Różne obrazy przyrody w literaturze. Przedstaw sposoby kreowania i ich funkcje

Przyroda jako nieodzowny składnik tworzący wraz z innymi świat towarzyszyła człowiekowi od jego początków. To dzięki niej żyjemy, to ona uwalnia zmysły, pozwala czuć się nam wolnymi. Dzięki niej odrywamy się od rzeczywistości pławiąc się w jej pięknie. Przyroda jest, była i będzie wokół nas, dlatego nie przezywamy jej na co dzień. Jej obecność jest naturalnym faktem, z powodu którego człowiek nie potrafi ocenić wartości, jaka reprezentuje.

Niejednokrotnie tworzyła ona nastrój zarówno w dziełach literackich, malarskich, jak i filmowych. Była inspiracja dla rzeszy artystów, którzy swoja fascynacje przedstawiali tworząc niezapomniane pamiątki sztuki.

Już w odrodzeniu w twórczości Jana Kochanowskiego przyroda tworzyła pewien lad i harmonie. Gościła ona przede wszystkim w "Pieśniach", gdzie występowała nawet jako samodzielny element całości. Wyraźnie widoczne jest to w "Pieśni świętojańskiej o Sobotce" w części Panny VI i XII. Pozostałe części pomagają autorowi uzewnętrznić jego uczucia, czyli są jedynie narzędziem pomocniczym. Natura i jej przemiany pobudzają człowieka do życia, napełniają go radością i chęcią działania. Poeta zachwala jej piękno, a życie na wsi na jej lonie uważa za sielankę.

Niepodważalnie ważną epoka kultywująca przyrodę był romantyzm. Twórcy tego okresu nadali jej ogromne znaczenie, które stało się mitem, żyjącym po dzis dzień. Natura, która dotychczas pełniła role ozdobnika, role tła, na które nałożone były zdarzenia i biorący w nich udział bohaterowie, zaczęła żyć własnym życiem. To ona stała się głównym tematem utworów lub tez była bardzo ważnym elementem tworzącym całość dzieła. Szalenie znaczący element życia człowieka został zauważony i wywyższany na płótnie i papierze. Okres romantyzmu w swoim zainteresowaniu przyroda nawiązał do tradycji renesansu, ale ukazał ja zupełnie inaczej. W oczach romantykow byla ona potezna, czesto złowieszcza. Zawierała elementy fantastyki, wierzeń ludowych.

Twórcy romantyczni upatrywali w naturze pierwiastków metafizycznych. Zgodnie z panteistyczna filozofia przyrodę utożsamiano z Bogiem, który okrywał się jej płaszczem. Kontrast pomiędzy przemijalnym żywotem człowieka a corocznym odradzaniem się przyrody był doskonałym dowodem na jej potęgę i wspaniałość.Pisarze romantyczni uciekając w jej glab, pragneli wprowadzic czytelnika w nastrój panujący w utworze. Poprzez naturę usiłowali jak najdokładniej przytoczyć emocje, jakie obecne były przy tworzeniu dzieła i te, które powinny pojawić się przy jego odbiorze. Romantycy bowiem uważali, że natura ma charakter duchowy, dlatego niejednokrotnie nadawano jej charakter spirytualistyczny, czego oddźwiękiem stała się ogromna ilość utworów stanowiących o przyrodzie, a które pochodzą z tego okresu.

Prekursorem romantyzmu został J.W.Goethe, który wykreował, zupełnie odchodzący od tradycyjnych, obraz natury w utworze pt. "Król Olch", która posłużył się jako elementem tworzącym odpowiedni nastrój. Opisy przedziwnych kształtów, otulonych mgłą drzew, obszaru pokrytego ciemnością, wycia wiatru, szelestu olszynowych liści. To wszystko wprowadza atmosferę tajemniczości i grozy. Przyroda jest baśniowym bohaterem przyjmującym postacie elfów, rusałek i innych podobnych stworzeń. Ludzie nie mają wpływu na jej działanie. Jest ona siłą sprawczą wydarzeń. Człowiek pozostaje bierny, nie jest on centralna postacią kierującą biegiem zdarzeń, ale mechanizmem pobocznym, który pomaga w pracy całej maszyny.

