Ogólny Zespół Adaptacji

W 1956 roku Hans Selye opublikował swoją teorię stresu chronicznego, znaną współcześnie jako Ogólny zespół adaptacji (GAS).


Biolodzy uważają że właśnie zdolność adaptacji jest najistotniejszą cechą , która odróżnia świat istot żywych od przyrody nieożywionej. Cecha ta jest wyrazem indywidualności ustroju i jego aktywności, co sprawia , że organizm żywy nigdy nie poddaje się biernie działaniu środowiska. Warunkiem przetrwania organizmu narażonego na wpływy świata otaczającego jest sprawność mechanizmów fizjologicznych odpowiedzialnych za zmiany w środowisku wewnętrznym i przeciwstawiające się im reakcje.
Określenie „adaptacja” zostało nazwane General Adaptation Syndrome(Ogólny zespół adaptacyjny). Zespół ten jest głównym elementem teorii stresu, której twórcą był wybity fizjolog kanadyjski H. Selye.
Początek koncepcji steru zaczyna się w przypadkowo wykrytym przez Selye’go „zwykłym zespole choroby”. Selye jeszcze jako student stawiał sobie pytanie „dlaczego tak jest iż rozmaite czynniki chorobotwórcze (np. te powywołują odrę czy grypę),posiadają wspólną właściwość wywoływania „nieswoistych objawów”.
Ten zwykły zespól chorobowy był pierwszym dowodem (dla Selyego) ze „nieswoiste cechy choroby” są z punktu widzenia lekarskiego istotną właściwością stresu.
Dalsze doświadczenie lekarskie oraz badania w laboratorium biochemicznym Uniwersytetu McGill w Montrealu doprowadziły do skrystalizowania się teorii stresu. Według niego
stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu żądania.
Według Selye’go ważnym argumentem „nieswoistości” reakcji stresowych jest mechanizm aktywacji układu wewnątrz-wydzielniczego, a ściślej kory nadnerczy.
Według S. mechanizm sterowania reakcją stresu można opisać następująco. Stresor pobudza podwzgórze, produkowana jest substancja sygnalizująca, iż przysadka powinna wydzielać do krwi większą ilość hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Pod jego wpływem zewnętrzna korowa część nadnerczy wydziela kortykoidy. To prowadzi z kolei do zmniejszania i zaniku grasicy oraz innych zmian towarzyszących, takich jak zanikanie węzłów chłonnych, hamowanie reakcji zapalnych i wytwarzanie cukru. Drugą typową reakcją stresu jest powstanie owrzodzeń układu pokarmowego , co jest związane z wysokim poziomem kortykoidów we krwi oraz z funkcjonowaniem autonomicznego układu nerwowego.
Ten opisany zespół zmian , wywołanych działaniem na organizm czynników szkodliwych(stresorów),takich jak zranienie, infekcja , wysoka temperatura, hałas, itp. Ma charakter przystosowawczy i to dwojakiego rodzaju:
-Lokalny zespół adaptacyjny (LAS-Local Adaptation Syndrome) ,obejmujący zmiany specyficzne zachodzące w miejscu występowania stresora (np. w miejscu oparzenia).
Ogólny zespół Adaptacyjny (GAS) obejmuje zmiany niespecyficzne, uogólnione. Ten ostatni zespół wszelkich niespecyficznych zmian fizjologicznych, a więc nie związanych bezpośrednio z naturą i działaniem bodźca szkodliwego ,jest istotą stresu w koncepcji Selye’go . Tak rozumiana reakcja stresu rozwija się poprzez trzy stadia:
1.reakcji alarmowej
2.odporności
3. wyczerpania

Ad.1 Stadium reakcji alarmowej jest wyrazem powszechnej mobilizacji ił obronnych organizmu. W tym stadium wyodrębnia się dwie fazy:
a).faza szoku, obejmująca początkowy bezpośredni wpływ czynnika szkodliwego na organizm charakteryzujący się wystąpieniem pierwszych sygnałów pobudzenia organizmu do obrony(np. spadek ciśnienia krwi lub obniżenie temperatury), bądź wskaźników uszkodzenia organizmu,
b).faza przeciwdziałania szokowi, obejmująca reakcje obronne, którym towarzyszą zmiany w funkcjach fizjologicznych (np. wzrost ciśnienia we krwi, podwyższenie temperatury ciała).

Ad.2 Stadium odporności –to stadium względnej adaptacji charakteryzujące się tym, że organizm względnie dobrze znosi czynniki szkodliwe działające już jakiś czas, a słabiej toleruje inne bodźce, które uprzednio były nieszkodliwe.

Ad.3 stadium wyczerpania pojawia się wtedy , gdy czynniki szkodliwe działają działają zbyt intensywnie bądź zbyt długo, a uogólnione pobudzenie organizmu nie służy już zwalczaniu stresora lecz charakteryzuje się utratą zdolności obronnych , czego wskaźnikiem jest rozregulowanie funkcji fizjologicznych. W ostatnim stadium wyczerpania mogą pojawić się względnie trwałe reakcje patologiczne, które przy dalszym działaniu stresora mogłyby prowadzić do śmierci.

Problem wyczerpania organizmu zwłaszcza w procesie biologicznego starzenia się wiąże się z drugim ważnym elementem składowym teorii stresu Selye’go a mianowicie z „energią przystosowania”. Uczony wyodrębnia „powierzchniową” i „ głęboką” energię przystosowania.
Energia powierzchniowa jest uruchamiana na każde żądanie , a jej wydatki są uzupełniane kosztem energii głębokiej , która na drodze adaptacyjnych zmian mechanizmów homeostatycznych prowadzi do starzenia i śmierci.
Ta hipoteza o istnieniu dwóch poziomów adaptacji ma wielu zwoleników , (np. Lazarus 1966) to jednak ze względu na to, ż nie ma dowodów fizjologicznych potwierdzających nieodwracalność strat tej energii, koncepcja „energii przystosowania” ma nadal status wyłącznie symboliczny.

Reasumując przedstawioną koncepcję stresu , trzeba zaznaczyć że jest ona szeroko krytykowana. Przede wszystkim zwraca się uwagę na enigmatyczność definicji „stresu” i „energii przystosowania”, które z punktu widzenia fizjologii nie mają uzasadnienia empirycznego.