Na przestrzeni wieków różni władcy zarysowali postać władcy despotycznego, który ucieka sie do wszystkich rodzajów przemocy, by uzyskać swoją pozycję. Problem despotyzmu Mickiewicz ukazuje w "III części Dziadów". Część ta opisuje wiele postaw i zachowań ludzkich.
Nowosilcow był senatorem cara rosyjskiego a zarazem głównym prześladowcą Polaków. Scena "Sen Senatora" opisuje go w sposób kontrastowy. Z jednej strony przedstawiony jest jako władca bez skrupułów, nie cofający się przed niczym, a z drugiej jako zwykły człowiek mający swoje lęki. Senator był próżny, chciał przypodobać się carowi, dlatego był bezwzględny w stosunku do Polaków. Ważne dla niego były prywatne zaszczyty, nie interesował się jak żyją i co myślą o nim zwykli ludzie, istotne dla niego było by go słuchali. "Nienawidzą mnie wszyscy, kłaniają się, boją" - mówi we śnie. Na początku snu, widzi swą przyszłość w jasnych barwach. "Order! - gdzie - lokaj, przypnij - tu. Tytuł książęcy!" z czasem jednak sen przemienia się w koszmar. Wszyscy odwracają się od niego. "Ach, Marszałek! -co? Do mnie odwraca się tyłem", szydzą z niego "I toczą mię robaki, szyderstwa, żarciki." Kiedy senator był na łasce cara, okazywał ludziom swoją wyższość, a kiedy car odwrócił się od niego, stał się nikim. Ta sytuacja przedstawia despotyzm jako przemijające dobro rządzących. Ważni i potężni są oni do momentu buntu, do pewnego przełomu.
Poeta nawiązuje do despotyzmu również w "Ustępie". Na szczególną uwagę zasługuje "Przegląd wojska", gdzie opisana została potęga militarna Rosji, despotyzm władcy oraz stolica - Petersburg i jej mieszkańcy, bezkrytycznie i niewolniczo podporządkowani carowi. Wstrząsający jest widok placu po przeglądzie wojska, na którym pozostało dwadzieścia trupów żołnierzy. Przerażający w swym okrucieństwie jest obraz rannego człowieka, z poszarpanymi wnętrznościami, któremu zabroniono krzyczeć, aby car nie zwrócił uwagi na ten nieprzyjemny widok, a żołnierz przyzwyczajony ślepo spełniać rozkazy, zacisnął usta i zamilkł. Ludzie żyjący pod władzą despoty są jak zwierzęta, które są więzione w klatkach. Nikt nie liczy się z ich zdaniem. Boją się, dlatego zamiast podjąć walkę z tyranem, podporządkowują się mu. Kolejnymi przykładami są młody Litwin, który długo leżał na śniegu aż w końcu zginął nadepnięty przez konia oraz sługa oficerski "Pan kazał siedzieć i sługa usiądzie (...) I dotąd wierny panu, choć bez duszy".
"Przegląd wojska" kończy się ogólną, pełną żalu refleksją poety: "Ach, żal mi ciebie, biedny Słowianinie!-
Biedny narodzie! żal: mi twojej doli,
Jeden znasz tylko heroizm - niewoli."
Despotyzm niszczy. Niszczy rządzących i poddanych. Rządzący są zakłamani i bezlitośni, nie obchodzi ich dobro narodu, tylko dobro własne. Natomiast poddani są nieszczeni psychicznie i fizycznie, co prowadzi do śmierci. Przykładem takiego niszczenia w "Dziadach cz. III" są młodzież wywożona na Sybir, więźniowie, którzy nie mają żadnego kontaktu ze światem zewnętrznym oraz senator Nowosilcow, który liczył się dopóki był na łasce cara.