Starożytna Grecja

Pojęcia

1. Agora - (grecki rynek) zgromadzenie ludowe w polis, później miejsce obrad takiego zgromadzenia.

2. Kabotaż - przybrzeżna żegluga krajowa, łącząca porty jednego morza albo różnych mórz.

3. Hellada - w starożytności nazwa krainy w południowej Grecji. W VII w. p.n.e. dotyczyła środkowej Grecji, a potem całego obszaru zamieszkanego przez Greków.

4. Symmachia - (gr. Symmachia - wspólna walka) - w starożytnej Grecji związek obronny państw - miast.

5. Falanga - żołnierzy ustawiano szeregach zwartych szeregach. Każdy żołnierz swoją tarczą zasłaniał bok sąsiada, z drugiej strony wysuwając włócznię.

6. Tyrania - w starożytnej Grecji forma rządu w wyniku przejęcia władzy przez jednostkę, najczęściej przy poparciu ludu.

7. Ostragon - to fragment glinianego naczynia używanego przez Ateńczyków do sporządzania różnych notatek rachunków.

8. Satrapia - okręg administracyjny, odpowiadający w przybliżeniu krainom geograficzno - historycznym.

9. Kworum - liczba członków zgromadzenia, niezbędna do podjęcia prawomocnych decyzji.

10. Kapitel, głowica - zwieńczenie kolumny, filaru. Element konstrukcyjny znajdujący się miedzy podporą a elementem dźwiganym.

11. Stoicyzm - cnota, czyli zachowanie równowagi duchowej, jest najwyższym dobrem człowieka.

12. Epikureizm - szczęście utożsamiane z brakiem cierpień, jest głównym celem człowieka. Później: dążenie do przyjemności.

13. Chorego - w starożytnej Grecji obywatel polis zobowiązany do wystawienia własnym kosztem (m.in. zaopatrzenie w kostiumy) chóru na igrzyska teatralne lub muzyczne.

14. Panteon - świątynia poświecona wszystkim bogom. Ogół bóstw powiązanych więzami rodzinnymi.

15. Centaur - istota o wyglądzie konia z głową i torsem mężczyzny.

16. Satyr - bożek płodności i urodzaju o postaci mężczyzny z rogami i koźlimi nogami.

17. Misteria - forma kultu połączona z procesjami, widowiskami, tańcami, śpiewami.

18. Apoteoza - uznanie jakiejś osoby za bóstwo.

19. Epigoni - potomkowie następców Aleksandra Wielkiego.

Warunki naturalne osadnictwa na Półwyspie Bałkańskim:

Warunki naturalne sprzyjały osadnictwu ze względu na górzystość terenu, trudno dostępne przejścia i dobrze rozwiniętą linię brzegową z licznymi zatoczkami. W Tesalii z kolei, na jednym z największych obszarów nizinnych, możliwa była uprawa roślin i hodowla. Rozwój osadnictwa następował również na rozlicznych wyspach i wysepkach Morza Egejskiego, a wśród nich na Rados i Krecie, dwóch największych. Przybysze z Azji Mniejszej powoli przybywali na tereny ówczesnej Grecji. Napływające plemiona osiedlały się na terenach żyznych, gdzie uprawiano pszenicę i jęczmień, czyli też na stokach gór, które były dobrym miejscem do zakładania winnic i innych gajów oliwkowych, a także do wypasu kóz i owiec. Dobre dochody przyniosła także hodowla pszczół.

Okres minojski: ok. 1450 r. p.n.e. następuje koniec panowania Krety na morzu, gdyż najechali ich Grecy z lądu. Najważniejszym ośrodkiem kultury tej epoki było Knossos, ale ok.1380 r. p.n.e. pałac w Knossos ulega zniszczeniu. Kultura minojska - pierwsza wysoka cywilizacja egejska. Z tego okresu pochodzą pałace na Krecie, w Knossos. Znajomość pisma - tzw. Pismo linearne A i B, literatura ustna - pieśni bohaterskie, folklor.

Okres mykeńska: 1700 - 1200 r. p.n.e. Głównym ośrodkiem kultury były Mykeny (zabytki pisane). Systemem sprawowania władzy były pałace. Budowano pałace obronne m.in. w Mykenach i Tebach.
Literatura ustna - pieśni bohaterskie, folklor.

Wieki ciemne (okres ciemny): 1200 - 800 r. p.n.e. Okres nazywa się tak ze wzglęgu na stosunki polityczne i kulturowe. Ograniczyły się stosunki Grecji ze światem zewnętrznym. Ok. 1200 r. p.n.e. miał miejsce najazd Dorów, podbili oni część wysp, przed ich najazdem uchroniły się Ateny.

