Zmysły człowieka

Receptory dzielimy na:
*mechanoreceptory - reagujące na dotyk lub ucisk
*fotoreceptory - wrazliwe na światło
*termoreceptory - reagujące na ciepło
*chemoreceptory - wrazliwe na różne zw. chem.
OKO - narząd wzroku. Rejestruje obraz, umożliwia ostre widzenie przedmiotów z duzej i małej odległości, rozróżnia barwy. Oko przypomina szerokokątny aparat fotograficzny w którym umieszczono czuła kolorową klisze.
Główna częscią narządu wzroku jest gałka oczna osadzona w zagłebieniu czaszki - oczodole. Jej wnętrze wypełnia ciało szkliste. Zewnętrzną warstwe gałki ocznej stanowi zawarta tkanka łączna zwana twardówką. od srodka oka przylega do niej warstwa zawana naczyniówką, w której znajduja sie naczynia krwionosne, odzywiajace połżoną głębiej stakówkę. Z zewnatrz gałka jest chroniona ruchomą powieką. Ruchy powieki zapewniają stałe zwilżanie powierzchni oka przez łzy, które są produkowane w specialnym gruczole. Łzy chronią oko równiez przed bakteriami, zawieraja substancje bakteriobójcze.

Promienie świetlne, wpadajace do oka najpierw przechodzą przez spojówkę, nastepnie przez przezroczystą błonę rogówkę a potem przez mały otwór źrenicę. Wielkość źrenicy kontrolowana jest przez tęczówkę (np. przysłona). w ostrym swietle źrenica automatycznie sie zwęża, a w przyćmionym i w ciemności rozszerza. Za źrenica znajduje sie soczewka (przezroczysta) utrzymywana jest przez wiązadełka, do których przyczepione są mięśnie umożliwiające zmiane krzywizny soczewki oraz zmiane jej ogniskowej. dzieki temu oko zdolne jest do akomodacji (ostrego widzenia z bliska i z daleka) zdolnosc ta zmniejsza sie wraz ze starzeniem sie organizmu. Wówczas są niezbedne soczewki korekcyjne (okulary lub soczewki kontaktowe). Kłopoty z ostroscia widzenia (krótko- i dalekowzrocznością) mają równiez dzieci. w tym wypadku niezwykle wazne jest wczesne wykrycie wady i jej skorygowanie. Nie leczone prowadzie do trwałego upośledzenia wzroku.
Soczewka w oku ogniskuje promienie świetlne na siatkówce (warstwa swiatłoczuła wyściełająca dno oka)(np. klisza). W siatkówce znajduja sie dwa rodzaje kom. światłoczułych (fotoreceptory) pręciki (125mil) i czopki (6, 5mil). Pręciki wystepuja na obrzezach siatkowki i umożliwiają widzenie w jasnym jak i i w przyćmionym świetle. Odpowiadają one za postrzeganie kształtów i ruchu. Czopki których najwiecej skupia sie w środkowej części siatkówki, zwanej plamką żółtą (strafa najostrzejszego widzenia), odpowiadaja za widzenie szczegółów obrazu i za widzenie barwne. Wyróznia sie 3 rodzaje czopków z ktorych kazdy odpowiada za rozpoznanie innej barwy. Ślepota na barwy - daltonizm polega na upośledzeniu jednego lub więcej z trzech rodzajów czopków.
Impulsy generowane pod wpływem światła w pręcikach i czopkach są wysyłane do mózgu za pośrednictwem neuronów, składających sie na nerw wzrokowy. Obraz zewn. świata jest wynikiem skompl. obróbki impulsów
spojówka - cienka, przezroczysta warstwa pokrywajaca przednia czesc oka
Ucho - narzad słuchu i równowagi. Ucho jest niezwykle czułym narządem słuchu, przystosowane jest do rejestrowania fal dźwiekowych o czestotliwościach 20(niskie) do 20 tys. cykli (wysokie) na s. Pozwala na ocene głośności i barwy dżwieku.

