Historyczne przyczyny oboczności fonetycznych

1) Iloczas – zjawisko fonetyczne staropolskiej polszczy wyrażające się w istnieniu samogłosek długich i krótkich. Wszystkie samogłoski miały niegdyś dwa warianty (długa, krótka). Samogłoski pierwotnie długie przekształciły się w pochylone (odmienna barwa z powodu podwyższonej artykulacji), których istnienie odnajdujemy w niektórych gwarach. Pochylona samogłoska „a” zbliżyła się do „o”, pochylone „o” do „u” (pisanego jako „ó”), pochylone „e” do „i” lub „y”. Miejsce artykulacji samogłosek z natury wysokich nie zmieniło się. Te zjawisko pozostawiło skutek w postaci wymiany samogłosek ó/o, a/o, e/i,y

2) Przegłos polski: W prasłowiańskim istniały głoska e oraz szersza od niej (jat’). Później różnica w brzmieniu zanikła i pozostał jeden dźwięk „e”. Skutkiem tego zjawiska jest wymiana e na o lub a jeżeli występuje po spółgłosce miękkiej a przed przedniojęzykowo-zębowo twardą (l, d, r, s, z, ł, n). Wyraz taki wygląda następująco: spółgłoska miękka + e lub + przedniojęzykowo-zębowo twarda. Głoska e wymienia się na o np. nieść – niosła, wieś - wioska, pleść-plotła
Natomiast wymienia się na a np. wieniec – wianek, cieśnina – ciasnota, dzielić – podział

3) Wokalizacja jerów:
a. Jer – dawna półsamogłoska twarda lub miękka, która stopniowo zanikała (w pozycji słabej) lub wokalizowała się (w pozycji mocnej) w głoskę „e”. Jery dzieliły się na twarde (Ъ) i miękkie (Ь). Spółgłoski zmiękczone przez jer miękki pozostały miękkie. Jery mogły występować w pozycji mocnej (przed sylabą zawierającą jer w pozycji słabej), lub słabej (^w wygłosie wyrazu, przed sylabą zawierającą samogłoskę) W dawnej polszczyźnie obowiązywała zasada sylaby otwartej. Oznaczała ona, że sylaba musi być zakończona samogłoską.
b. Wokalizacja jerów polegała na zanikanie jerów w pozycji słabej, a wokalizowaniu jerów w pozycji mocnej w „e” ruchome (tzn. takie, które występuje tylko w niektórych formach gramatycznych)

	domЪkЪ              domek
	           ^                               
	domЪku               domku
	        ^

c. Wokalizacja powodowała zjawisko tzw. wzdłużenia zastępczego. Zanikający na końcu wyrazu jer wydłużał samogłoskę w poprzedzającej jego sylabę sylabie:

	borЪ               bor               bór
	      ^

4) Palatalizacja – proces, w którym zmiękczenie spółgłosek tylnojęzykowych (k, g, ch) przez samogłoski przednie (e, ę, , i, Ь) spowodowało zmianę miejsca artykulacji spółgłosek, przechodząc w cz, ż, sz, c, dz. Głoski te z czasem przestały być miękkie i zaczęły być twarde. Teraz określamy je jako spółgłoski historycznie miękkie. Śladem tego zjawiska jest odmiana:

	k:c:cz
	ręka – ręce – ręczny 
	
	g:dz:ż
	noga – nodze – nożny 

	ch:sz
	puch – puszysty

5) Spółgłoska rz, która brzmi dzisiaj tak samo jak ż, powstała z dawnego miękkiego r, takiego, które występuje w języku rosyjskim w wyrazach rieka (rzeka), riad (rząd). Ten dźwięk był w Polsce wymawiany jako szybko po sobie następujące głoski r i ż. Dla uproszczenia formy zapisywano go jako rz. Głoska r z czasem zanikała w wymowie pozostawiając za sobą ślad w postaci wymiany rz/r