więc ostrzeżeniem przed nimi. Pokazuje mechanizmy prowadzące do dyktatury.

3.Zakończenie

"Tango" jest zatem dramatem o pragnieniu władzy, upadku świata i tradycyjnych wartości, przedstawionym na przykładzie rozkładu podstawowej komórki społecznej, jaką jest rodzina.To także parodia dramatu rodzinnego, ponieważ odwrócone zostają w nim role, jakie tradycyjnie przypisuje się poszczególnym pokoleniom. Wbrew stereotypom to starsi i najstarsi członkowie rodziny starają się być nowatorscy, łamać schematy, zaś konserwatystą okazuje się najmłodsza latorośl. Odwrócona zostaje też klasyczna sytuacja buntu - to rodzice, nie ich pociechy sprzeciwiają się wszystkiemu i nieustannie się buntują.