Ucho składa sie z 3 części:
*ucho zew. - złozone z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewn.
*ucho środkowe - obejmującego trzy kosteczki słuchowe
*ucho wewn - składajacego się z właściwego narzadu słuchu oraz narzadu równowagi
Odbieranie fal dźwiękowych przez ucho odbywa sie w nastepujacy sposób:
-Fale wpadajace do małżowiny usznej są kierowane do przewodu słuchowego zewnetrznego na którego koncu znajduje sie błona bębenkowa, oddzielajaca ucho zewnetrzne od środkowego.
-Drgania błony bebenkowej spowodowane przez fale dźwiekowe, wprawiają w drgania trzy połączone ze sobą małe kosteczki słuchowe, wchodzace w skład ucha środkowego. Sa to młoteczek, kowadełko i strzemiaczko. Młoteczek dotyka błony bębenkowej, a strzemiączko - błony przysłaniajacej wejscie do ucha wewn. , tzw. okienka owalnego. Dzieki temu drgania błony bębenkowej za pośrednictwem kosteczek słuchowych i błoniastego okienka owalnego są przenoszone na część ucha wewn. zwana ślimakiem. Kosteczki słuchowe nie tylko przenoszą ale także wzmacniają drgania. Po przejściu przez układ kosteczek ucha środkowego pierwotne drgania błony bębenkowej są ok. 30-krotnie wzmocnione.
- Drgania spowodowane wychyleniem się błony okienka owalnego, przenoszą się na rzęski komórek, którymi jest wysłany ślimak. Rzęski są receptorami słuchowymi. Maja one połączenie z zakończeniami komórek nerwowych. Wychylanie i uginanie rzęsek, spowodowane ich drganiami, wzbudza impulsy nerwowe, które za posrednictwem nerwu słuchowego są przenoszone do mózgu. Tam, w polu słuchowym, zostają przekształcone w doznania, które odbieramy jako dźwięki.

Ucho pełni jeszcze funkcję równowagi ciała. Narząd równowagi zwany błędnikiem, znajduje sie w uchu wewn. Jest to system połączonych ze soba kanalików i woreczków. W woreczkach znajdują sie drobne kamyki - otolity - powstałe z węglanu wapnia. Ruchy i przemieszczanie sie ciała sprawiają ze otolity uciskają komórki receptorowe, które są przekazywane za pośrednictwem neuronów do odpowiedniego osrodka w mózgu. Na podstawie tych impulsów mózg moze ocenić np. prędkość poruszania sie ciała. Druga część błędnika skkłada sie z 3 wypełnionych płynem i wyścielonych rzęskami półkolistych kanałów. Są one ustawione w 3 prostopadłych do siebie płaszczyznach. Poruszanie głową w dowolnej płaszczyźnie wywołuje ruch płynu w co najmniej jednym z 3 kanałów. Ruch płynu porusza rzęski, co pobudza komórki receptorowe i powoduje przekazanie impulsów do mózgu. Tu dokonuje sie analiza informacji napływajacych z błędnika. Jeśli rownowaga ciała jest zakłócona, mózg za pomocą nauronów ruchowych wysyła impulsy, uruchamiające odpowiednie mięśnie, które pomagają ją przywrócić.
Skóra - zmysł dotyku

W skórze wystepują rózne rodzaje receptorów. Najprostrze to wolne zakończenia wypustek neuronów, leżące tuż pod naskórkiem. Są to receptory bólu, ich pobudzanie, odczuwane jako ból, informuje że wierzchnia warstwa skóry została uszkodzona (przecięta, oparzona). Blisko pow. skóry leżą także receptory wrażliwe na słaby ucisk, są one pobudzane nawet przez najlżejszy dotyk, (wtedy wiemy ze nasza reka dotyka czegos, styka sie z tym). Na silniejszy nacisk reagują inne zakonczenia nerwowe, umiejscowione głębiej w skórze. Ruchy włosów rejestrują zakończenia nerwowe owinięte wokół zagłębionej w skórze nasady włosa. W głębiej położonej warstwie skóry znajduja sie termoreceptory, reagujace na zimno i ciepło. Dzieki nim wiemy czy przedmiot ktorego dotykamy jest zimny czy gorący, a także czy na dworze zrobiło sie chłodniej czy cieplej.

Nos - zmysł węchu
Człowiek ma ok. 20 mil. receptorów węchowych. Są to przekształcone zakończenia wyspecjalizowanych neuronów, leżące wśród komórek nabłonka wyscielającego górną część jamy nosowej. Receptory węchowe, zwane chemoreceptorami, reagują na specyficzne subst. chem. Odziaływanie czasteczki zwiazku chem. na okreslony receptor w nosie powoduje przekazanie impulsu nerwowego do mózgu. Receptory węchowe są bardzo czułe, potrafią wykryć śladowe ilości subst. Człowiek rozróznia ok. 3 tys. zapachów.
język - zmysł smaku.

Odczuwanie smaku potraw jest zależne od chemoreceptorów. Narządem smaku są kubki smakowe - niewielkie brodawki usytuowane głównie na języku. Wewnatrz kubków mieszczą się receptory smakowe, ktore są pobudzane przez różne subst. chem. znajdujące sie w pokarmie. Zmysł smaku odgrywa podwójną rolę: pobudza żołądk do wydzielania enzymów trawiennych i ostrzega przed subst. szkodliwymi (wiele subst. trujących dla czł. ma gorzki, nieprzyjemny smak). Człowiek rozpoznaje 4 zasadnicze smaki: słodki, kwaśny, słony i gorzki. każdy z nich jest rozpoznawany przez inny rodzaj kubków smakowych.