Zapożyczenia językowe polegają na wprowadzaniu do języka różnych elementów obcych.
Rodzaje zapożyczeń
1. właściwe – dotyczą wydarzeń historycznych (przechodzi cały wyraz)
a. bezpośrednie – wyrazy, które znalazły się w polszczyźnie w związku z okupacją niemiecką podczas II wojny światowej – Wermacht, gestapo, Volskdutsche;
b. pośrednie – zapożyczenia średniowieczne dotyczące liturgii chrześcijańskiej – z języka łacińskiego (rzadziej greckiego) za pośrednictwem czeskim – chrzest, ofiara, anioł, kielich, diabeł, msza;
c. szesnastowieczne – z języka włoskiego (ślub Zygmunta Starego z królową Boną) – marcepan, seler, kalafior, bransoleta, bankier, pałac, tort, bank;
d. z języka angielskiego – charakterystyczne dla XX w. oraz czasów współczesnych – dotyczą sportu, kultury masowej, ekonomii, informatyki, życia codziennego (po 89r.)
2. kalki – czasopismo (j. niem. Tzai + szift – czas + pismo), być na topie;
3. sztuczne – neologizmy z cząstek różnych języków – dwie cząstki obce (telewizja – tele z gr. „na odległości” i wizja z łac. „widzieć”);
4. hybrydy – cząstka polska + obca – być na topie, jest O.K., super zabawa, zabukować (zarezerwować), jest cały happy;
5. semantyczne – mysz (część komputera).
Zapożyczenia w dziejach języka polskiego.
Słownictwo polskie dzielimy na rodzime i zapożyczone. Te drugie stanowi zasadniczą grupę leksykalną naszego języka. Pojawia się ono w polszczyźnie od początków jej rozwoju. Jest świadectwem licznych kontaktów politycznych i kulturalnych Polski z innymi krajami. Zapożyczenia są to, bowiem wyrazy, związki frazeologiczne, konstrukcje składowe przyjęte z obcego języka.
Najstarsze zapożyczenia językowe
Cesarz - z łac. - zapożyczenie z okresu przed przyjęciem chrześcijaństwa. Łacińska podstawa została zapożyczona za pośrednictwem języka Gotów i stała się określeniem władzy.
Pop - za pośrednictwem języków germańskich. Do XV w. był jedną z nazw duchownego. Dziś Pop to duchowny kościoła prawosławnego.
Ksiądz - z germańskiego, jest polskim przekształceniem greckiego wyrazu "kunnigs", wódz, władca. W staropolszczyźnie oznaczał dostojnika świeckiego.
Zapożyczenia wyrazowe dominowały przede wszystkim w słownictwie okresu staro i średniopolskiego.
Okres staropolski - na słownictwo największy wpływ w tym okresie miały języki:
Czeski za pośrednictwem, którego nasz język wzbogacił się o wyrazy związane z:
- sprawami wiary, religii (kościół, ołtarz, msza, opat)
- sprawami politycznymi i kulturalnymi - wpływy powodowały zmianę fonetycznej postaci wyrazów polskich (wiesiele - wesele, sierce - serce)
- innymi zakresami tematycznymi - wyrazy "kmieć" oznaczały człowieka poddanego, wieśniaka, od XIV w. oznaczały człowieka niższego stanu. Wpływy z czeskiego zamierają w XVI w. Przestaje on być językiem wzorcem w związku z renesansowym przekonaniem o ważności języka polskiego.
Niemiecki - zapożyczenia z tego języka pojawiają się w XII i XV w. w związku z osadnictwem niemieckim na ziemiach polskich, dotyczy:
- gospodarki, np. celnik, koszt, murarz
- sądownictwa, np. czynsz, hołd
- organizacji miast i wsi, np. gmina, wójt, rynek, bruk
- wojska, np.: żołnierz, rycerz
Najstarsze zapożyczenia z niemieckiego występują do dziś, np: chleb, deska, kościół, lekarz, misa, wino.
Okres średniopolski - w tym okresie nasze kontakty z innymi krajami znacznie się rozszerzyły, zatem zwiększyła się grupa języków przekazująca nam swoje słownictwo.
Łaciński - stał się językiem elity intelektualnej, kościoła, dyplomacji, administracji, np.: akademia, akt, recepta, aparat, kolumna
Węgierski - (XIVw.) za panowania Batorego, np.: czekan, dobosz, giermek, orszak
Ruski - (XV-XVIw.) za panowania Jagiellonów, np. chłystek, hołota, serdak, chwat
Tatarski - w związku z walkami, np.: basza, buława, kobza, kajdany, ułan
Niemiecki - zapoczątkowany w XVII w. i trwały do końca XVI w.
Włoski - (XVI - XVIIw.) dzięki kontaktom z uniwersytetami, dzięki małżeństwu Zygmunta Starego z Boną. Pożyczki dotyczą: sztuki, rozrywki, ubiorów, ogrodów, wojska, kuchni, np: bank, bankiet, fraszka, kalafior, szpada, torf
Francuskiego - (XVIIw.) głównie na dworze królewskim, ale zapożyczenia nie są liczne: awangarda, batalia, batalion, fryzjer, szarża nasiliły się w XVII w. za panowania Sasów, w okresie oświecenia francuski panował w strefach dyplomacji i arystokracji.
j. niemiecki
wiek XIX - zabór niemiecki i austriacki,
wiek XX - wpływ wojny i okupacji, np.: gestapo, esesman
j. angielski
terminologia sportowa (boks, jacht, finisz, sport, trener)
muzyka (blues, jazz, rock)
informatyka (modem, serwer)
przedsiębiorczość (manager, marketing, dealer)
rozrywka *(pub, walkman, fitness club)
wulgaryzmy
Zapożyczeń nie da się uniknąć, są naturalne dla języka, nie powinno się ich jednak nadużywać, ale też nie wolno ich próbować usunąć, bo wzbogacają język