Budownictwo średniowieczne w Europie

Na przestrzeni trzech stuleci, tj. miedzy rokiem 1050 a 1350, Francja wydobywała wiele milionów ton kamienia. Fundamenty wielkich katedr sięgaja 10 m. W średniowieczu jeden kościól przypadał na ok. 200 mieszkańców. Zdumiewa nas wysokość naw, wież i iglic. Wszystkie historie architektury średniowiecznej jako cenzurę ustalają zgodnie połowę XIII w. Nie ma zasadniczej różnicy między budowlą romańską a gotycką, jest natomiast olbrzymia różnica między kościołem z poł. XI a kościołem z końca XIII w. Okres od 1050 do drugiej poł. XIII jest dla Europy chrześcijańskiej w ogóle, a dla Francji w szczególności, okresem dynamicznego rozwoju. Jest to epoka twórcza, która wydała umysły należące do najwybitniejszych w zachodnim świecie: św. Bernarda, św. Franciszek z Asyżu... zasługują jako myśliciele, kaznodzieje lub władcy.

Ekspansja chrześcijaństwa i historia budowniczych związane są rozwojem zakonów. Pierwsze opactwa budowano z drewna. Rozwój nowego zakonu, cysterskiego , datuje się od czasu, gdy w 113 św. Bernard, młody szlachcic przyłącza się do opata św. Roberta, który ma na celu zreformowanie reguły św. Benedykta. Osobowość św. Bernarda była tak silna, że za jego życia nikt nie mógł uniknąć zdawania przed nim sprawy. W przeciwieństwie do większości wybitnych ludzi tego okresu, Sergiusz był niskiego pochodzenia. Był prawdopodobnie synem poddanego. Od czasów dzieciństwa ambicją jego było odbudowanie Saint – Denis. Dniem triumfu tego budowniczego była druga niedziela kwietnia 1144 roku, data poświęcenia chóru. Wydaje się, że św. Bernard zwyciężył Sergiusza, ołtarze pokryto złotem, wielki krzyż wysadzany drogimi kamieniami, kielichy i skarby to wszystko dziś zniknęło.

Bodźcem dla „krucjat katedr był średniowieczny światopogląd religijny. Rozwija się kult maryjny. Kult ten wywrze znaczny wpływ na budownictwo katedr. Dzieje budowy katedr i historia ich budowniczych wiążą się ściśle z odrodzeniem miast i handlu, z narodzinami mieszczaństwa i z pierwszym przywilejem miejskim. Od poł. XII w. idea wyprawiania się do Ziemi Świętej traci na popularności. Katedra średniowieczna musiała być dostatecznie obszerna, by pomieścić tłumy przybyłe ze wszystkich zakątków miasta.

Biskup to gwiazda, która wschodzi a potem gaśnie a przecież praca nad budową katedry trwa z pokolenia na pokolenie. Dzięki staraniom kapituły możliwe jest dalsze czuwanie nad katedrą. Kanonicy zbierali się w zasadzie raz w roku, aby wyznaczyć prowizora, którego zadaniem było prowadzenie rachunków i kierowanie warsztatem budowlanym. Jednym ze sposobów na zbieranie funduszy było organizowanie objazdów z relikwiami. W 1215 roku zabroniono oddawania czci przedmiotom.

Środowiska z którego rekrutowali się wyrobnicy, szukać należy wśród „ludzi luźnych”. Byli to najczęściej poddani, szukający schronienia w miastach. Praca ich polegała na pomocy cieślom w przewozie desek, kopanie w poszukiwaniu kamienia budowlanego, wznoszeniu na dach dachówek, kopaniu fundamentów. W kamieniołomach człowiek średniowiecza zdobył znajomość kamienia: tam odbył swą naukę rzemiosła. Każdy kamieniarz musiał mieć wyróżniający go znak, który winien był wyryć na jednej ze ścianek ociosywanego kamienia. Znaki te stały się czymś w rodzaju podpisów.

Kamieniarze i murarze nie byli w zasadzie robotnikami stałymi, rozliczne powody skłaniały ich do przenoszenia się z budowy na budowę, z kraju do kraju. W Anglii w drugiej połowie XIV w. natrafiamy na ślad organizacji zawodowej kamieniarzy i murarzy. Pisarze Odrodzenia po raz pierwszy w dziejach sławić będą osobiste zasługi rzeźbiarzy i malarzy. Stając się rzeźbiarzem, kamieniarz wszedł we inne środowisko: zbliżył się do teologów i obcując z nimi wykształcił się, jego widnokrąg umysłowy rozszerzył się. Rzeźbiarz zapragnął uczynić swe dzieło niezależnym i oderwał rzeźbę od jego kolumny. We Francji W XIV w. życie i spokój rzeźbiarzy od 1337 roku zostanie zburzony przez Wojnę Stuletnią. Dla rzeźbiarzy będzie to koniec dostatków i pięknych podróży.