Okres archaiczny: w tym okresie zarysowało się najważniejsze kryterium zróżnicowania społecznego: podział na biednych i bogatych.

Cywilizacja Grecji: Początki cywilizacji greckiej datują się od przełomu II i III tysiąclecie p.n.e. Związane są z powstaniem najstarszej na tym terenie kultury - kultury minojskiej - od legendarnego Minosa.

Początki miasta (Grecji): sięgają Grecji archaicznej. Najwcześniej powstały w Azji Mniejszej, gdzie przy ich powstaniu odgrywały rolę inne czynniki niż w Grecji właściwej. Ważną rolę odgrywała tu chęć zabezpieczenia się przed wrogą ludnością z zaplecza. W Grecji miasta początkowo miały charakter rolniczy. W VIII w. miasta stały się centrami życia politycznego, z jednego ośrodka łatwiej było zarządzać całym państwem. By stworzyć silny ośrodek miejski przesiedlano często część ludności ze wsi do miast. Greckie polis to suwerenna wspólnota obywateli, którzy sami rządzili nie tworząc struktur państwowych odrębnych od społeczeństwa i działających w imieniu tego społeczeństwa. Podstawowe decyzje podejmowane były przez Zgromadzenie wszystkich mężczyzn wchodzących w skład wspólnoty. Wspólnota powoływała i odwoływała urzędników na czas określony, po czym ich zmieniała.

Wielka kolonizacja: VIII w. to czas klęsk dotykających gospodarkę grecką. Pojawiły się też ostre konflikty. Brak żywności wobec rosnącej liczby mieszkańców, chęć zdobycia ziemi uprawnej dla zapewnienia dostatniego bytu, pragnienie wzbogacenia się - to zapoczątkowało proces nazywany wielka kolonizacja.

Przyczyny kolonizacji: -brak ziem, -wzrost demograficzny Grecji, -poszukiwanie złóż surowców naturalnych, -możliwość rozładowania konfliktów społecznych (wojny) biorą się z braku ziem, -pojawiają się nowe indywidualności polityczne (młodzi politycy).

Skutki kolonizacji: -większe dochody dla polis macierzystych, -powiększenie swojego terytorium, -upowszechnienie kultury, języka i ustrojów, -dostęp do surowców, -rozwój handlu, -rozwój techniki, -poznanie basenu Morza Śródziemnego.

Przebieg wojny Greków z Persami:

499r. p.n.e. - wybucha powstanie antyperskie, w Milenie
492r. p.n.e. - rozpoczęcie wyprawy perskiej. Persji wkraczają przez Trację do Macedonii, zajmują ją, a następnie ruszają w kierunku Aten.
490r. p.n.e. - wybucha bitwa pod Maratonem. Armią grecką dowodzi Vilittierdes. Bitwa wygrana prze Greków.
486r. p.n.e. - umiera król perski Dariusz, a władzę przejmuje Kserkses. Nie rezygnuje z wypraw.
481r. p.n.e. - powstaje związek helleński, jest to związek miast greckich zawiązany przeciwko Persom.
480r. p.n.e. - bitwa pod Termopilami, w której Grekami dowodził król Sparty Leonidas. Grecy przegrywają te bitwę. W tym samy roku dochodzi do bitwy morskiej pod Saleminą. Flota grecka, prowadzona, przez Teniskoklesa, pokonuje flotę grecką. Po tej bitwie część Persów opuszcza Grecję.
478r. p.n.e. - bitwa pod Platejami, w której Grecy ponownie pokonują Persów
478r. p.n.e. - powstaje Ateński Związek Morski, celem, którego jest walka z Persami. Najważniejszą rolę spełniają Ateny, bowiem zbierają i przetrzymują pieniądze, decydują o armii.
449r. p.n.e. - zostaje podpisany pokój z Persją, po którym kończą się 50 -sięcio letnie walki z Persami.

Wojna Peloponeska: Przyczyną wojny peloponeskiej jest wzrost potęgi Aten. Heliada dzieli się na zwolenników i przeciwników Aten. 431 - 404r. p.n.e. - dochodzi do wojny peloponeskiej, która się toczy o hegemonie w państwie, wojna toczy się między Spartą i Atenami. Pustoszenie Attyki przez wojska spartańskie. Mieszkańcy uciekają do Aten, co powoduję nadmiar ludności w Atenach oraz rozpieszczenie się wielu chorób i zaraz. W tym czasie wojska peloponeskie niszczyły Peloponez. 405r. p.n.e. - Przegrana Aten, nie wiem gdzie, powoduje kapitulacje Aten i podpisanie takich warunków: zburzenie Wielkich Murów; ograniczenie Aten do 20 okręgów; zmienienie ustroju, czyli zlikwidowanie demokracji; wprowadzono rządy 30 tyranów. Wojna powoduje upadek Aten i znaczny wzrost potęgi Sparty.

