Bogurodzica

Transkrypcja

Bogurodzica dziewica1, Bogiem sławiena2 Maryja,
U twego Syna Gospodzina3 matko zwolena4, Maryja!
Zyszczy nam5, spu<ś>ci nam6.
Kyrieleison7.

Twego dziela Krzciciela8, bożycze9,
Usłysz głosy, napełń myśli10 człowiecze.
Słysz11 modlitwę, jąż nosimy12,
A dać raczy13, jegoż14 prosimy:
A na świecie zbożny15 pobyt,
Po żywocie raski przebyt16.
Kyrieleison.

Objaśnienia językowe

1Bogurodzico Dziewico... Maryjo (formy mianownikowe użyte w funkcji wołacza; 2przez Boga sławiona; 3Pana; 4wybrana; 5pozyskaj, zjednaj nam; 6ześlij, spuść nam; 7Panie, zmiłuj się; 8dla twego Chrzciciela (św. Jana); 9synu Boga (wołacz od słowa bożyc - syn Boga); 10spełń myśli, zamiary, pragnienia; 11wysłuchaj; 12którą zanosimy, odprawiamy; 13racz; 14czego, o co; 15pobożny (lub: pomyślny, dostatni); 16przebywanie, mieszkanie w raju.

Jest najstarszym znanym utworem zapisanym w języku polskim. Tradycja przypisywała jej autorstwo św. Wojciechowi. Najstarsze dwie pierwsze zwrotki powstały jednak prawdopodobnie w połowie XIII wieku. Ich autor jest nieznany. W średniowieczu Bogurodzica pełniła rolę hymnu narodowego. Śpiewali ją polscy rycerze przed bitwą pod Grunwaldem. W XV w. Długosz nazwał ją w swojej kronice "pieśnią ojców" (carmen patrium). Określenie to świadczy zarówno o dawności pieśni, jaki i wysokiej randze nadawanej jej przez ówczesnych Polaków. O dawności Bogurodzicy świadczą też liczne archaizmy, czyli wyrazy, które wyszły z użycia. Niektóre z nich były przestarzałe już w XV wieku:
• leksykalne (przestarzałe wyrazy): dziela - dla, bożyc - syn Boga, Gospodzin - Pan, zbożny - dostatni, przebyt - bytowanie, istnienie, rodzica - matka
• słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów): Bogurodzica - matka Boga, już w XV w. mówiło się matka (kogo?) Boga, a nie matka (komu?) Bogu
• fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów): raczy - racz, zyszczy - pozyskaj, spuści - ześlij, rzeczowniki zawierają dawną końcówkę wołacza -y, -i
• składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu): Bogiem sławiena - sławiona przez Boga
• fonetyczne (dawny sposób wymawiania wyrazów): Krzciciela - Chrzciciela
Bogurodzica składa się z modlitewnych próśb. Pierwsza zwrotka zawiera apostrofę (zwrot) do Matki Boskiej (Bogurodzica - Matko Boga), by zyskała przychylność Chrystusa dla ludzi (zyszczy nam, spuści nam - zyskaj i ześlij nam łaski). Maryja występuje jako pośredniczka między Jezusem, a wiernymi. Prośba w drugiej zwrotce kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa (bożycze - synu Boga). Wierni, powołując się na zasługi Jana Chrzciciela (twego dziela Krzciciela - ze względu Chrzciciela), błagają o obdarowanie wartościami najważniejszymi dla ówczesnych ludzi. Są nimi: pobożne życie na ziemi (zbożny pobyt- szczęśliwe, dostatnie życie) i zbawienie po śmierci (rajski przebyt - przebywanie w raju). Połączenie trzech osób - Chrystusa, Matki Boskiej i Jana Chrzciciela -występowało w sztuce średniowiecznej pod nazwą deesis. Motyw ten przedstawiał Chrystusa jako sędziego i zbawiciela, znajdującego się po środku, oraz Maryję, jego matkę i Jana, który ochrzcił Chrystusa w Jordanie (św. Jan Apostoł, autor Ewangelii i Apokalipsy, był inną osobą). Bogurodzica napisana jest średniowiecznym wierszem zdaniowo-rymowym. Wiersz taki miał wersy o różnej długości. Pierwszy wers Bogurodzicy liczy 15 sylab, drugi - 17 sylab, a trzeci - 6 sylab. Rymy występowały nie tylko na końcu wersów (np. nosimy - prosimy), ale również wewnątrz (np. zyszczy nam, spuści nam w trzecim wersie). Bogurodzica była wykonywana jako pieśń. Jej melodia ma formę średniowiecznego śpiewu chóralnego, wykonywanego bez akompaniamentu instrumentów.