Pierwotniaki

Komórka pierwotniaka pokryta jest błoną cytoplazmatyczną, która u przedstawicieli poszczególnych typów ulega pewnym modyfikacjom: może być pojedyncza lub złożona (pelikula), a nawet pokryta wapienną skorupką (np:otwornice) lub zmineralizowanym krzemionkowym szkielecikiem zewnętrznym (promienice).

U pełzaka, czyli ameby (Amoeba)-korzenionóżki-błona komórkowa jest niczym nie wzmocniona i nie usztywniona. Daje to możliwość zmiany kształtu oraz tworzenia i opróżniania wodniczek w dowolnym miejscu. U wiciowców błona komórkowa jest nieco usztywniona co wynika z obecności białkowych wzmacniających pasów włókien. W związku z tym wiciowce mają dość stały kształt ciała, a tworzenie i opróżnianie wodniczek odbywa się w określonym miejscu.

U pantofelka (Paramecium)-orzęski-błonę komórkową wzmacniają białkowe pasma włókien poprzecznych,wzdłużnych i ukośnych oraz znajdująca się nad nim warstwa pęcherzyków. Ogranicza to w sposób zasadniczy zmienność kształtu. Wodniczki pokarmowe tworzą się w okolicy cytostomu i opróżniane są w okolicach cytopyge. Pierwotniaki mogą mieć 1 jądro kom. lub wiele takich samych jąder. Wyjątek stanowią orzęski mające 2 różne jądra kom:
- duże-makronukleus(sterujący wszystkimi procesami życiowymi pierw.)
- małe-mikronukleus (przekazujący informacje genetyczne)
Wszystkie prawie pierwotniaki poruszają się dzięki organellom ruchu. Mogą nimi być:nibynóżki(ameba),wici u wiciowców,rzęski u orzęsków

Pierwotniaki są heterotrofami, co oznacza, że wszystkie substancje org. potrzebne im do życia muszą pobrać ze środowiska. Pierwotniaki wolno żyjące najczęściej odżywiają się innymi organizmami, np:glonami,bakteriami (pantofelek). Inne będące saprofagami odżywiają się martwą materią org. (pierw.żyjące w glebie) Z kolei pierwotniaki pasożytnicze (świdrowiec)
czerpią gotowe subst.pok. z żywych org. W procesach odżywiania i usuwania nie strawionych resztek pokarmu uczestniczą wodniczki pokarmowe Przyjmowanie pokarmu może odbywać się jednym z 3 sposobów: - przez fagocytozę (pobieranie większych cząstek pokarmowych,komórek)
- przez pinocytozę (pobieranie poj. cząstek subst. Wielkocząsteczkowych – białek,tłuszczów)
- wchłanianie (pobieranie roztworów subst.odż. bezpośrednio przez błonę kom.)

pierwotniaki chorobotwórcze:
- świdrowiec gambijski (Trypanosoma gambiense) – wywołuje śpiączkę
- świdrowiec rodezyjski (Trypanosoma rhodesiense) – śpiączka
- Trypanosoma brucei – nagana
- Trypanosoma equiperdum – zaraza stadnicza (choroba durina)
- Trypanosoma evansi – surra
- Trypanosoma cruzi – chagasa
- Leischmania tropica – pendynka
- Leischmania donovani – kala-azar
- lamblia (Lamblia intenstinalis)
- rzęsistek pochwowy(Trichomonas vaginalis)

Organella ruchowe:
1.wić(flagellum) lub rzęska(cilia)
Konstrukcyjnie są to twory identyczne. Rzęsek jest znacznie więcej,są krótsze i połączone pod powierzchnią błony kom. włókienkami białkowymi w aparat rzęskowy Umożliwia on skoordynowany ruch całych zespołów rzęsek. Każda wić i rzęska ma część wolną wystającą ponad pow. kom. i część zanurzoną w cytoplazmie.

2.Nibynóżki(pseudopodia) - niektóre zarodziowce mają zdolność przelewania cytoplazmy do różnych rejonów komórki. Pozwala to przemieszczać się ruchem pełzakowatym(ameboidalnym) lub „oblać” ciało potencjalnej ofiary

Wydalanie
Zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii usuwane są w drodze dyfuzji. Inaczej ma się sprawa z bilansem wodnym Otóż pierwotniaki morskie i pasożytnicze zwykle nie muszą regulować ilości wody i związków min.Wynika to z tego że ich płyn kom. jest izotoniczny z otoczeniem. U gat.słodkowodnych występuje zjawisko osmozy-woda nieustannie migruje z hypotonicznego środowiska do wnętrza kom. Grozi to rozerwaniem struktur wewnątrzkom. i całego org. Rozwiązaniem są tu wodniczki tętniące.Niekiedy wyglądają jak małe „słone
czka” gdyż posiadają dodatkowy system kanałów.W wakuolach tętniących gromadzi się nadmiar wody. Po wypełnieniu twory te kurczą się gwałtownie i wyrzucają swoją zawartość na zewnątrz i tak w kółko.

