Renesansowy wzorzec obywatela-patrioty w poznanych utworach

W renesansowej Polsce poeci, zgodnie z duchem epoki, tworzyli również dzieła zaangażowane w rzeczywistość, która ich otaczała. Utwory te miały za zadanie pomóc współczesnym w wybraniu swej życiowej drogi oraz zakreślić coraz mniej widoczne granice pomiędzy dobrem i złem. Taki właśnie charakter posiadały dzieła pisane przez takich wybitnych twórców jak Piotr Skarga i Jan Kochanowski. Zbudowany przez nich spójny wzorzec patrioty – obywatela, który pragnę poniżej przedstawić, miał duży wpływ na zachowanie ówczesnej szlachty, a co za tym idzie historię Rzeczypospolitej.

Główną, tytułową, cechą jaka powinien odznaczać się u idealny obywatel jest patriotyzm. Umiłowanie ojczyzny, przedstawione we wszystkich bez wyjątku utworach jakie poznaliśmy, było ukazywane w „Kazaniach Sejmowych” Piotra Skargi jako miłość do matki, będącą jednym z przykazań Bożych (Bóg matkę czcić przykazał(...).A która jest pierwsza po i zaszłuszeńsza po ojczyźnie matka jako ojczyzna...).W trochę inny sposób u Jana Kochanowskiego, w utworze „Pieśń o spustoszeniu Podola” jako przekazywanie pieniędzy przez obywateli na wojsko zaciężne, mające bronić granic ukochanej ojczyzny(Skujmy talerze na talery, a żołnierzowi pieniądze gotujmy), i nie dopuścić do jej hańby, jaką jest utrata niepodległości. Motyw ten pośrednio możemy także w pozostałych dwóch utworach, co opiszę poniżej.

Kolejną cechą, jaka powinna być udziałem idealnego obywatela jest cnota. Według twórców cnota powinna być głównym motorem i jednocześnie główną nagrodą za służbę ojczyźnie. Tak rozumianą cnotę możemy bez trudu zauważyć u Kochanowskiego ,w Pieśni XII z księgi II (Cnota (tak jest bogata) nie może wziąć szkody\ ani się ogląda na ludzkie nagrody:sama ona nagrodą i płacą jest sobie). Identycznie jest opisana w „Odprawie posłów greckich” , gdzie mówca ostrzega władców Rzeczpospolitej przed zejściem z drogi cnotliwej na prywatę i baczenie na własny zysk, ostrzegając jednocześnie przed pośmiertnym sądem Bożym („A wam więc nad mniejszymi zwierzchność jest dana, ale i sami macie nad sobą pana,\ któremu kiedyżkolwiek z spraw swych uczynić, poczet macie: trudnoż tam krzywemu wynić”). W „Kazaniu o miłości ku ojczyźnie” Piotra Skargi możemy odnaleźć fragment przyrównujący ojczyznę do statku. We fragmencie tym Skarga z całą siłą swojego krasomówstwa ganił egoizm i pierwszeństwo interesów prywatnych nad państwowymi. Wysuwał dwa argumenty przeciwko takim zachowaniom. Pierwszym z nich była niemoralność takiego postępowania, drugim zaś jego krótkowzroczność. Krótkowzroczność ta spowodować mogła w czasie nieco odleglejszym olbrzymie straty dla cechującego się nią, jak i dla jego pobratymców.

Inną cechą, która zawiera się właściwie w dwóch poprzednich, jednak wydaje mi się, że zasługuje na oddzielne opisanie, jest zainteresowanie się przez obywatela sprawami państwa i gotowość służby ojczyźnie. Te tematy są również przesłaniem utworu Piotra Skargi. To właśnie praca dla wspólnego dobra zapewnia wg niego bezpieczeństwo i ratuje alegoryczny statek - ojczyznę przed ogromną siłą oceanu (gdy swymi skrzynkami i majętnością, którą ma w okręcie,(...) pogardzi, a z innymi się do obrony okrętu uda,(...) swe zdrowie zachowa) . Kochanowski w swej „Odprawie posłów greckich” ostrzega jednak, przed błędami jakie uczynić może w służbie ojczyzny obywatel (Przełożonych występy miasta zgubiły\ i szerokie do gruntu carstwa zniszczyły). W innym swym utworze Pieśni XII, z księgi II Kochanowski piszę, że „...jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą ojczyźnie” .Fragment ten jest niezwykle wymowny. Konieczność zainteresowania się przez wzorcowego patriotę, państwem, uwypuklona jest u Kochanowskiego także w „Pieśni o spustoszeniu Podola”, co odnaleźć można w cytowanym już powyżej fragmencie tego utworu. Tu, rolę służby ojczyźnie przejmuje chwalebna i bardzo niepopularna w tamtych czasach praktyka przeznaczania pieniędzy na jej obronę, w formie podatku gruntowego uchwalanego przez sejm.

Podsumowując, wzorzec patrioty rozpowszechniony w utworach twórców renesansowej Polski, nie różni się zbytnio od obrazu ideału jaki każdy wśród nas, w mniejszy lub większy sposób jako obywatel naszego wspólnego państwa posiada. Zarówno wzorzec współczesny, jak i renesansowy przedstawia takie piękne uczucia jak patriotyzm, cnota, gotowość służby ojczyźnie. Wszystko to oczywiście powiązane jest z krystaliczną uczciwością i podporządkowaniem swoich korzyści, potrzebom społeczeństwa. Wizja jest piękna, szczególnie w renesansowej scenerii potęgi, bogactwa a jednocześnie wolności, jaka panowała w czasach zwanych później „złotym wiekiem” państwa polskiego.