Imperializm

Imperializm-polityka zagraniczna, polegająca na podbojach kolonialnych, dążeniu do podporządkowania sobie innych krajów i militaryzmie.
Wybuch I wojny światowej 1914-1918, poprzedziły liczne konflikty lokalne, będące odbiciem sprzecznych interesów politycznych, ekonomicznych oraz rosnącej rywalizacji mocarstw: Anglii, Francji, Niemiec, Rosji i Austro-Węgier. Marokańskie kryzysy i Kotły Bałkańskie.
BAŁKANY POD KONIEC XIX w.
Turcja była przedmiotem szczególnych zabiegów imperialistycznych Wlk. Brytanii, Francji, Rosji i Austro-Węgier. Rosja chciała opanować Stambuł i cieśniny czarnomorskie - poprzez wspieranie ruchów narodowowyzwoleńczych, dostarczanie broni. Z Rosją w tym rejonie rywalizowały Austro-Węgry, które chciały tu umocnić się i zdobyć nowe terytoria. W 1877r. Rosja przystąpiła do wojny i jej wybuch przyspieszyły powstania narodowo wyzwoleńcze w Bośni i Hercegowinie 1875r., w Bułgarii 1876, wojna Serbii i Czarnogóry przeciw Turcji. W sojuszu z Rumunią Rosja zaatakowała Turcję. Turcja przegrywała, wojska sprzymierzone podchodziły pod Stambuł. 3 marca 1878r. w San Stefano 17km od Stambułu podpisano układ, na mocy którego nastąpiła kapitulacja Turcji. Turcja w nim uznała niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii - utworzono państwo bułgarskie i miała zapłacić Rosji olbrzymią kontrybucję. Rosja otrzymała tereny na Kaukazie oraz południową Beraubię. Tymczasem Anglia, Austro-Węgry i Niemcy obawiając się wzmocnienia Rosji na Bałkanach - doprowadziły do kongresu w Berlinie 1878r., gdzie pod naciskiem tych mocarstw Rosja musiała zrezygnować z szeregu zdobyczy.
POWSTANIE TRÓJPRZYMIERZA 1882r.
a) antagonizm franusko-niemiecki
Wojna 1870-71 nadwyrężyła prestiż Francji ale jej nie wyeliminowała z czołówki państw. Bismark chciał klęski Francji, bo widział w niej poważnego konkurenta gospodarczego i politycznego oraz przerażała go możliwość koalicji francusko-rosyjskiej. Do zaostrzenia stosunków doszło w 1874-75 kiedy to we Francji reorganizowano armię i szerzono propagandę o powrocie Alzacji i Lotaryngii do Francji.
b)antagonizm austro-węgiersko - rosyjski
W 1875r. wybuchł tzw. kryzys wschodni - powstania przeciw Turcji w Bośni, Bułgarii i Hercegowinie - militarnie i finansowo pomagała im Rosja co wywołało zaniepokojenie Austro-Węgier, a także zwycięstwo Rosji w wojnie z Turcją 1877-78.
Po kongresie berlińskim 1878r. doszło do zbliżenia Niemiec i Austro-Węgier. W 1879r. zawarły one przymierze, w którym zobowiązały się do wojskowej pomocy, gdyby któreś z nich zostało napadnięte przez Rosję, w wypadku innego państwa - sojusznik będzie neutralny.
c) przymierze Austro-Węgier z Niemcami w 1879r. przeciw Rosji,
d) 20 czerwca 1882r. do przymierza Austro-Węgier i Niemiec przystępują Włochy i powstaje Trójprzymierze.
Bismark szukał także partnera hamującego politykę kolonialną Francji, która myślała o odwecie. Do tej roli nadawały się Włochy, które miały pretensje do Francji (zajęcie przez nią Sabandii, Nicei). Za cenę obietnicy popierania takich aspiracji kolonialnych w północnej Afryce, w Wiedniu 1882r. Bismark doprowadził do przystąpienia Włoch do przymierza (trójprzymierze). Niemcy i Austro-Węgry zobowiązały się do udzielenia Włochom pomocy wojskowej, gdyby doszło do konfliktu z Francją. I nawzajem, gdyby był konflikt z Rosją, natomiast w tej sprawie Austro- Węgry nie zobowiązały się do pomocy Niemcom. Włosi zastrzegli, że jeżeli stroną walczącą przeciwko sprzymierzeńcom będzie Anglia - to oni pozostaną neutralni. Powstanie trójprzymierza poważnie zaniepokoiło Francję i Rosję.
KONWENCJA FRANCUSKO - ROSYJSKA 17 SIERPIEŃ 1892r.
