Wejherowo

Wejherowo liczy blisko 50 tysięcy mieszkańców i jest położone na północno-zachodnim krańcu aglomeracji gdańskiej. Leży w malowniczej okolicy, u podnóża porosłych lasem wzgórz morenowych w pradolinie rzeki Redy.

Śladami osadnictwa w dobrach Śmiechowo i Nanice sięgają epoki żelaza (ok.650 p.n.e.). W VII wieku istniała tu słowiańska osada, a w XI wieku trzy grody. Dobra te nabył w 1576 roku starosta pucki Ernest Wejher (ród z Frankonii). Jego wnuk Jakub, towarzyszący Władysławowi IV w wojennych wyprawach, uczynił - jak wynika z relacji Ojca Grzegorza, autora kroniki opisującej początki miasta - zagrożeniu życia pod miastem Biała na Smoleńszczyżnie (1634) śluby, które wypełnił, fundując kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej w dobrach śmiechowskich nad rzeką Białą, dziś Cedron. Między nią i rzeczką Srebrną założych 28.05.1643 roku osadę, zwaną Wejherowską Wolą. Przywilejem z dnia 13.01.1650 roku król Jan Kazimierz nadał osadzie chełmińskie prawa miejskie, potwierdzone przez Jana III Sobieskiego w 1696 roku. Miasto otrzymało herb: biały krzyż maltański na niebieskim polu z czerwoną różą pośrodku i obramowaniem z liści wawrzynu.

W ufundowanym przez Jakuba Wejhera kościele z klasztorem (1648 - 1651) osiedlili się O.O. Reformaci. W 1651 roku otwarto przyklasztorną szkołę i rozpoczęto budowę Kalwarii, wzorowanej na jerozolimskiej, liczącej obecnie 26 kaplic. Sanktuarium promieniowało na całe Kaszuby. W XVIII i XIX wieku odwiedzało je rocznie kilkanaście tysięcy pątników. Przyczyniło się to do szybkiego rozwoju miasta. Po Wejherach (do 1657) właścicielami miasta były kolejno rody magnackie - Radziwiłłów z Nieświeża (do 1681), Sobieskich (do 1720), Przebendowskich (do 1782), a następnie rezydenta angielskiego w Gdańsku A. Gibsone (do 1796) i grafów Keyserlingów (do 1808).

Mimo niesprzyjających okoliczności (wojny ze Szwedami, wojny w XVIII wieku, zabór pruski) miasto się stale rozrastało, czemu sprzyjało zaludnienie okolicy i położenie przy trakcie Gdańsk - Szczecin.

W 1772 roku miasto liczyło 565 mieszkańców. W 1818 roku zostało siedzibą landrata. Rozwinęło się po zbudowaniu kolei Gdańsk - Koszalin (1870). W okresie zaborów postępowała germanizacja. Obok szkoły ewangelickiej (1778) powstał także kościół (1823) i szpital (1874), choć istniał szpital ss. Szarytek (1866). Prusacy zlikwidowali szkołę klasztorną (1824) i klasztor (1874). Ludność zbudowała wtedy tzw. Leoninum. Mimo aktywności Hakaty zmniejszyła się niemiecka własność ziemska (1896 - 1914), na co wpłynęło powstanie banków ludowych i spółdzielni jak Bank Kaszubski (1907) i Spółdzielnia "Kupiec". W latach 1905 - 1908 wybudowano okazały kościół ewangelicki. Wejherowianie trudnili się rolnictwem, handlem drzewnym, kupiectwem i rzemiosłem. Istniały tu między innymi młyny, cegielnie, kuźnie, drukarnia (1845), cementownia (1873), fabryka cygar (1892), gazownia (1895) i rzeźnia (1898). W 1900 roku Wejherowo liczyło 6.720 mieszkańców, w tym 2,5 ewangelików.

10 lutego 1920 roku miasto wróciło do Polski i zostało siedzibą Urzędu Marynarki Handlowej (1920 - 1927) i powiatu morskiego (1928). Położenie ekonomiczne było trudne. Z biedą i bezrobociem walczył burmistrz Teodor Bolduan, inicjator między innymi budowy basenu i kortów tenisowych. Działa tu drukarnia "Gazety Kaszubskiej" (1922 - 1939), Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" (1919), chór "Lutnia", Teatr "Kaszubski" (1935) i stacjonował I Batalion Morski. Istniało też seminarium nauczycielskie. W 1939 roku miasto liczyło około 16 tysięcy mieszkańców.

Lata 1939 - 45 to czas wojny i okupacji. We wrześniu 1939 roku hitlerowcy rozstrzelali Teodora Bolduana i ks. Prałata Edmunda Roszczynialskiego, a pobliski las piaśnicki stał się miejscem kaźni Polaków. Ludność przeciwstawiała się okupantowi, wspierając między innymi partyzantów z "Gryfa Pomorskiego".

Miasto zostało wyzwolone 12 marca 1945 roku. W 1946 roku Wejherowo liczyło około 13 tysięcy mieszkańców, a po elektryfikacji kolei (1957) około 20 tysięcy. Po wojnie powstały nowe zakłady: obuwniczy "Neptun", odzieżowy "Jantar", przetwórstwa "Las". Produkowała Cementownia "Wejherowo". Działalność gimnazjum i seminarium kontynuowały Liceum Ogólnokształcące i Liceum Pedagogiczne (do 1969). Powstały nowe osiedla: Harcerskie, Tysiąclecia, Staszica, Ściegiennego oraz szkoły średnie: samochodowa, elektryczna, dla dzieci głuchych, liceum medyczne, ponadto szkoła muzyczna, nowy szpital, dwa nowe kościoły i parafie, hotel "Bliza". Miasto ma pięknie położony stadion i wielki park z amfiteatrem. Sportowe sukcesy odnosili kręglarze, bokserzy, piłkarze i modelarze okrętowi. W 1968 roku powstało Muzeum

Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko - Pomorskiej. Bogate są osiągnięcia ruchu śpiewaczego, np. chórów "Harmonia" i "Cantores Veiherovienses". Od 1966 roku organizowane są tu Ogólnopolskie Festiwale Pieśni o Morzu.

Najważniejsze zabytki: kościół klasztorny z kryptami Wejherów i Przebendowskich (w podziemiach), kościół farny, szpitalik z XVIII wieku przy farze, pałac Przebendowskich z XVIII wieku, kalwaria (większość kaplic z 1651 - 57) oraz ratusz z 1650 roku trzykrotnie przebudowywany, który przedstawimy dogłębniej w dalszej cześci pracy.