Podobnie jak większość twórców ówczesnej Europy, także polscy autorzy poszli za przykładem ojca ich epoki. Nieopisanym uczuciem dążył naturę jeden z największych pisarzy polskich - Adam Mickiewicz. To on w swych dziełach, zarówno lirycznych jak i epickich, pokazał nam miejsce, jakie zajmuje ona w naszym życiu, role jaka odgrywa i granice pomiędzy nią a swiatem
ludzkim. Najpiękniejszym przykładem wykorzystania motywu przyrody jest Pan Tadeusz autorstwa wyżej wymienionego pisarza. Natura nie jest tam tylko tłem akcji czy czynnikiem budowania nastroju. Mickiewicz świadomie zaciera barierę miedzy przyroda a człowiekiem, by ukazać ich jedność i zależność jednego i drugiego świata. Bohaterowie utworu żyją zgodnie z rytmem wyznaczanym przez pory roku, wschody i zachody słońca. Są szczęśliwi, gdyż ona nadaje sens ich egzystencji. Nie tylko stanowi tło, ale także odgrywa role jednego z głównych bohaterów narodowej epopei.

Podobnie jak w epice, tak i w liryce przyroda stała się nader często podejmowanym przez poetów tematem. Na stale zagościła w twórczości mickiewiczowskiej że szczególnym zwróceniem uwagi na zbiór "Ballady i romanse" oraz "Stepy akermańskie". W pierwszym cyklu opartym na wierzeniach ludowych, czyli z elementami obyczajowości wsi polskiej przyroda odgrywa nie tylko role kompozycyjna, ale także ważny element decydujący o przebiegu rozgrywającej się (toczącej sie) akcji. Natura występuje na równi z człowiekiem, ona także czuje, osadza ludzkie czyny, bierze udział w wydarzeniach oraz karze ludzi za popełnione zło, jeśli sprawiedliwość ludzka nie może ich dosięgnąć. "Świtezianka", "Rybka", "Świteź" oraz "Lilia" zawierają w sobie motyw przyrody. W pierwszej balladzie jest ona częścią składową utworu niezbędna do przeprowadzenia scenki sytuacyjnej, w dwóch kolejnych przypisane są jej cechy ludzkie, a więc zostaje u personifikowana i przyrównana do człowieka, ostatnia zaś uświadamia nam, iż natura może być również naszym sędzia. Natura jest tutaj mroczna i nieodgadniona. Akcja utworów toczy się na jej lonie, w miejscach opustoszałych, bezludnych, najczęściej nocą. Przyroda powiązana jest że Stwórca, a wiec posiada w sobie boskie pierwiastki, które wychodzą poza świadomość człowieka i zdolność pojęcia tej prawdy.

Emocjami nacechowana i przesiąknięta jest przyroda w cyklu pt. "Stepy akermańskie". Autor uwydatnia w swych wierszach piękno oglądanego krajobrazu. Jego zachwyt ma odbicie w opisie słownym podziwianej natury orientalnej. Czytelnik z łatwością śledzi niezwykłość i egzotyczność obrazu jaki jawi mu się poprzez oczy poety. Plastyczność, realizm i wierność w opisach sprawia wrażenie widoku rozpościerającego się przed nami samymi. Dzięki Mickiewiczowi my takze mozemy przezyc ten mistycyzm i tajemniczosc, ktorymi przesiąknięta jest przyroda wschodu. Jej rola polega na uwypukleniu uczuć samego autora, jego zachwytu i olśnienia doskonałością rozpościerającej się przed nim krainy.

Przyroda w poezji romantycznej współgra z uczuciami bohaterów, wyraża je, wzmacnia, ilustruje. Aby uzmysłowić nam wzburzenie wewnętrzne Giaura, sile jego rozpaczy, Byron pokazuje go na czarnym spienionym koniu, cwałującego wśród wysokich i dzikich gór, nocą. Wokół panuje cisza i spokój. Autor upodabnia naturę do swojego bohatera, by jeszcze dokładniej i mocniej zaakcentować szargające nim emocje. Osiągnięte efekty są jak najbardziej trafne. Czytelnik wprowadzony zostaje w odpowiedni nastrój, który idealnie współgra z treścią utworu.