Oba kraje były zagrożone przez trójprzymierze i to zbliżyło je do siebie mimo różnic ustrojowych. Kiedy wyczerpanemu caratowi Berlin utrudniał otrzymanie od niego pożyczki, rząd carski przyjął w 1888r. ofertę Francuzów na pożyczkę, za nią poszły inne w latach 1889-91. Rosja uzyskała od Francji przeszło 4 miliardy franków i w zamian za to powierzyła jej wykonanie zamówień wojskowych (np. 500tys. karabinów). W rezultacie dalszych pertraktacji podpisano 17 sierpnia 1892r. konwencję wojskową. W razie napadu Niemiec lub Włoch na Francję, Rosja udziela pomocy wojskowej i odwrotnie. Układ ten ratyfikowany przez Francję w 1893r. 27 grudnia przez cara, wszedł w życie w styczniu 1894r. Sojusz ten stał się przeciwwagą do trójprzymierza i nowym blokiem państw i sojuszem militarnym.
ZWROT W POLITYCE WŁOCH 1900r.
Włosi zdają sobie sprawę, że trójprzymierze nie da im nowych nabytków kolonialnych ani nie pomoże z Francją w Afryce Pół. Włochy były mocno związane z Francją a ich ekonomika i handel w przeważającej mierze uzależnione były od kapitału francuskiego. Gdy Włochy przystąpiły do trójprzymierza, Francja czyniła wszystko by zrujnować gospodarkę włoską (cła, zrywanie stosunków handlowych). Dlatego w 1901r. został zawarty układ włosko-francuski a w 1902r. nastąpiła wymiana not, rząd włoski miał zachować neutralność w wypadku ataku państw trójprzymierza na Francje. Jednak Włochy nie wystąpiły z trójprzymierza.
UKŁAD „ENTENTE CARDIALE"
Anglia (druga ofiara trójprzymierza) musiała zmienić politykę. Była zaniepokojona zbrojeniami Niemiec na morzu, rozbudową kolonii w Afryce i oceanie spokojnym. Król Wlk. Brytanii Edward VII chciał zbliżenia z Francją, a także minister spraw zagranicznych Francji Theophile Delcasse. Po długich przygotowaniach w kwietniu 1904r. podpisany został układ między Wlk. Brytanią a Francja zwany „entente cordiale" - serdeczne porozumienie. Układ ten likwidował spory w polityce Azji i Afryki a najważniejsza część dawała Wlk. Brytanii wolną rękę w Egipcie a Francji w Maroko, nie wspomniano w układzie o Niemczech, ale był on przeciwko Nim, bowiem chciały one przekształcić Maroko w swoja kolonię. W ten sposób kształtował się w Europie drugi blok państw imperialistycznych Brytanii i Francji oraz dwuporozumienie Francji i Rosji. Dzięki temu ostatniemu układowi Wlk. Brytania zbliżyła się poprzez Francję do Rosji. Ale blok ten powstał dopiero w 1907r.
WOJNA ROSYJSKO - JAPOŃSKA 1904-1905
Pierwsze ogniwo „Trójprzymierza" stanowiła rosyjsko - francuska konwencja wojskowa z 1892r. Kolejne to układ francusko - angielski z 1904r. „Entente cordiale". Najtrudniejsze do stworzenia było trzecie ogniwo Trójprzymierza: układ angielsko - rosyjski, na przeszkodzie któremu stanęła ostra rywalizacja obu mocarstw w Azji. Dopiero po klęsce Rosji w wojnie z Japonią, która odwróciła zainteresowania cara od spraw Azji na Bałkany, mogło dojść 31 sierpnia 1907r. do podpisania układów rosyjsko - brytyjskich.
Zagrożona przez Niemcy Anglia, przyszłego sojusznika widziała w Rosji, lecz najpierw zamierzała ograniczyć penetrację caratu na Dalekim Wschodzie - posłużyła się więc Japonią. Mając zapewnione dostawy broni i pożyczki od Anglii - Japonia rozpoczęła wojnę.
Przyczyny wojny: rywalizacja mocarstw imperialistycznych o rynek chiński. Rosja posiadała wydzierżawiony od Chin - Płw. Ziaotung z twierdzą morską Port Artur, zbudowała w Płn. Mandżurii linię kolejowa tzw. kolej Wschodniochińską. Spółki rosyjskie inwestowały kapitały w koleje, kopalnie, lasy Mandżurii i Korei. Na tym terytorium dążenia caratu skrzyżowały się z imperializmem japońskim, który chciał tu zwiększyć swoje wpływy. W 1902r. Japonia zawarła układ z Anglią o przyjaźni i pomocy przeciw Rosji, a w 1903r. Japonia wystąpiła do rządu carskiego by uznał on Koreę za japońską i opuścił Mandżurię (ta miała być rosyjską strefą wpływów). Japonia chciała uzyskać w tym regionie koncesje polityczne i gospodarcze Korei i Chin (Mandżuria). Propozycja została odrzucona.
