Motyw labiryntu w literaturze

ANTYK

Labirynt w mitologii (budowniczy – Dedal):
- labirynt jest w centrum krętych korytarzy;
- śmiałek musi do niego dotrzeć i zgładzić potwora;
- jest pomoc z zewnątrz- nić Ariadny, która pomaga dotrzeć do celu;
- dzięki podstępowi udaje się osiągnąć zamierzony cel;
- labirynt jest miejscem tajemniczym, nienormalnym;

ŚREDNIOWIECZE

Labirynt w kościołach średniowiecznych (gotyckich) – element dekoracyjny o skomplikowanym wzorze. Interpretowano go jako drogę Jezusa z Jerozolimy do Kalwarii lub też jako życie ludzkie z jego manowcami, próbami cierpliwości i wytrzymałości. Wędrówka na kolanach po krętych ścieżkach takiego labiryntu miała być namiastką pielgrzymki do Ziemi Świętej.

RENESANS

"Boska Komedia” Dante Aligheri - "Piekło” pokazuje świat podziemny z całym jego skomplikowaniem, choć jest to obszar uporządkowany, podzielony na kręgi, w których przebywają dusze grzeszników zależne od rodzaju popełnionego występku. Piekło u Dantego jest labiryntem doskonałym.

"Treny” Kochanowskiego - gdy umiera ukochana Urszulka, labirynt świata zmienia się w chaotyczną plątaninę korytarzy, z której nie sposób znaleźć wyjścia. Ani cnota, ani mądrość, ani nawet wiara nie są tu pomocnym drogowskazem. W "Trenach" ujawnia się bezradność Kochanowskiego: oto zagubił się w labiryncie świata, bo zamiast szukać samemu, zdał się na ślepy los."Treny" dowodzą więc, że Kochanowski przezwycięża światopoglądowy kryzys, by podjąć - teraz już w sposób świadomy i z bagażem dalszych doświadczeń - dalszą wędrówkę po labiryncie świata. Teraz już wie, że droga nie jest prosta i łatwa, ale wie również, do jakiego celu dąży.

POZYTYWIZM

"Lalka” Prusa - Warszawa:
różnorodna przestrzeń życiowa, gdzie się kocha, zdradza, tęskni, marzy, załatwia interesy, bankrutuje, awansuje, gdzie obok siebie egzystują Polacy, Żydzi i Niemcy;
w przekroju socjologicznym : biedota, mieszczaństwo i arystokracja; zamieszkują odrębne dzielnice i bywają w określonych miejscach miasta (np. Ogród Botaniczny, Łazienki - arystokracja, chyba że wkradnie się tam zakochany kupiec);
- miasto, gdzie wiele osób próbuje się wywindować (Wokulski), robiąc przy tym interesy korzystne dla kraju (spółka do handlu z Rosją);

Paryż:
miasto dobrobytu, gromadzenia i pomnażania dóbr, gdzie każde pokolenie korzysta z dorobku poprzedników i dokłada własne osiągnięcia; miasto, gdzie niczego się bezmyślnie nie trwoni;
miasto szans rozwoju nauki (tu mieści się laboratorium Geist’a), jednocześnie metropolia, ze skomplikowaną plątaniną ulic i placów, które - jak stwierdza Wokulski - budowane były w/g jakiegoś trudnego do odgadnięcia planu;

"Zbrodnia i kara” Dostojewskiego – Petersburg:
miasto mroczne, ciasne, duszne, łatwo lęgnie się tu wszelki występek i zbrodnia; mieszkania są małe, ciemne, porównywane do szaf, trumien, nazywane klitkami;
przez to zrozumiałe są czyny amoralne : a) Marmieładow pije, aby nie pamiętać, w jakiej żyje rzeczywistości b) Sonia dostaje żółty bilet aby utrzymać rodzinę c) Raskolnikow zabija, m in. z braku pieniędzy ; Petersburg : ubogie dzielnice i ludzie z nizin społecznych;