Kultura starożytnych Greków:

1. Rzeźba, ceramika: rzeźba - wykonywana z brązu i marmuru; przedstawiała postacie bogów, później ludzi w ruchu ("Dyskobol"), -postacie były przedstawiane nago, -na twarzach odzwierciedlano uczucia, -ozdabiano nimi świątynie (ateński Panteon - Fidiasza). Ceramika - przedstawiano na nich zwierzęta, rośliny i ludzkie postacie, -często malowano całe popularne mity, -naczynia tworzone w dwóch stylach: czaranofigurowym i czerwonofigurowym.

2. Architektura: zachowane ślady wskazują, że znano już w VIw. p.n.e. typ świątyni podłużnej, istniał typ świątyni z przedsionkiem. Pojawiła się również cegła na kamiennym obramowaniu. Tradycyjne budownictwo zachowuję formę dekoracyjną. Decydującym momentem dla całego dalszego rozwoju architektury greckiej jest wykształcenie się dwóch odrębnych porządków: doryckiego i jońskiego. Porządek: dorycki, joński, koryncki.

3. Filozofia: jest to nauka o miejscu człowieka świecie i jego poglądach na świat. V i IVw. p.n.e. to rozkwit filozofii. Kierunki filozoficzne: epikureizm - postawa wyzywającego, pogardliwego, odrzucenia ideałów i autorytetów, uznawanych w dużej grupie; epikureizm - szczęście jest to doznanie przyjemności i brak cierpienia; stoicyzm - to postawa życiowa, polegająca na zachowaniu spokoju i opanowaniu w trudnych sytuacjach.

4. Teatr w Grecji: powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. W VIw. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie Koryfeusza (przewodnika w chórze), następnie ujawnili się aktorzy. Pierwszego aktora wprowadził Tepis, w tym czasie ukształtowała się forma literacka zwana dramatem oraz zaczęto budować teatry. W ciągu wieku teatr uległ przeobrażeniu z teatru objazdowego (VIw. p.n.e.) przez teatr klasyczny (Vw. p.n.e.), teatr hellenistyczny i teatr grecko -rzymski.

5. Literatura grecka: rozwijała się od VIIw. p.n.e. do IIw. n.e. Przez cały czas zmieniając tendencję i tematykę. Jako najważniejszy twórców można wymienić: Homer (Iliada i Odyseja), Herodot (narracja historyczna), Platon (filozofia), Sofokles (dramat), Sofona (liryka miłosna), Ezop (bajki).

6. Religia: w Grecji religia była politeistyczna, oraz panował antropomorfizm, czyli przypisywanie bogom cech ludzkim. Grecy wierzyli jeszcze w demony.

7. Sport: Igrzyska Olimpijskie po raz pierwszy odbyły się w 776r. p.n.e. ku czci boga Zeusa. Odbywały się, co cztery lata, a na czas igrzysk ogłaszano pokój. Igrzyska trwały pięć dni: 1 dzień składano uroczyście przysięgę uczciwej walki i sędziowania. W drugim dniu odbywały się zawody chłopców. Trzeci i czwarty dzień mężczyźni toczyli boje w pięcioboju (bieg krótki, rzut dyskiem i oszczepem, skok w dal, zapasy, wyścigi rydwanów). Piąty dzień był zakończeniem igrzysk, nagrodzeniem zwycięzców wieńcem laurowym z gaju oliwnego Zeusa oraz wypisywano ich imiona na listę zwycięzców. W 1896 reaktywowano ideę igrzysk.

8. Hellenistyczna: w okresie hellenizmu (323–30 p.n.e.) sztuka gr. (zw. hellenistyczną) stała się różnorodna tematycznie i formalnie przez asymilację elementów, gł. orientalnych, a także bardziej laicka i uniwersalna;

Sztuka starożytnej Grecji:

1. Styl dorycki: charakteryzował się brakiem ozdób, brakiem podstawy kolumny, która przez to wydawała się niższa. Bardzo surowy.

2. Styl joński: ten porządek zapoczątkował budowanie podstawy w kolumnach, obowiązywały także proste ozdoby w górze kolumny, często spiralne.

3. Styl koryncki: było to dekoracyjne rozwinięcie porządku Jońskiego. Częstym motywem były rośliny; liście akantu. Najbardziej urozmaicony i ciekawy porządek.