Polski dramat romantyczny.

Dramat romantyczny- to typowy dla literatury romantycznej gatunek dramatu, którego budowę cechuje tzw. „forma otwarta” czyli struktura charakteryzująca się odrzuceniem tradycyjnych reguł kompozycyjnych (m.in. zasady trzech jedności), fragmentarycznością i epizodycznością akcji, synkretyzmem gatunkowym oraz współwystępowaniem elementów realizmu i fantastyki, tragizmu i komizmu. Wewnętrznym spoiwem dramatu są idee, o których mowa i ich reprezentanci (bohaterowie). W dramacie romantycznym ważną rolę pełni kontrast i łączenie sprzeczności (scen kameralnych i monumentalnych, wzniosłości i rubaszności). Dramat ten powstał w opozycji do zasad obowiązujących w dramaturgii klasycznej.

Odwoływał się głównie do tradycji szekspirowskiej oraz do doświadczeń dramatu hiszpańskiego (Calderon de la Barca). Założenia gatunku zaprezentowane zostały w przedmowie do dramatu Wiktora Hugo „Cromwell”. Specyficzna forma dramatyczna spełniała określone funkcje artystyczne i ideowe. Brak harmonii, fragmentaryczność, przemieszanie kategorii estetycznych (np. patosu z groteską) pozwalały na ukazanie wewnętrznych konfliktów bohatera oraz umożliwiały przedstawione niejednorodności natury świata ludzkiego bytu. Problematykę moralną wprowadzały często wykorzystywane sceny walki dobrych i złych duchów o duszę bohatera, zaczerpnięte ze średniowiecznych moralitetów. Najwybitniejszymi polskimi dramatami romantycznymi są: „Dziady” Mickiewicza, „Kordian” Słowackiego, „Nie-Boska Komedia” Krasińskiego. Ze względu na wizyjność, luźną kompozycję, wielość miejsc i rozpiętość czasu dramaty romantyczne uznawano często za utwory niesceniczne.

Cechy charakterystyczne dramatu romantycznego na przykładzie „Dziadów”:

O ile dramat romantyczny jest najważniejszym gatunkiem epoki, o tyle właśnie „Dziady” Adama Mickiewicza są najsłynniejszym dramatem romantycznym.

Jego cechy są następujące:

1. Zerwanie z klasyczną regułą trzech jedności:
a/ miejsca- akcja rozgrywa się w kaplicy cmentarnej, w celi więziennej, na Litwie, w Warszawie, w domu Senatora
b/ czasu- część II odbywa się w Zaduszki, a scena więzienna części III w wigilię Bożego Narodzenia
c/ akcji- obserwujemy wiele wątków, często wcale ze sobą niezwiązanych, np. noc dziadów, miłość Gustawa, scena więzienna. Nie ma jedności akcji.

2. Synkretyzm utworu:

Oprócz cech dramatu znajdziemy w „Dziadach” także liczne partie epickie, przykładem może być opowieść o Cichowskim i opisowe, szczegółowe „rozdziały” Wstępu. Są tu także partie liryczne-najbardziej liryczna, pełna emocji, ekspresji, uczuć jest „Wielka Improwizacja”. Można więc stwierdzić, że „Dziady” są dziełem synkretycznym.

3. Obecność istot fantastycznych i zdarzeń nadprzyrodzonych:

Osobistości tego gatunku nie występowały w tradycyjnym dramacie klasycznym. Pojawiły się dopiero w dramacie szekspirowskim. W „Dziadach” jest ich sporo: duchy w II części, diabły z II części, widzenia, sceny mistyczne, niewyjaśnione zdarzenia (np. samobójstwo Gustawa).

4. Kompozycja otwarta utworu:

Sceny i zdarzenia utworu o kompozycji otwartej przypominają wysepki. Nie są połączone zasadami przyczynowo-skutkowymi. Między scenami brak związku, zachodzą luki czasowe, akcję oglądamy we fragmentach, koniec dzieła nie przynosi żadnego rozwiązania. Wszystkie te elementy występują w „Dziadach”. Dramat ma mnóstwo epizodów, związki między poszczególnymi częściami są niejasne, podobnie jak ich numeracja: II, IV, III, a I nie została ukończona. Końcowa wizja Gustawa-Konrada wśród skazańców ciągnących na Syberię niczego nie zamyka i niczego nie wyjaśnia.

