“Scharakteryzuj i oceń politykę zagraniczną Wazów”

“Scharakteryzuj i oceń politykę zagraniczną Wazów”



Władzę w Rzeczpospolitej Obojga Narodów przez pewien czas sprawowali potomkowie szwedzkiej dynastii Wazów. W swojej pracy opiszę politykę zagraniczną polskiego odłamu tej dynastii oraz postaram się obiektywnie ocenić prowadzoną przez niego politykę.

Okres panowania dynastii Wazów w Polsce przypada na XVI i XVII wiek. Pierwszym przedstawicielem tej dynastii w naszym kraju był Zygmunt III Waza. Przejął on tron po zmarłym królu Stefanie Batorym. Zygmunt został wybrany na króla w wolnej elekcji, jednak (w wyniku podziału szlachty) jednocześnie wybrano drugiego króla - Maksymiliana z dynastii Habsburgów. Pokonał go jednak Hetman wielki koronny Jan Zamoyski w bitwie pod Byczyną 24 stycznia 1588 roku i biorąc go do niewoli zapewnił tron Szwedowi. Panowanie Zygmunta III Wazy zdecydowanie nie było najlepszym okresem w historii Polski. Polityka zagraniczna jego dynastii przyczyniła się do licznych konfliktów zbrojnych, a co za tym idzie dużych strat. Poza byciem królem Polski tytularnie należał mu się także tron szwedzki. W 1592 roku po śmierci jego ojca Jana III formalnie objął po nim tron, a między Polską i Szwecją zawiązała się unia personalna. Dwa lata później w katedrze w Uppsali został uroczyście koronowany na króla Szwecji. Aby go uzyskać musiał jednak wyrzec się chęci rekatolizacji kraju i zaakceptować prawa luteran. W wyniku działań opozycji protestanckiej i niezorganizowanych działań władcy został on obalony przez Riksdag pięć lat po koronacji. Jego silna wiara katolicka miała duży wpływ na jego politykę zagraniczną jak i wewnętrzną. Przyczynił się on w 1596 roku do zawarcia unii brzeskiej pomiędzy kościołem katolickim a prawosławnym, w wyniku której powstał kościół unicki podporządkowany papieżowi.
Udzielona Habsburgom pomoc, wyprawa polskich lisowczyków na Siedmiogród poskutkowała konfliktem z Turcją. W wyniku wojen z nią prowadzonych Polacy ponieśli duże straty. W 1620 roku w bitwie pod Cecorą siły tureckie pokonały armię Stanisława Żółkiewskiego, a podczas odwrotu polskich wojsk zginął sam hetman. Turkom oparła się twierdza w Chocimiu, jednak podczas jej obrony zginął kolejny polski hetman - Jan Karol Chodkiewicz. Zawarty został niekorzystny dla nas polsko-turecki układ pokojowy, w wyniku którego Rzeczpospolita traciła swoje wpływy w Mołdawii i Wołoszczyźnie.
Zygmunt III Waza nie mógł się pogodzić z utratą tronu szwedzkiego, dlatego postanowił sprowokować wojnę, aby go odzyskać. W tym celu podjął decyzję o inkorporacji przez Rzeczpospolitą Estonii, na co Szwecja zareagowała wkroczeniem swoich wojsk na teren Inflant. Pomimo początkowych zwycięstw Zygmunta III w bitwach między innymi pod Białym Kamieniem i Kircholmem, szala zwycięstwa przechylała się na stronę Szwecji. W 1617 roku zawarła ona pokój z Rosją, a cztery lata później zajęła Rygę. W kolejnych latach udało im się również opanować porty w Prusach Książęcych, port Gdański oraz zablokować ujścia Dźwiny, Wisły i Odry. Pomimo zwycięstwa floty polskiej w 1627 roku w bitwie pod Oliwą dwa lata później zawarto kolejny niekorzystny dla polski rozejm w Altmarku, Rzeczpospolita utraciła w wyniku wojen większą część Inflant na rzecz Szwecji.
W 1609 roku pod postacią szerzenia katolicyzmu i walki z prawosławiem Zygmunt III Waza doprowadził do wszczęcia wojny z Rosją, pobłogosławionej przez samego papieża Pawła V. Rzeczpospolitej udało się zdobyć Smoleńsk, a także jako jedynemu państwu - zająć Kreml. Zmusili także wziętego do niewoli cara Wasyla IV Szujskiego by ten ukorzył się przed Zygmuntem składając mu hołd. Po dwóch latach w wyniku buntów tamtejszej ludności Polacy zostali wyrzuceni z Moskwy. W 1632 roku Zygmunt III Waza zmarł i został pochowany na Wawelu w Krakowie, a w tym samym roku sejm elekcyjny wybrał jego syna Władysława IV na króla.