Przebieg wojny: 6 lutego 1904r. Japonia zerwała stosunki dyplomatyczne z Rosją, a 9 lutego 1904r. bez wypowiedzenia wojny flota japońska zaatakowała flotę rosyjską w Port Artur na Ziaotungu, zniszczyła 2 pancerniki i 1 krążownik. 10 lutego zniszczyły rosyjskie okręty w koreańskim porcie Inczhan. Początkowo prowadzono głównie działania na morzu. Sytuacja Rosji była ciężka gdyż dowóz sprzętu możliwy był dzięki jednej kolei. Głównodowodzący Japonii - marszałek Oyoma, Rosji - admirał Aleksiejew a następnie gen. Kuropatkin. W maju 1904r. Japończycy wkroczyli do Korei, od czerwca oblegały Port Artur, wojska rosyjskie po klęsce pod Liagangiem 30 sierpnia wycofały się w głąb Mandżurii. 2 stycznia 1905r. upadł Port Artur, zdobyli go Japończycy. Od 7 do 13 marca była zacięta bitwa pod Mukdenem - Rosjanie ponieśli klęskę: z 293 tys. żołnierzy zginęło 89 tys. W maju 1905r. doszło do klęski floty rosyjskiej pod Curzimą, która zmusiła ostatecznie rząd carski do podjęcia rokowań. Innym ważnym argumentem była rewolucja ludowa w 1905r. i niepokoje w Rosji. Rosja mogła kontynuować walkę, miała duże rezerwy ale sytuacja wewnątrz kraju zmusiła cara do pokoju. W odmiennej sytuacji byli Japończycy, którzy nie posiadali już sił do kontynuowania działań wojennych.
Zakończenie wojny: 8 lipca 1905r. prezydent USA Theodor Roosvelt zaproponował amerykańską mediację, która po kilku miesiącach żmudnych rokowań doprowadziła do zawarcia pokoju w Postsmuth. Traktat uznawał Koreę za Japońską strefę wpływów. Japonia otrzymała Płw. Ziaotung z Port Artur, a także część rosyjskiej wyspy Sochalin, nie ingerowanie Rosji w sprawy Mandżurii. Wojna ta umocniła imperializm japoński (w 1910r. Japonia zajęła Koreę).
POROZUMIENIE ANGLII I ROSJI
Ważnym problemem dla Rosji były cieśniny Czarnomorskie, zamknięcie ich przez Turcję sprawiło, że flota czarnomorska nie mogła wziąć udziału w wojnie z Japonią. Poparcie Turcji przez Niemcy utrudniały politykę Rosji. Z drugiej strony Niemcy zagrażają interesom francuskim i angielskim w Afryce, Europie oraz Dalekim i Bliskim Wschodzie.
Z drugiej strony Rosja po klęsce pod Curzimą była tak osłabiona, że przestała być groźnym rywalem dla polityki brytyjskiej w Azji. Dlatego też Anglia, pragnąc wzmocnić obóz Ententy, postanowiła zawrzeć z Rosją układ, analogiczny do tego z 1904r. Porozumienie zostało podpisane 31 sierpnia 1907r. Oba państwa rozwiązały w nim wszystkie sporne kwestie kolonialne. Dopiero po klęsce Rosji w wojnie z Japonią, która odwróciła zainteresowanie Petersburga od spraw azjatyckich na Bałkany. Umowa ta nie miała w sojuszu wojskowego charakteru. Anglia zrezygnowała z Tybetu, którego ogłoszono krajem neutralnym, Rosja zobowiązała się do ograniczenia swej penetracji w Afganistanie i na utworzenie tam protektoratu brytyjskiego, Persja została podzielona na 3 strefy: rosyjską, angielską i neutralną, która je rozdzielała. Układ ten zakończył proces formowania Trójporozumienia, które stało się w rywalizacji europejskiej przeciwnikiem Trójprzymierza. Pogłębiające się sprzeczności między tymi blokami doprowadziły do I wojny światowej.
I KRYZYS MAROKAŃSKI 1905-1906
Niemcy szybko zorientowały się, że układ brytyjsko - francuski z 1904r. czynił Maroko strefę wpływów kapitału francuskiego. Dlatego postanowiły przeciwdziałać. Kiedy na przełomie 1904-05 Paryż zażądał od sułtana marokańskiego Mulaj Abed al.-Aziza zgody na wprowadzenie oddziałów francuskich na teren sułtanatu oraz szeregu koncesji gospodarczych, ten odmówił licząc na poparcie Niemiec. Za namową kanclerza Rzeszy Bularoga 31 marca 1905r. cesarz niemiecki Wilhelm II, podczas przejażdżki po morzu śródziemnym, wpłynął na pokładzie swego jachtu do marokańskiego portu Tanger, gdzie oświadczył, że przybył pozdrowić sułtana jako niezależnego władcę. Wygłosił agresywne przemówienie, że będzie bronił interesów niemieckich w Maroku i będzie konsultował się w tej sprawie z sułtanem. Oświadczenie to wywołało oburzenie Francji, która nie mogła liczyć na pomoc Rosji, z którą miała traktat wojskowy, gdyż ta była osłabiona rewolucją i Anglii bo układ z 1904r. takiej pomocy nie przewidywał. Sytuacja taka była pomyślna dla Niemiec. Zaproponowały zwołanie międzynarodowej konferencji w sprawie Maroka (która potwierdziła by niepodległość Maroka).
