Mistrz i Małgorzata

1. Tekst tworzony bez nadziei na publikację kilka wersji, w okresie 1928-40(śmierć autora)-8 wersji.
2. Źródła i inspiracje
a) motyw faustowski wywodzący się z średniowiecznej legendy o doktorze Fauście, utwór został spopularyzowany w „Fauście” J.W. Goethego.
-motto cytatem z Goethego
„Wież kimże w końcu jesteś ?
Jam częścią tej siły,
która wiecznie zła pragnąć,
wiecznie czyni dobro.”
- Walenrod- imię jednego z dialistów
- Małgorzata- imię wybranki Fausta Goethego
b) wątek biblijny sięga do 2 źródeł:
- „Żywota Jezusa” Ernesta Renana kreacja Ha-Nocri
Żywota Jezusa Chrystusa” W. Farrara i Poncjusza Piłata
- studia topograficzne Jerozolimy.
3. Główne wątki:
- satyryczny obraz Moskwy
- wątek miasta - artysty
- wątek biblijny – dzieje Jezusa i Poncjusza Piłata
- wątek diabelski - cztery dni wizyty netora w Moskwie.
- wątek miłosny – miłość Mistrza i Małgorzaty ma moc ocalenia wartości , wyrasta ponad religią , konwenanse, przeciętność jest doznaniem iście boskim, ale sponsorowanym przez diabelskie siły.


Moskwa – obraz totalitarnej rzeczywistości w pigułce.
Interpretacji „Mistrza i Małgorzaty” M. Bułhakowa cz. I


Na moskiewską rzeczywistość składają się wypaczenia obserwowane we wszystkich dziedzinach życia: społecznej, kulturalnej, ekonomicznej.
o zbiurokratyzowana, podszyta głupotą, administracja ułatwia łapownictwo, oszustwo, wykorzystywanie stanowisk dla własnych celów ( teatr Vaniete, administrator kamienicy)
o Massolit (Stowarzyszenie Moskiewskich Pisarzy) zajmują się wszystkim poza literaturą.
o wyróżnieni są posłuszni, służący ideologii , wyrzekający się własnych poglądów, podporządkowani (wczasy, wygodne mieszkania , wysokie pensje) – niewygodnych, broniących wolności umieszcza się w szpitalu psychiatrycznym, zmuszając do uległości.
o niesprawność handlu - w gorący dzień nie można zaspokoić pragnienia, sklepy dla „wybranych”
o zasadą życia społ. staje się denuncjacja (donosicielstwo, kłamstwo, łapówkarstwo, niewinność, przemoc, uległość) – te postawy urastają do rangi cnoty
o rozbudowany aparat policyjny (rewizje, prześladowania, podejrzliwość , szpiegowanie, fałszywe oskarżenia, zastraszenie), tzw. „pewna instytucja” to NKWD. Jej działalność powoduje, że ludzie „znikają” bez powodu, szerzą się więzienia, wywózki na Syberię, próby ubezwłasnowolnienia (szpital psychiatryczny – Mistrz, Iwan Bezdomny)
o rzeczywistość: szara, brudna, smutna, biedna - moskiewiczanie tracą głowę dla zagranicznych toalet, są chciwi, pazerni, „chcą chleba i igrzysk”
o człowiek staje się nic nie znaczącym elementem, którego można się pozbyć lub wyeliminować.
o brak zasad moralnych, porządek społeczno – polityczny jest pozorny, naprawdę jest chaosem
o obowiązuje jeden światopogląd – ateistyczny
o demoralizacja społ.: alkoholizm, aspekt oszustwa, podłości, chciwości, kombinowania.
o degradacja takich wartości, jak prawda, sprawiedliwość, uczciwość, życzliwość ludzka, wolność, to świat bez Boga, bez zasad etycznych (ateizm)
o biurokratyzacja (Mikołaj Iwanowicz prosi na balu o zaświadczenie, nie zwraca uwagi, że mowa w nim o balu u szatana, ale domaga się pieczątki)
o wszechobecna kontrola i cenzura – pisarz, który nie tworzy tekstów socrealistycznych skazany jest na margines życia, na szykany
o zło, które rodzi rzeczywistość totalitarna przeraża nawet szatana (ten zabiera się do porządkowania usuwania najb. niebezp., pomaga Mistrzowi)
o rzeczywistość absurdalna: zderzenie świata realnego i fantastycznego – ujawnia groteskowość moskiewskiej rzeczywistości – jest ona zdemaskowana i ośmieszona – satyryczna funkcja groteski (absurdalne sytuacje nie wynikają z interwencji sił nieczystych, ale z nienormalnej rzeczywistości – Behemot w sklepie „za walutę”)
o zderzenie Massolitu i przyjęcia w nim z balem u szatana




