Humaniści

Michał Anioł, właściwie Michelangelo Buonarotti (1475-1564), jeden z najwybitniejszych artystów włoskich i europejskich epoki renesansu.
Wykształcony we florenckim warsztacie malarza D. Ghirlandaio, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanni. Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią (1494-1495), Florencją (1501-1505, 1517-1534), a przede wszystkim z Rzymem (1496-1501, 1505-1517, 1534-1564), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim.

Główny temat rzeźb Michała Anioła stanowiła postać ludzka, w której artysta upatrywał głęboki sens metafizyczny (metafizyczne malarstwo). Służyły temu heroizowane figury w dynamicznych pozach ze spotęgowanym efektem cierpienia, dalekie od harmonijnych i statycznych rzeźb klasycznego renesansu. Nowatorstwo polega na wprowadzeniu rozwiązań manierystycznych (manieryzm) oraz zapowiadających kreacje barokowe (barok).
! Michał Anioł, Piet Watykańska (1498-1500)
! Michał Anioł, Mojżesz (1513-1516)

Pracował wyłącznie w marmurze, bez pomocy uczniów. Zafascynowany kontrastem powierzchni surowej i wygładzonej dłutem, pozostawiał szereg prac nie dokończonych. Główne dzieła rzeźbiarskie: Walka centaurów z Lapitami (1490-1492), Madonna na schodach (1490-1492), Piet Watykańska (1498-1500), Bachus (1497-1501), Madonna z Brugii (po 1501), Dawid (1501-1504), Mojżesz (1513-1516), nagrobki Giuliana i Lorenza Medyceuszów w kościele S. Lorenzo we Florencji (1520-1535), Rachel i Lea (1542), Piet Rondanini (1564).
! Michał Anioł, fresk Sąd Ostateczny (1536-1541)

W pracach malarskich Michała Anioła widoczne jest rzeźbiarskie myślenie artysty, którego bardziej interesowało zagadnienie formy w przestrzeni, aniżeli problem koloru i światłocienia; dominuje tu bogactwo ekspresji i intensywność psychologiczna. Główne dzieła malarskie: obraz Św. Rodzina (1503), freski w kaplicy Sykstyńskiej (sklepienie 1508-1512), Sąd Ostateczny (1536-1541).
! Kopuła bazyliki Św. Piotra w Watykanie (1547)

Michał Anioł jako architekt wprowadził nowe, dynamiczne zasady kompozycji oraz odmienne pojmowanie przestrzeni - stosował klasyczne elementy w sposób sprzeczny z ich tradycyjnymi funkcjami. W najbardziej nowatorskiej kaplicy Medyceuszy odrzucił kanony klasycznego piękna, przewężając ostro proporcje okien, a pilastry pozbawiając głowic. W zakresie urbanistyki istotną nowość stanowiło wprowadzenie formy owalu jako podstawy ukształtowania Kapitolu. Główne prace architektoniczne i urbanistyczne: przedsionek biblioteki Laurenziana we Florencji (1524), plac Kapitoliński (1536), rozbudowa pałacu Farnese w Rzymie (1546), kontynuacja budowy bazyliki Św. Piotra - kopuła (1547), kościół S. Maria degli Angeli w termach Dioklecjana (1561).




Leonardo da Vinci (1452-1519), włoski malarz, rzeźbiarz, architekt, konstruktor, teoretyk sztuki, filozof, wszechstronny i najdoskonalszy przedstawiciel renesansu. Uczeń A. del Verrocchio we Florencji, od 1472 członek cechu malarzy.
W pierwszym okresie florenckim (1472-1482/1483) powstały 4 obrazy: Chrzest Chrystusa (współpraca z Verrocchio), Hołd Trzech Króli, Zwiastowanie, Św. Hieronim (nie dokończony). W okresie tym ujawniły się techniczne zainteresowania Leonarda, których śladem są rysunki przedstawiające maszyny, działa, bomby, machiny oblężnicze.
! Schemat mechanizmu zegarowego

Okres mediolański (1483-1499) był związany z pracą na dworze Sforzów i początkowo koncentrował się wokół prac nad posągiem konnym F. Sforzy, a także kopuły katedry oraz pałacu, zaowocował także portretem Damy z łasiczką (1483-1485), obecnie w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Ponadto artysta namalował Madonnę w grocie, do ołtarza Bractwa Niepokalanego Poczęcia NMP w kościele Św. Franciszka, a także wykonał malowidło ścienne - słynną Ostatnią Wieczerzę (1495-1498) w refektarzu klasztoru przy Santa Maria delle Grazie, dzieło inaugurujące epokę rozwiniętego renesansu w malarstwie włoskim.

! Madonna wśród skał
Drugi okres florencki (1500-1506) przynosi trzy arcydzieła: karton do obrazu Św. Anna Samotrzeć, portret Mony Lizy oraz karton do malowidła ściennego Bitwa pod Anghiari.
Drugi okres mediolański (1506-1513) wypełniły częściowo prace nad pomnikiem marszałka francuskiego Trivulzia (nie zrealizowany). Malował także Ledę z Łabędziem (znaną z kopii). W latach 1513-1516 przebywał w Rzymie, korzystając z opieki brata papieskiego G. Medici. Namalował wówczas szereg portretów.
W 1516 na zaproszenie Franciszka I wyjechał do Francji, gdzie zajął się głównie budową kanałów osuszających bagna nad Loarą. Zmarł w Amboise 2 V 1519.

! Studium ludzkiego ciała
Leonardo da Vinci obok działalności artystycznej i naukowej wiele pisał, czego najistotniejszym śladem jest Traktat o malarstwie zawierający m.in. uwagi dotyczące różnych rodzajów perspektywy, problematyki światła, koloru, konturu. Duże znaczenie w jego twórczości miały rysunki traktowane jako działania wspierające procesy badawcze.
Leonardo da Vinci uważany jest za jednego z największych geniuszy w historii cywilizacji, który w sposób harmonijny łączył indywidualność wielkiego artysty z olbrzymią wiedzą uczonego. Wpłynął na całe pokolenia twórców w różnych dziedzinach sztuki i techniki.

Erazm z Rotterdamu (1467-1536), holenderski filolog i filozof, jeden z czołowych humanistów odrodzenia. Domagał się reformy obyczajów i religii. Zwalczał scholastykę. Jeden z pierwszych krytycznych badaczy Nowego Testamentu. Uważał, iż każdy religijny autorytet i każdy dogmat należy poddać rozwadze rozumu.
Przyczynił się jako filolog do rozwoju studiów hellenistycznych. Najważniejsze prace: Enchiridion militis christiani (1502), Colloquia familiaria (1518), De libero arbitrio (1524), Pochwała głupoty... (1509, szereg przekładów na język polski). Utrzymywał bliskie stosunki z wieloma polskimi humanistami i pisarzami.