W 1633 roku Władysław IV Waza nadciągnął z pomocą dla hetmana Krzysztofa Radziwiłła, który walczył o Smoleńsk z wojskami carskimi. Walki były długie i krwawe, jednak dzięki świetnej strategii, dobremu wyszkoleniu i uzbrojeniu, które Władysław zapewnił swoim żołnierzom wojska cara zostały pokonane. 27 maja 1634 roku Władysław zawarł z Michałem Romanowem pokój wieczysty w Polanowie, na mocy którego car zrzekł się ziemi smoleńskiej, siewierskiej i czernihowskiej, a polski władca zrezygnował z praw do tronu moskiewskiego.
W październiku 1633 roku Turcja postanowiła najechać Podole, jednak hetmanowi Stanisławowi Koniecpolskiemu udało się odeprzeć siły wroga. Władysław IV za zgodą sejmu zebrał potężne wojsko, które przeraziło tureckiego sułtana i postanowił on zawrzeć porozumienie, w którym obiecał powstrzymywać najazdy tatarskie w zamian za pokój i zatrzymanie Kozaków.
Władca próbował również jak jego ojciec walczyć o odzyskanie tronu szwedzkiego, utworzył nawet w tym celu port we Władysławowie, zaczął budować flotę wojenną. Szlachta była jednak przeciwna jego planom, zawarto rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi. Jego plany walki z Turcją z wykorzystaniem pomocy Kozaków zaporoskich nie udały się, gdyż król po raz kolejny nie otrzymał zgody sejmu na wojnę. Spowodowało to w 1648 roku bunt niezadowolonych z tego obrotu spraw Kozaków, wybuchło powstanie Chmielnickiego, czyli wojna polsko-kozacka. Władca zmarł w tym samym roku, pochowany został w katedrze na Wawelu, a sejm elekcyjny obrał na króla jego młodszego brata Jana II Kazimierza Wazę.

Za panowania Jana II Kazimierza doszło do największej klęski Rzeczypospolitej rządzonej przez Wazów. W 1655 roku doszło do “potopu szwedzkiego”. Polskie i litewskie oddziały bardzo często poddawały się Szwedom bez walki. Spowodowało to błyskawiczne opanowanie terenów Rzeczypospolitej przez wroga. Do sukcesu Szwecji przyczyniła się zdrada wysokiego rangą urzędnika polskiego Hieronima Radziejowskiego, który przekazywał szwedzkiemu królowi informacje o słabościach i problemach nękających państwo Jana Kazimierza. Brutalne postępowanie Szwedów oraz bohaterska obrona Jasnej Góry podnosiła morale Polaków, którzy zaczęli skutecznie wypierać wroga ze swoich terenów. Karol X Gustaw zmuszony był znaleźć sojuszników w walce z Rzeczpospolitą, dlatego podpisany został traktat w Radnot w 1656 roku pomiędzy Szwecją, Brandenburgią, Kozakami i Siedmiogrodem. Planowali oni pokonać Polskę i dokonać jej rozbioru. Rzeczpospolita nie została jednak sama, gdyż wsparli ją Habsburgowie, a także Duńczycy, którzy nie chcieli dopuścić do wzrostu potęgi Szwecji. Duńczycy zmusili Szwedów do wycofania swoich sił z Polski, sami Polacy pokonali wojska siedmiogrodzkie i Tatarów, a w międzyczasie zmarł Chmielnicki. Te wszystkie wydarzenia przyczyniły się do pokonania Karola Gustawa i umożliwiły zawarcie w 1660 roku pokoju w Oliwie. Mimo przegranej Szwedzi mieli korzystne warunki pokojowe, gdyż król polski musiał zrzec się prawa do tronu szwedzkiego i roszczeń wobec Inflant, a sama Szwecja zachowywała swoje terytoria sprzed potopu. Straty poniesione przez Rzeczpospolitą w wyniku tych wojen były ogromne. Zginęło wielu ludzi, w kraju panował głód oraz zrabowano liczny dorobek kulturalny państwa. 16 września 1668 roku Jan II Kazimierz Waza zrzekł się korony, a niecały rok później wyjechał do Francji. Zmarł cztery lata po abdykacji i został pochowany jak jego poprzednicy w katedrze wawelskiej.

Podsumowując polityka zagraniczna panującej w Polsce dynastii Wazów głównie opierała się na licznych wojnach. Z pewnością za panowania władców z tej dynastii doszło do wielu spektakularnych militarnych sukcesów, co było zasługą świetnych dowódców oraz dobrze wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy. Mimo wszystko uważam, że polityka jaką prowadzili Wazowie bardzo często skupiała się wyłącznie na ich prywatnych, dynastycznych interesach, które niekoniecznie szły w parze z interesami państwa, którym władali. Spowodowało to liczne straty i upadek potęgi Rzeczypospolitej.