Żydzi w literaturze polskiej. Omów zagadnienie, odwołując się do wybranych utworów literatury współczesnej.

I. Literatura podmiotu

1. Tadeusz Różewicz: Żywi umierali. Warszawa 1976
2. Władysław Broniewski: Żydom polskim. Warszawa 1962
3. Władysław Broniewski: Ballady i romanse. Warszawa 1962
4. Czesław Miłosz: Campo di Fiori. Warszawa 1980
5. Czesław Miłosz: Biedny chrześcijanin patrzy na getto. Warszawa 1980
6. Andrzej Szczypiorski: Początek. Poznań 1996

II. Literatura przedmiotu

1. Alicja Krawczyk: Tematyka żydowska w lekturach szkolnych licealistów. Kielce 1993
2. Elżbieta Lewczuk: Studia z dziejów Żydów w Polsce tom II. Warszawa 1995
3. Stefan Korboński: Polacy, Żydzi i holocaust. Warszawa 1999

III. Ramowy plan wypowiedzi

1. Określenie problemu:
Jak II Wojna światowa wpłynęła na losy Żydów i czy to zagadnienie jest
poruszane w polskiej literaturze współczesnej?

2. Argumenty :
a. Opis śmierci Żydów zamieszkujących getto w wierszu Żywi umierali.
b. Broniewski solidaryzuje się z Żydami, podziwia ich walkę o godną śmierć w wierszu Żydom polskim.
c. Zestawienie śmierci małej, niewinnej Żydówki z męką Chrystusa w Balladach i romansach Broniewskiego.
d. Ukazanie obojętności Polaków na cierpienie Żydów w Campo di Fiori.
e. Podmiot liryczny wiersza Biedny chrześcijanin patrzy na getto czuje się winny, że nie zapobiegł tragedii jaką była niewinna śmierć Żydów.
f. Akcja uratowania Irmy Seidenman i Joasi Fichtelbaum, w której uczestniczą Polacy, Żydzi i Niemcy w powieści Początek. Ukazanie wśród wszystkich narodów postaci złych i dobrych.

3. Wnioski:
Obozy koncentracyjne zmieniły życie wielu ludzi szczególnie Żydów. Mimo licznych opisów trudno sobie wyobrazić co czuli, co przeżywali więźniowie obozów i jak to wpłynęło na ich psychikę.