Rozmnażanie
P.rozmnażają się bezpłciowo i płciowo. Rozmnażanie bezpł. polega na mitotycznym podziale jądra i cytoplazmy na 2,zazwyczaj równe części – 2 nowe osobniki potomne. U niektórych p. –szczególnie pasożytnych- podziały takie mogą następować b.szybko po sobie, bądź też jądra i plazmy mogą się dzielić od razu na wiele części (schizogonia) U p. wyżej uorganizowanych pewne organelle które nie mogą się podzielić równo, ulegają uwstecznieniu, a nawet zanikowi, zaś u org. potomnych są odtwarzane na nowo. Rozmn.pł. polega na wytworzeniu drogą mejotycznych podziałów drobnych osobników płciowych, czyli gamet, połączeniu się ich w zygotę, czyli zapłodnieniu, oraz podziale zygoty na nowe, młodociane osobniki. U wielu p. występuje przemiana pokoleń: pokolenia rozmnażającego się bezpłciowo i płciowo. W każdym z tych pokoleń przy jakimkolwiek sposobie rozmnażania osobniki przechodzą przed podziałem, w czasie niego i po nim daleko czasem sięgające przemiany oraz reorganizację struktur i funkcji.

Gatunki haploidalne przechodzą cykl życiowy, w którym dominuje haplofaza. U takich pierwotniaków w pewnych warunkach część osobników spełnia funkcję gamet i łączy się ze sobą, tworząc diploidalne zygoty. Te ostatnie przechodzą mejozę pozapłodnieniową (postgamiczną), która prowadzi do wytworzenia komórek haploidalnych. Po dojrzeniu stają się one zwykłymi osobnikami troficznymi, które rozmnażają się bezpłciowo.

U diplontów rzecz przedstawia się inaczej. Aby powstały haploidalne gamety, mejoza musi zajść w kom. troficznych (tyle, że przygotowanych do tego podziału). Powstałe gamety mogą łączyć się w procesie zapłodnienia. Zygota po dojrzeniu staje się normalnym osobnikiem troficznym. Jak widać w tym przypadku mamy do czynienia z mejozą przed-zapłodnieniową (pregamiczną), a w cyklu życio-wym dominuje diplofaza.

Koniugacja u orzęsków
Odmienność tego rozwiązania polega na tym, że i przed, i po całym procesie mamy do czynienia z dwoma osobnikami. W czasie koniugacji dochodzi do wytworzenia mostka cytoplazmatycznego pomiędzy dwoma orzęskami, a mikronukleus (Mi) przechodzi mejozę(R). Z powstałych 4 jąder haploidalnych trzy znikają, a czwarte dzieli się mitotycznie na dwa pronukleusy: stacjonarny i migracyjny. Jądra migracyjne wędrują i zapładniają krzyżowo jądra stacjonarne. Powstałe jądra zygotyczne dzielą się mitotycznie i w każdej komórce powstają dwa jądra diploidalne. Jedno nazywać się będzie mikro-nukleusem. Drugie zwielokrotni ilość DNA i powstanie z niego poliploidalny makronukleus (Ma). W tym czasie stary Ma rozpada się i zanika.

Wiciowce – p. poruszające się przy pomocy wici
(1 lub kilku). Zwykle są jednojądrowymi haplontami, rozmnażającymi się przez podział podłużny. Część z nich zdolna jest do autotrofii (E.Zielona). Subst. zap. u tych p. są wielocukry: skrobia , para-mylon. Większość wiciowców ma wodniczki tętniące. Do najbardziej znanych należą myksotroficzne eugleny i bruzdnice. Wśród wiciowców zwierzęcych zwracają uwagę liczne gat. pasożyt.
Np.: Świdrowiec gambijski , Ś.rodezyjski, lamblia

Sporowce – haploidalne pasożyty o uproszczonej budowie. Często przechodzą złożone cykle rozwojowe . Np.: plasmodium (zarodziec malarii). Człowiek jest dla niego żywicielem pośrednim. Ukłucie przez komara widliszka wprowadza do krwi małe sporozoity, które wędrują z jej prądem i osadzają się w wątrobie. Tam przekształcają się w schizonty, które w drodze podziałów mitotycznych dzielą się na drobne merozoity.

Okrzemki – org. jednokom. , wielkości mikroskop. żyjące pojedynczo lub łączące się w kolonie. Jedne przyczepiają się do podłoża, inne żyją swobodnie. Wiele gat. ma zdolność autonomicznego ruchu. Występują w zbiornikach wodnych wszelkich typów, jak również na wilgotnej glebie i skałach, na korze drzew, a także na śniegu i lodowcach. Przy masowym rozwoju tworzą brunatne lub żółtawe skupienia. Błona kom. przesycona jest krzemionką i tworzy skorupkę złożoną z dwu niezrośniętych ze sobą połówek o bardzo oryginalnej ornamentacji. Zawartość komórki stanowi m.in. jądro i jeden lub wiele brązowych, żółtych chromatoforów, zawierających barwniki: chlorofil a z dodatkiem chlorofilu c, -karoten i w małej ilości ksantofile. Produktem asymilacji są krople oleju, a niekiedy również wolutyna i chryzoza. Rozmnażają się wegetatywnie i płciowo. Wiele gat. o. tworzy rozmaitego typu kom. przetrwalnikowe (statospory , endospory ) umożliwiające przetrwanie niekorzystnych warunków.