5. Niesceniczność dramatu:

Oznacza to, że dramat jest trudny do zaadoptowania na scenę teatralną, choć nie jest to całkiem niemożliwe. Trudno jest przedstawić scenicznie „Widzenie księdza Piotra” czy zmieniać nagle dekoracje ze scen w kaplicy na scenę w plebanii, scen z więzienia na sceny z salonów.

6. Obecność bohatera romantycznego:

Jest to postać charakterystyczna dla dramatu romantycznego. Jej biografia układa się według określonego schematu. W przypadku „Dziadów” jest nim Gustaw-Konrad. Jego życie podzielić można na trzy etapy: młodość, metamorfoza, etap walki o wielką, ogólną ideę.

Gustaw-Konrad to jednostka nieprzeciętna, wyrastająca ponad ogół społeczeństwa, wyobcowana i nadmiernie uczuciowa. Młodość naznaczona została romantyczną i nieszczęśliwą miłością, prowadzącą do próby samobójstwa. Moment „śmierci dla świata” okazuje się punktem zwrotnym w życiu bohatera, który postanawia poświęcić się dla sprawy ogółu. Tragizm bohatera wynikał z uświadomienia sobie własnych ograniczeń (spór Konrada z Bogiem).

7. Współistnienie elementów komicznych i tragicznych,

8. Łączenie patosu z groteską

9.Łączenie scen zbiorowych (kaplica cmentarna, scena więzienna).

10.Łączenie stylów wypowiedzi

11. Ludowość, czyli odwołanie się do ludowych wierzeń, podań, baśni, a więc do tzw. „wieści gminnej” (uczta kozła).

Cechy dramatu romantycznego (na przykładzie „Kordiana”):

Cechy:

- nieprzestrzeganie klasycznych zasad jedności miejsca, czasu i akcji, swobodne manipulowanie czasem i przestrzenią. Jest to różnica w stosunku do dramatu klasycznego i antycznego. Dramat klasyczny charakteryzuje się trójjednością czasu, miejsca i akcji. W tragedii antycznej czas akcji wynosi dwanaście godzin, w tragedii klasycznej dwadzieścia cztery godziny. W "Kordianie" akcja rozgrywa się w Warszawie, w Karpatach, na wsi, w Europie: Londyn, Rzym, Mount Blanc. Czas akcji w "Kordianie", rok 1799 - północ, młodość Kordiana, podróże po Europie - akcja trwa kilka lat.

Wiele epizodów budujących akcję (w tragedii antycznej jeden epizod):
1. analiza przyczyn upadku powstania listopadowego
2. przemiany duchowe Kordiana
3. spisek koronacyjny w celu zamordowania cara
4. wątek diabelski, w przygotowaniu, obraz czartów tworzących postacie powstania listopadowego

- sceny nie związane zależnościami przyczynowo-skutkowymi, ale osobą głównego bohatera. W "Kordianie np. młodość Kordiana, podróż po Europie, wizyta w James Parku w Londynie, audiencja u papieża w Watykanie, przemiana na górze Mount Blanc, spisek koronacyjny, próba zamachu, dom wariatów

- synkretyzm rodzajowy - niejednorodna struktura, pomieszanie fragmentów epickich i lirycznych. W "Kordianie" elementy liryczne: monolog Kordiana na szczycie góry, elementy epickie: opowiadania Grzegorza. W III części "Dziadów" elementy liryczne: Wielka i Małą Improwizacja, elementy epickie: salon warszawski, opowiadania o męczeństwie młodzieży polskiej, dramat: bal u Senatora. Dramat romantyczny zawiera także inne gatunki np. bajka - "O Janku co psom szył buty", opowiadanie Grzegorza, pieśń np. Kordiana. Niejednolitość stylu (w antyku styl wysoki), w romantyzmie styl prosty np. bajka Grzegorza, groteska np. audiencja u papieża, wysoki np. monologi Kordiana.