- żałosna impreza, alkohol, - niesamowite widowisko pełne grozy i humoru,
tandetna muzyka, dzieło sztuki dopracowane w najdrobniejszych prymitywizm zachowań szczegółach
„jesiotr drugiej świeżości” - selekcja gości: zbrodniarze, truciciele dzieciobójcy
- widowisko dla wrażliwości ukształtowanej przez
romantyczny świat grozy (fantastyczne malarstwo
Hieronima Bosha)
- akt kreacji, w którym nie liczy się poklask (świta
Wolanda wypoczywa po nim w mieszkaniu na Sadowej)

- rzeczywistość moskiewska bardziej dantejska niż jakiekolwiek wyobrażenia
piekła, szatan wydaje się bardziej ludzki niż człowiek


Galeria postaci w powieści Michała Bułhakowa – interpretacji powieści cz. II

Głównych i drugoplanowych bohaterów powieści można podzielić na 4 grupy.

1. Reprezentanci środowiska literacko-artystycznego:
• elita intelektualna Moskwy, wierna ideologii i władzy w zamian za korzyści
(wczasy, mieszkania, pensje)
• artyści i dziennikarze mają wykazać pożądane postawy i charaktery – Berlioz (pisarz, krytyk, prezes zarządu Massolitu) głoszący naukowy ateizm
• sztuka podlega zinstytucjonalizowaniu i kontroli grafomani, „produkcyjniaki”, nie służy człowiekowi (nie wzrusza, nie ukazuje uczuć i zasad moralnych), głosi ideologię
• pisarze, urzędnicy (Bosy)
prostacy, głupcy, oszuści, alkoholicy (Lichodiejew), ludzie słabi, konformiści

Do takiego środowiska nie przystaje wrażliwy, niezależny w swych poglądach Mistrz.

2. Zespół magików – bohaterów fantastycznych (diabły realnie narysowane konkretne, obdarte z tajemniczości):
• Woland – typ diabła – intelektualisty, spokojny, opanowany, elegancki (obcokrajowiec, naukowiec, magik) stanowczy, mierzi go moskiewska rzeczywistość przypomina Fausta gdy apatyczny, znużony, zaniedbany, wypowiada refleksje o sile zła, paradoksalnie walczy ze złem, pomaga niecierpliwym kochankom, potwierdza istnienie zła, bawi się kosztem zdemoralizowanego i głupiego społeczeństwa Moskwy, próbuje wprowadzić porządek (żywioły ognia, wody – symbolika kuszenia i oczyszczenia)- pożar mieszkania Berlioza, sutereny Mistrza, potop mieszkania, krytyka Łatuńskiego
• Korowiow Fagot – postać ukształtowana przez tradycje karnawałową prześmiewca, figlarz, spryciarz, synonim tego co tandetne, niewyszukane, też ma coś z obcokrajowca ( strój) ale jest swobodny w manierach
• Behemot – szatan w kociej postaci ( przebiegłość, fałsz, zwinność, tajemniczość, spryt) wywodzi się z tradycji ludowej, kot symbolizował zwierzę czartowskie
• Assaselo – diabeł do zadań specjalnych, bezwzględny, brutalny, przeraża już jego groteskowy wygląd
• Hella – ruda, naga Hella, uwodzicielka, kokietka, typ wyuzdanej czarownicy (Gogol)
• Abbadona – siły penalne – wymierza karę