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

"Proces” Kafki
Labirynt jako przestrzeń otwarta, w której żyje i błądzi po omacku bohater.
"Zauważył w podwórzu 3 różne klatki schodowe, A ponadto na końcu podwórka małe przejście, które zdawało się prowadzić na jeszcze inne podwórze.”
- nie wiadomo, gdzie jest centrum, jest cel- dotarcie do najwyższego sędziego i ukazanie swojej niewinności, ale nie wiadomo gdzie dokładnie jest centrum, do którego dąży bohater.
- Bohater błądzi
- nie ma pomocy z zewnątrz, bohater jest zdany sam na siebie. Pomoc adwokatów jest absurdalna, zamiast pomagać, nie robią nic, albo utrudniają, jedynym, który usiłuje coś wyjaśnić, jest malarz, który w rezultacie pokazuje K jego bezsilność i absurdalność.
- nie udaje się osiągnąć zamierzone celu, gdyż praktycznie dokładnie się go nie zna.
- labirynt, jest miejscem, w którym żyje bohater, to otaczający go świat, przestrzeń, w której żyje.

"Granica” Nałkowskiej
Oportunistyczny stosunek Ziembiewicza do rzeczywistości powoduje, że - stając na rozdrożach życiowego labiryntu - zawsze wybiera drogę krótszą i łatwiejszą, ucieka przed odpowiedzialnością, usiłuje uniknąć konsekwencji swoich czynów. Na dłuższą metę to się jednak nie udaje. Zenon krąży w kółko, nie widząc wyjścia z pułapki, w którą sam się wpędził. Okaleczony przez niezrównoważoną kochankę, skompromitowany jako prezydent miasta i mąż, jedyne rozwiązanie widzi w samobójstwie. Los Ziembiewicza stanowi ostrzeżenie dla wszystkich, którzy liczą, że przez labirynt świata można iść, nie znając celu, na skróty, nie trudząc się szukaniem właściwej drogi i ciągle zmieniając marszrutę tak, aby nikomu się nie narazić.

"Sklepy cynamonowe” Schulza - motyw labiryntu odnosi się do elementów świata przedstawionego w "Sklepach cynamonowych” – miasta w nocy, domów, szkoły, elementów przyrody, oraz ciała i psychiki człowieka: "myśl jego zapuszcza się w tajne labirynty własnych wnętrzności”.
- Labirynt jest symbolem osłony ośrodka wszechświata, rodzaju groźnego sacrum, które dla człowieka stanowi tabu.
- Wędrówka po labiryncie nawiązuje do odwiecznych prób odnalezienia absolutnej prawdy.
- Obecny w kulturze topos wędrówki znajduje odzwierciedlenie u Schulza jako próba dotarcia do głębszych struktur podświadomości.
- Labirynt ma dwoistą naturę – jest strukturą zwartą, zamkniętą i wewnętrznie zorganizowaną, ale stanowi również przestrzeń błądzenia.

"Mistrz i Małgorzata” Bułhakowa - Mistrz w imię prawdy, którą chce przekazać ludziom w swoim dziele, gotów jest zrezygnować z przywilejów, jakimi reżim obdarza posłusznych pisarzy; nie załamuje się, gdy osadzony zostaje w szpitalu dla umysłowo chorych. Wiara w dobro reprezentowane przez Jeszuę Ha-Nocri pozwala mu zachować godność i zasłużyć na wieczysty dom, który otrzymał w nagrodę. Małgorzata zaś dzięki głębokiej i autentycznej miłości do Mistrza nie mogła być skażona złem nawet jako mistrzyni ceremonii na szatańskim balu grzeszników urządzonym przez Wolanda. W środowisku, które zagubiło wszelkie wartości, potrafili oboje dochować wierności swoim ideałom i odnaleźć właściwą, choć niełatwą drogę w labiryncie świata.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

"Dżuma” Camusa – Oran:
- miasto w sytuacji ekstremalnej;
- miasto jak jedno z wielu, przeciętne, brzydkie, a więc typowe; powolny upadek, siedzisko zła, mieszkańcy - grzesznicy;
- różne postawy życiowe: walczących od razu, przechodzących metamorfozę i takich, dla których zadżumione miasto jest schronieniem.