- główny bohater o charakterze romantycznym: rozterki, wahania, tragizm, walczy o wolność ojczyzny. Polski bohater romantyczny - specyficzny, źródłem dramatów dla niego jest historia współczesna. Jego cechą charakterystyczną jest przemiana, która zazwyczaj zachodzi u niego pod wpływem rozczarowań związanych z nieszczęśliwą miłością. Kordian - młodzieniec o złamanym sercu przez starszą Laurę, która bawiła się jego uczuciem. Szukał w niej drugiej, doskonałej połowy duszy, lecz nie udało się. Kolejne rozczarowanie to miłość do Włoszki Wioletty, która przestaje go kochać gdy traci majątek, następne rozczarowania to audiencja u papieża i przeświadczenie, że światem rządzi pieniądz. Wszystko to prowadzi do przemiany w bojownika o wolność ojczyzny. Podobnie Gustaw z III części "Dziadów", szalony z miłości do Maryli, która go porzuciła dla bogatszego, traci zmysły (w części IV), popełnia samobójstwo lecz żyje. W części III przeistacza się w Konrada - bojownika o wyzwolenie.

- współistnienie scen realistycznych i fantastycznych: powrót na chmurze do Polski, monolog na szczycie Mount Blanc

- konstrukcja akcji w przeciwieństwie do antycznej przyczynowo-skutkowej, nie ma charakteru przyczynowo skutkowego. Na akcję składa się szereg epizodów następujących po sobie, ale nie pozostających w związku przyczynowo-skutkowym. Napięcie w dramacie romantycznym jest charakterystyczne dla każdego aktu. W "Kordianie" w akcie pierwszym napięcie wzrasta do momentu próby samobójstwa.

Dramat romantyczny na przykładzie „Nie-boskiej komedii”:

Dominująca cechą dramatów epoki romantyzmu jest odrzucenie reguł dramatu klasycznego i łączenie elementów różnych rodzajów i gatunków literackich (synkretyzm gatunkowy).

W efekcie z dramatu wyłania się wizja świata pełnego dysharmonii, wieloznaczności i napięć rodzących nierozwiązywalne problemy:

* brak jedności czasu (akcja trwa kilkanaście lat, niektóre sceny dzieją się równocześnie, między innymi są bliżej nieokreślone, czasem duże, luki czasowe. W wymiarze ideowym utwór odbierać należy w perspektywie wieczności);

* brak jedności miejsca (poszczególne sceny rozgrywają się w różnych, czasem niedokładnie określonych miejscach: w domu hrabiego, w szpitalu obłąkanych, w górach, w okopach Świętej Trójcy; często jest to sceneria typowo romantyczna. W wymiarze ideowym - perspektywa kosmiczna);

* brak jedności akcji (wiele różnych wątków: — życie rodzinne hrabiego, — losy Orcia, — starcie rewolucjonistów z arystokracją, — walka duchów dobrych i złych o duszę Męża);

* kompozycja: brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy poszczególnymi scenami (każda scena ukazuje inny aspekt przedstawianego świata);
łączenie fantastyki z realizmem (upiór Dziewicy w domu Męża, sąd nad hrabią w podziemiach, apokaliptyczna wizja Chrystusa powalająca Pankracego);

* elementy liryczne (narrator ma cechy podmiotu lirycznego: emocjonalność wypowiedzi, otoczenie szczególną atmosferą uczuciową kreowanych postaci, np. Orcia);

* łączenie scen zbiorowych (obrazy z obozu rewolucjonistów: monumentalność, rozmach z kameralnymi: rozmowy hrabiego z Marią, Orciem, wyciszenie, liryzm);

* łączenie tragizmu (koncepcja poety i poezji) z komizmem (np. zachowanie gości na chrzcinach);

* łączenie patosu (np. kreacja Pankracego) z groteską (np. w rewolucyjnej obrzędowości: „prosimy ślicznie o głowę arystokraty”);

* łączenie stylów wypowiedzi (metaforyka prozy poetyckiej obok stylu potocznego gości na chrzcinach i naukowego - lekarza);