W dniach od 16I do 7IV 1906r. w hiszpańskim mieście Algecornaise odbyła się konferencja 11 państw europejskich, USA i Maroka. Wszyscy uczestnicy konferencji poparli interesy Francji z wyjątkiem Austro-Węgier, które poparły Niemcy. Konferencja potwierdziła niepodległość Maroka, istnienie państwa marokańskiego, ale przyznawało w nim Francji daleko idące koncesje, m.in. wpływ na tamtejszą policję i uznawała specjalne interesy Francji i Hiszpanii w tym kraju.
Konferencja Algecorne jeszcze bardziej pogłębiła sprzeczności między blokami.
II KRYZYS MAROKAŃSKI 1911r
Kolejny kryzys marokański miał miejsce 1I 1911r. kiedy to niemiecka kanonierka „Pantera" przybyła do Agadiru a wkrótce potem na wody marokańskie wpłynął lekki krążownik „Berlin". Napięcie w stosunkach niemiecko - francuskich a Maroko spadły dopiero po podpisaniu 4XI 1911r. układu pomiędzy tymi państwami, na mocy którego Niemcy zgodzili się na ustanowienie francuskiego retektoratu, w zamian za co otrzymali część Konga francuskiego. Nie był to jednak koniec antagonizmu niemiecko - francuskiego, który stał się jedną z głównych przyczyn wybuchu I wojny światowej.
BAŁKAŃSKIE WOJNY 1912-1913
Były dwa konflikty zbrojne między pastwami płw. Bałkańskiego. Wykorzystując osłabienie Turcji, Bułgaria i Serbia zawarły w 1912r. tajny układ sojuszniczy. Zakładał on atak na Turcję i odebranie jej Macedonii. W tym samym roku do tego sojuszu przystąpiła także Czarnogóra i Grecja. 9X 1912r. działania wojenne przeciw Turcji rozpoczęła Czarnogóra domagając się przyznania autonomii prowincjom bałkańskim, a w 10 dni później do wojny włączyły się również armie Bułgarii, Serbii i Grecji. Słabiej wyposażone i mniejsze liczebnie wojska tureckie wycofywały się pod naporem oddziałów koalicji ponosząc porażki. 3XII 1912r. na prośbę Konstantynopola zawarto zawieszenie broni. Rokowania pokojowe w Londynie nie przyniosły rezultatów, w wyniku czego 3II 1913r. wznowiono działania militarne, w czasie których Turcja straciła najważniejsze twierdze na Bałkanach: Adrianopol i Janinę. W tej sytuacji rząd turecki musiał zgodzić się na wznowienie w maju negocjacji pokojowych. W ich efekcie 30V podpisano w Londynie układ na mocy którego Grecja uzyskała Kretę, Trację oraz południową Macedonię, zaś Serbowie otrzymali pozostałą część Macedonii. Uznano niepodległość Albanii. Serbowie byli niezadowoleni ponieważ nie uzyskali dostępu do Adriatyku poprzez powstanie Albanii, chcieli całej Macedonii. Również Bułgaria była niezadowolona. Rozmowy bułgarsko - serbskie o Macedonię zostały zerwane a car Bułgarii Ferdynand rozpoczął w czerwcu 1813r. wojnę z Serbią i będącą z nią w sojuszu Grecją. Zapoczątkowało to wybuch drugiej wojny bałkańskiej, w której przeciw Bułgarii......... Czarnogóra, Rumunia i Turcja, która chciała odzyskać utracone ziemie. Od całkowitej klęski Bułgarię uratowała interwencja rosyjska pod naciskiem której zawarto rozejm i podpisano układ pokojowy w Bukareszcie. Na jego mocy Bułgaria utraciła na rzecz Rumunii region Dobrudżem, na rzecz Serbii prawie całą Macedonię, zaś na rzecz Turcji większą część Tracji. Sukcesy Serbii pozostającej pod wpływem Rosji w obu wojnach bałkańskich wzbudziły zaniepokojenie Austro-Węgier, które obawiały się, że Serbowie oderwą od nich przyłączone w 1908r.: Bośnię i Hercegowinę. Konflikt serbsko - austriacki stał się jedną z przyczyn I wojny światowej.