W 1955 roku odnaleziono notatnik Villarda de Honnecourt, architekta z XIII w. Warto zwrócić uwagę na zainteresowanie Villarda ciesielstwem. Podobnie jak inni kamieniarze i architekci owych czasów, Villard wiele podróżował i dzięki jego notatnikowi możemy śledzić niektóre z jego wędrówek. Projektowanie i budowa dźwigów należały do majstrów ciesielskich. Villard zaprojektował urządzenie pneumatyczne zastępujące wysiłek mięśni ludzkich przy obróbce drewna. Architekt jest tym który sporządza plany i ustala kosztorys. Kapituły musiały zabiegać o ludzi wyjątkowych, którzy łączyli wysoki poziom umysłowy z rozległą wiedzą techniczną. Architekci szybko stali się ludźmi majętnymi na tyle by móc kupować sobie domy. Z biegiem czasu architekci stali się urbanistami.

Dzieje budowy klasztorów są pod pewnymi względami odmienne od historii budowy katedr. Średniowieczni architekci są niemal z reguły inżynierami. Posłannictwem zakonnika jest poświęcić swe życie Bogu. Zasada ta dotyczy również pracy fizycznej. W wieku XI, reformatorzy w Niemczech południowych i we Włoszech powzięli myśl, aby z tych świeckich służących uczynić zakonników, braci konwersów, jak ich później nazywano. Idea zakonnej siły roboczej została podjęta i skodyfikowana w Citeaux, gdzie w 1119 roku ogłoszono „zwyczaje i obyczaje” braci konwersów.

Historia techniki dowodzi nam, że poważny wkład w pierwszą rewolucję przemysłową w Europie wnieśli budowniczowie katedr. O sile przemysłowej kraju decydują jego zasoby energetyczne. Trzy główne źródła energii, znane we wczesnym średniowieczu, to: energia wodna, energia wiatru i konia. Młyn wodny znany był w Azji Mniejszej w I w. p.n.e. Wprowadzenie przymusu przemiału zboża w młynach wodnych, spowodowało zakaz używania żaren. Począwszy od XII w. budowano nie tylko liczne wiatraki wykorzystujące energię wiatru, ale młyny poruszane siłą przypływu i odpływu morza. Koń stanowił nader ważne źródło energii. Prawie zrezygnowano z używania do zaprzęgu wołów. Udoskonalono krosna tkackie i wynaleziono kołowrotek. Buduje się kominy, pali się węglem, do oświetlania używa się świec woskowych. Cieśle we współczesnym średniowieczu nie musieli uczyć się swego zawodu od podstaw, tak jak kamieniarze. Średniowieczni cieśle doskonale radzili sobie z podpieraniem budowli stemplami, umieli dostosować rusztowanie do specyficznych warunków każdej budowy. Jeśli cieśle musieli nadążać za zmianami konstrukcji sklepień, to dekarze z kolei musieli dostosować pokrycie dachu. Kościoły pokrywano dachówką, blachą ołowianą lub łupkami. Dla zabezpieczenia budowli przed deszczem, architekci planując sieć rynienek. Rewolucyjny wynalazek XIII w. Łuk podporowy pozwoli ocalić od ruiny wiele starszych sklepień, grożących zawaleniem. Katedry są w równej mierze owocem natchnionej mądrości jak i nauki.
U schyłku XIII w. geniusz twórczy budowniczych katedr wyczerpuje się. Żywe kolory ustępują miejsca barwom bardziej stonowanym, znikać zaczynają kolorowe witraże. Wiara straciła na intensywności, żarliwość religijna poczyna tracić na sile, wolność wypowiadania się zostaje zdławiona. Autorytet i prestiż papieży maleje. Postępuje zahamowanie rozwoju techniki i ekspansji gospodarczej, Mieszczanie uszczuplają swe darowizny na rzecz kapituły. Gminy popadają w długi. Nie zakłada się już nowych miast, nie karczuje lasów; stabilizuje się przyrost ludności. Tempo inflacji wzrasta niebezpiecznie. Parokrotnie na przestrzeni średniowiecza dokonała się dewaluacja pieniądza. Krach wielkiego banku włoskiego, Scali w 1337 roku będzie miał rozległe skutki; zapoczątkuje on kryzys gospodarczy, który dotknie Europę. Rozpocznie się wojna Stuletnia. Zamiast dla Wiary, budować się będzie dla Wojny. Gdy skończy się wojna, we Francji ocaleje ledwie garstka budowniczych. Po zakończeniu Wojny Stuletniej kapituły usiłowały garstkę budowniczych zaangażować do nowej „krucjaty katedr”. Bywało wtedy że kilka katedr zabiegało o jednego architekta.