Przesyt tematyka związana, że środowiskiem naturalnym otaczającym człowieka widoczny jest doskonale na podstawie wyżej opisanej epoki. Żaden inny okres w historii literatury nie był tak bogaty w motyw przyrody jak ten, jednak nie oznacza to, iż zanikł on zupełnie.

W dobie pozytywizmu również spotykamy się że wspaniałymi opisami natury, które jednak nie spełniają juz tak ważnej roli, jak w epoce Mickiewicza. Bohaterowie "Nad Niemnem" autorstwa Elizy Orzeszkowej żyją nie tylko w świecie historii, ale również w świecie przyrody - jest to wszakże specyficzna przyroda polska, są w niej zadomowieni. Natura gwarantuje człowiekowi istnienie ładu, daje mu ukojenie. Jest zarówno kontemplowana, jak i jawi się jako miejsce codziennej pracy.

Bardzo podobna role spełnia obraz fauny i flory w "Chłopach" W. Reymonta. Autor stworzył obraz rzeczywistości życia wiejskiego, które przedstawił z takim mistrzostwem, że wydaje się nam, iż mróz "szczypie" nas w nos, a letnie słońce pali skore. Pomiędzy porządkiem natury a porządkiem sacrum nie ma sprzeczności, gdyż stosunek chłopów do ziemi naznaczony jest głęboką religijnością. Najlepszym przykładem takiej postawy jest ostatni zasiew dokonany przez Boryne - konajacy gospodarz wychodzi w pole, by rzucić ziarno. Zycie Boryny porównane jest do dojrzałego kłosu, który przychodzi zebrać zniwiarz - smierc. Scena ta jest pełną wydźwięku symbolicznego. Przedstawia ona nierozerwalny związek pomiędzy człowiekiem a przyroda. Ukazuje śmierć jako cos naturalnego, pogodnego i dostojnego, jako cząstkę ludzkiej egzystencji. Pożądanie Antka i Jagny jawi się jako wybuchające żywioły przyrody ponownie rodzącej się do życia. Rytm życia codziennego wyznaczony jest przez cykle przyrodnicze, erotyka ma charakter popędowy i czysto biologiczny, daleko od sfery czysto uczuciowej.

W dobie Młodej Polski odnajdujemy Jana Kasprowicza z tomem poezji pt. "Krzak dzikiej róży". Autor wykorzystuje motyw przyrody, czyli róże kwitnącą na skalistym podłożu i limbę, która umiera i próchnieje kolo pozornie słabego kwiata. Natura namaszczona jest znaczeniem symbolicznym, które przenika przez słowa, dzięki kontrastowi użytemu przez pisarza. Pełni również role głównego bohatera, który jednak ustępuje kontekstowi filozoficznemu lirycznego utworu.

Przyroda odgrywała i nadal odgrywa dużą role w literaturze. To właśnie ona stanowi dopełnienie prozy, wiersza. Nie tylko dba o to, aby być tłem, ale również spełnia role symbolu, wpływa na przebieg wydarzeń oraz na psychikę bohatera. Jest elementem kompozycji, tworzy nastrój, była wielokrotnie głównym bohaterem utworów, wyrazicielem uczuć i przeżyć podmiotu lirycznego. Wielu poetów na przestrzeni różnych epok starało się jak najumiejętniej wykorzystań obraz natury. Jedni sięgali do jej wnętrza, inni stosowali jedynie jako element dopełniający całość. W różnych okresach literackich pełniła ona różne funkcje. Dzięki niej poznawaliśmy uciechy i niepokoje autorów, doznawaliśmy uczucia grozy, tajemniczości lub nawet podziwialiśmy jej piękna oczyma poety. Przyroda żyła i żyje własnym życiem, ma swój określony rytm i nadal zaskakuje człowieka. Nawet mimo ogromnego postępu cywilizacyjnego pozostaje ona nieodgadniona i nieosiągalna dla istoty ludzkiej, dlatego tez pozostaje ogromna inspiracja dla pisarzy, malarzy...dla artystów.