Ofiary diabłów:
• Widzowie w teatrze Variete
• Nikanor Iwanowicz
• Bosy


symbolika czerni ( czarna magia, sierść kota ):
 koloru tajemniczego ponurego, piekielnego ( lud. wierz.)
 diaboliczne oczy Wolanda i Behemota
 brak wyobr. śred. – diabły istoty rogate, kosmate, wyposażone w widły
 diabły ubrane z duchem czasu (zagraniczna moda) jedynie Behemot – personifikacja
 czynią szkodę ludziom złym, zepsutym, karzą aferzystów, malwersantów, służalców systemu, kompromitują moskiewskie absurdy, w obronę biorą szlachetnych ludzi ( Mistrz i Małgorzata), którzy szczerze kochają
 paradoksalnie szatan staje się sprawiedliwym sędzią i wykonawcą wyroków, psują to co nadpsute, zakłócają życie w Moskwie, szatan nie jest w stanie zburzyć systemu totalitarnego ze wszystkimi jego absurdami


WĄTEK BIBLIJNY
WOLAND – jako naoczny świadek potwierdza istnienie Jezusa Chrystusa – Bułhakowa burzy stereotypy, tworząc portrety Ha-Nocri i Poncjusza Piłata inne niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni – to psychologiczne portrety ludzi
HA – NOCRI – wędrowny filozof głoszący miłość do ludzi, przedstawiony jako człowiek pozbawiony charyzmy i pokornie odstaje przy prawdach głoszących przez siebie
PONCJUSZ PIŁAT :
o prokurator Judei nie może przejść do porządku dziennego nad wydanym przez siebie wyrokiem, dręczą go wyrzuty sumienia i rozterki moralne, nie uwalnia go symboliczny gest umycia rąk
o chce uwolnić Ha- Nocri, prosi go o nie przyznawanie się do winy, grozi mu
o wydaje wyrok śmierci wbrew własnym przekonaniom (reprezentuje władzę, ale jest też człowiekiem wrażliwym)
o znudzony i zmęczony upałem, nie ma na tyle siły i odwagi, czy przeciwstawić się tłumowi i arcykapłanom - tchórzy (tchórzostwo to postać zła, które zabija ludzkie odruchy i stłumienia imperatywu moralnego domagającego się prawdy, sprawiedliwości, uczciwości, miłosierdzia
o rysuje się w nim konflikt między człowiekiem a systemem – ustępstwa na rzecz systemu i władzy niszczy jego człowieczeństwo (winą wygodnictwo, tchórzostwo – kara)
o typ władcy nienawidzącego swoich poddanych, nierozumiejącego kultury, obyczajów i religii kraju, w którym przyszło mu rządzić
o uwolniony za sprawą Mistrza od cierpień i wyrzutów sumienia (uwznioślenie aktu twórczego – napisanie powieści przez Mistrza i połączenie dwóch wątków powieści

Problem winy i odpowiedzialności

Odpowiedzialność człowieka za swoje losy za sens własnej egzystencji
 Mistrz – sprzeciwienie się nam……….., bo znamy powieść oczyszczeni, bo próbowali
 Poncjusz Piłat – ulega presji większości wcielić w życie swoje poglądy
 Koroniow Fagot – rycerz „o mrocznej twarzy, na której nigdy nie zagościł uśmiech, zażartował na temat dobra i zła
 Piotrowicz – Kierownik Komisji Nadzoru Widowisk i Rozrywek Lżejszego Gatunku – „niech mnie diabli porwą” – kłamał i przeklinał w rozmowie z Behemotem
 Frieda – zaszła w ciążę uwiedziona przez właściciela kawiarni, w której pracowała, udusiła dziecko, przez 30 lat znajdowała rano chusteczkę – narzędzie zbrodni. Małgorzata dała kobiecie nadzieję i poczuła się odpowiedzialna za swoje słowo, do tego stopnia, że była gotowa zrezygnować z odzyskania Mistrza

Jednostka – indywidualista, żyje z wyrokiem na samotność, niezrozumieniem, czasem klęską
Zło – upostaciowieniem różnych rodzajów zła są goście Wolanda, również współcześni mieszkańcy Moskwy
Dobro – Ha-Nocri, Małgorzata, Woland (sprawiedliwy sędzia, wykonawca wyroków)