IV. Materiały pomocnicze
1. Zdjęcia z obozu w Oświęcimiu.
2. Kopie zdjęć.


Druga wojna światowa przyniosła zagładę milionom ludzi, spowodowała kryzys etyki, dewaluację praw moralnych. Była wielką tragedią europejskiej cywilizacji. Polska wyszła z niej bardzo zniszczona i osłabiona. Po raz pierwszy dokonywano zbrodni na tak wielką skalę. Ginęli wojskowi i cywile. Niemcy nie oszczędzali nikogo. Niemal całkowitemu wyniszczeniu uległ naród żydowski. Literatura dokumentuje ten czarny okres w dziejach, opisuje bestialstwo okupanta, zmiany w psychice ludzi, zobojętnienie na cudzą krzywdę i cierpienie innych, upadek kultury, klęskę etyki.
Wiele utworów poświęconych zostało tragedii narodu żydowskiego. Hitlerowcy zabijali Żydów szczególnie bestialsko. Uważali ten naród za podludzi, niemniej nie mieli żadnych obiekcji co do wykorzystania olbrzymiego majątku wywożonych do obozów i mordowanych tam Żydów.
Tragedii tego narodu poświęca Różewicz wiersz Żywi umierali. Jest to przejmująca relacja o umieraniu getta. Oddzieleni murem od reszty świata "zamurowani żywi umierali". Poeta opisuje śmierć starego Arona i sprzedającej jabłka Salci. Oboje odchodzili jednakowo. Getto pełne było trupów. Wciąż przybywało zmarłych. Każdego dnia z płonących domów wyskakiwali ludzie: "Z dnia na dzień ciała spadały w dół".
Także Władysław Broniewski poświęca część swej twórczości tragedii narodu żydowskiego. Jego wiersz Żydom polskim opowiada o likwidacji getta. Poeta solidaryzuje się z umierającymi Żydami, rozpacza nad ich losem, o hitlerowcach mówi: "psy okrwawione", przypomina masowe mordy w komorach gazowych, duszenie wapnem transportów ludzi. Broniewski sławi heroizm Żydów, którzy nie dali się biernie prowadzić na rzeź; rozniecili powstanie. Dobrze wiedzieli, że nie mają żadnych szans, a jednak ruszyli do walki. Walczyli o godny sposób umierania. Tragedia Żydów była też tragedią Polski. Broniewski mówi: "wspólny dom nam zburzono i krew przelana nas brata...". I Polacy byli więzieni w obozach, umierali w komorach gazowych: "łączy nas mur egzekucyj, łączy nas Dachau, Oświęcim:.
Wiersz Broniewskiego jest protestem przeciw nietolerancji, przeciw rasizmowi. Poeta wyraża nadzieję, że gdy zakończy się wojna, ten "krwawy nasz trud wieloletni", znikną uprzedzenie rasowe: "i jedna powstanie rasa, najwyższa: ludzie szlachetni".
Wstrząsający jest inny wiersz tego poety, Ballady i romanse, w którym opowiada on o śmierci małej żydowskiej dziewczynki. Ryfka straciła rodziców ("Mama pod gruzami, tata w Majdanku..."). Żyła więc sama wśród ruin. Czasem przejeżdżający ludzie z litości dali jej bułkę czy kilka groszy. Ale pewnego dnia przybyli esesmani ukazani w wierszu jako oprawcy wiodący na mękę Pana Jezusa. Zabrali ze sobą i małą Żydówkę, "postawili ich oboje pod miedzą/ potem wzięli karabin do ręki/ (...)/ potem salwa rozległa się głucha".
Poeta zestawia śmierć niewinnego dziecka z męką Chrystusa. Oboje zginęli przez nietolerancję. Nietolerancję dla poglądów i nietolerancję dla rasy.
O nietolerancji i obojętności na cudze cierpienie mówi też Czesław Miłosz w wierszu Campo di Fiori. Przedstawione są tu dwa wydarzenia historyczne: śmierć Giordana Bruna i powstanie w żydowskim getcie warszawskim. Garstka powstańców chciała pokazać światu, że potrafią godnie walczyć i umierać, że sami mogą wybrać sobie rodzaj śmierci. Giordano Bruno natomiast zginął skazany przez Kościół za herezję, uznając teorię Kopernika. Łącząc te dwa – jakże różne na pozór – wydarzenia, poeta stara się zwrócić uwagę czytelnika na problem obojętności ludzi wobec nieszczęścia drugiego człowieka. Powstańcy żydowscy umierają tak samo jak wielki myśliciel – w samotności. Ich miejsca śmierci tętnią życiem – na placu Campo di Fiori ludzie zajmują się handlem i swoimi sprawami, a tuż obok getta, odgrodzonego murem, Niemcy ustawili karuzelę, na której bawią się Warszawiacy. Spalonymi strzępami papierów unoszącymi się na wietrze, odgłosami strzałów, rzezią dokonywaną na Żydach nikt się nie przejmuje. Egoizm, obojętność ludu warszawskiego powoduje, iż staje się on katem.
Umieraniu getta poświęca Miłosz także inny wiersz - Biedny chrześcijanin patrzy na getto. Poeta w specyficzny sposób opisuje tragedię. Nie mówi o walczących i umierających ludziach, mówi o niszczonych drobnych przedmiotach, o ogniu pochłaniającym ludzkie włosy, o mrówkach żywiących się trupim mięsem. Ukazuje getto martwe. Podmiot liryczny czuje się winny tej tragedii, nie przeciwstawił się jej, czuje się winny, że należy do innego narodu, i że dzięki temu nie zginął razem z walczącymi o prawo do życia.
Także Andrzej Szczypiorski w swej powieści Początek ukazuje tragedię Żydów. Na książkę tę składają się dwie historie: uratowania pięknej Żydówki Irmy Seidenman i żydowskiej dziewczynki Joasi Fichtelbaum. W akcjach ratowania uczestniczą Żydzi, Polacy i Niemczy. Pisarz nie ukazuje tu postaci stereotypowych. Wśród każdej nacji są jednostki pozytywne i negatywne; Żyd, Bronek Blutman, zarabia wydając Niemcom swych rodaków, Polak, Piękny Lolo, uprawia ten sam proceder, gdy tymczasem Niemiec, Johann Muller z narażeniem własnego bezpieczeństwa udziela pomocy aresztowanej Irmie. Książka poświęcona jest głównie Żydom. Dzieje rodziny Fichtelbaum przeplatają się z dziejami Irmy Seidenman. Irmę i Joasię udaje się uratować, ale śmierć ponoszą inni przedstawiciele tego narodu. W powstaniu ginie brat Joasi, Henryczek, również w getcie umiera jej ojciec, mecenas Fichtelbaum. Pisarz przedstawia też w powieści inne uratowane żydowskie dziecko - Arturka Hirszfelda. Chłopiec ten zostaje "przemieniony" w Polaka, Gruszeckiego, i staje się jednocześnie zagorzałym antysemitą.
Przytoczone rozważania są jedynie próbą pokazania jak na psychikę człowieka mogą wpłynąć okrucieństwa wojny i świat obozów. Nie ulega wątpliwości, że traumatyczne wydarzenia drugiej wojny światowej zmieniły całkowicie życie dziesiątków milionów ludzi. Patrzenie na tamte wydarzenia i ich ocena jest niebywale trudna, wręcz niemożliwa dla młodego człowieka takiego jak ja. Nie mogę i nawet nie próbuję wyobrazić sobie co czuli tamci ludzie zniszczeni wewnętrznie przez chore systemy totalitarne takie jak stalinizm czy hitleryzm.
Naród żydowski został podczas ostatniej wojny niemal doszczętnie wymordowany. Niemczy nie oszczędzali także Polaków. Wojna zabrała młodym ludziom najpiękniejsze lata życia. Niewielu z przedstawicieli tego tragicznego pokolenia udało się przetrwać. O tragedii młodych Polaków i Żydów wspomina się w wielu utworach literackich.