Wybrani bohaterowie "Nad Niemnem" i "Lalki". W poszukiwaniu celu i sensu życia.

„Lalka” i „Nad Niemnem” powstały w różnych okresach historycznych, przez co ich tematyka jest także nieco odmienna. Pierwsza z wymienionych powieści została napisana przez Bolesława Prusa u schyłku epoki pozytywizmu. Natomiast utwór Elizy Orzeszkowej powstał na początku tejże epoki. Można to zauważyć w obu książkach- raz jest to niezwykła tendencyjność, innym razem czuje się zwątpienie we wcześniejsze ideały.

To wszystko odbiło się na kreacjach osób występujących w powieściach. Przyjrzyjmy się Stanisławowi Wokulskiemu z „Lalki”. Na jego przykładzie widzimy typowy upadek światopoglądu pozytywistów. Praca nie daje mu już takiego szczęścia, jakie dawała wcześniejszym bohaterom tegoż okresu. Jest zagubiony w swoim świecie, nie został stworzony wyłącznie z „duchem epoki”. Postać Stanisława jest rozwinięta, czuje i zachowuje się jak prawdziwy człowiek. Wokulski kocha i to nie pozwala mu zająć się tylko i wyłącznie sklepem. Jest przez to nieszczęśliwy, jest romantykiem w innej epoce. Oczywiście nie jest on typowym „reliktem” poprzedniego okresu. Posiadał pokaźny majątek i aż do momentu spotkania swej wybranki żyje w duchu pozytywizmu. Jednak po zadurzeniu się w Izabeli jego życie diametralnie się zmienia, na pierwszym miejscu staje miłość. Teraz to ona staje się prawdziwym sensem jego życia, dopiero na następnym planie znajduje się praca czy nawet przyjaźń.
Nie zauważamy tutaj typowej tendencyjności pozytywistycznej. Życie ważniejszych osób przedstawionych w utworze nie zależy wyłącznie uprawy czy sprzedaży w sklepie. Choć w drugim z utworów jest to przedstawione całkowicie inaczej.

„Nad Niemnem” jest jakby manifestem ideałów pozytywistycznych. Jego tematyka skłania nas do podzielenia bohaterów na dwie całkowicie odrębne grupy. Jedną stanowią „źli” -niepracujący, inną zaś „dobrzy”- ci, dla których praca jest sensem życia.
Zastanówmy się nad osobą Jana Bohatyrowicza. Zgrabny, jasne włosy, dumny i ciągle wesoły. To harówka w polu zrobiła z niego takiego człowieka. Pozytywiści wręcz ubóstwiali pracę. Każdy, kto ją wykonywał był dobrym i szlachetnym człowiekiem. Łatwo zauważyć, że to dzięki niej wszyscy pokazani w tej powieści są szczęśliwi. To ona daje spokój ducha i radość. Janek bez niej byłby nikim, nie znalazłby kochającej (i oczywiście pracującej) żony, nie pogodziłby się z sąsiadem. To ona daje mu sens życia, jest jego celem.

W porównaniu do Stanisława Wokulskiego bohater Elizy Orzeszkowej ma całkowicie inny cel swego życia. Janek pragnie oddać się tak drogiemu mu zajęciu, drugi zaś poświęca się nie tylko wysiłkowi fizycznemu, ale także miłości- to ona, mimo że nie jest odwzajemniona, staje się jedyną rzeczą, która ma sens w jego życiu. Po porównaniu głównych wartości obu bohaterów zauważamy zmierzch ideologii pozytywistycznej w utworze Bolesława Prusa. Główne wartości epoki przestają mieć już takie znaczenie. Jego dzieło zawiera już nieco krytyki i realnego spojrzenia na świat.

Ale nie tylko ta dwójka buduje tematykę obu powieści. W „Lalce” pojawia się także Rzecki- subiekt w sklepie Wokulskiego. Jest on bardzo sumiennym sprzedawcą, ale nie można powiedzieć, że wypełnia to całe jego życie. Myśli on dużo nad wyzwoleniem narodu i nie stroni od pięknych kobiet. Jest jednak inny od głównego bohatera. Możliwe, że jest dziwakiem, lecz na pewno trzeźwiej patrzy na świat niż jego pracodawca. Jest on typowym idealistą, jego świat tworzą wspomnienia z przeszłości. Chce, aby wszyscy byli szczęśliwi a zwłaszcza jego serdeczny przyjaciel- Wokulski.

W tejże powieści pojawiają się także postacie, które są stworzone ściśle według pozytywistycznych ideałów. Są nimi na przykład Geist lub Ochocki, bez reszty oddani nauce. I właśnie w tym znajdują oni sens swojego życia.

W „Nad Niemnem” pojawia się także wiele osób o podobnym światopoglądzie do Janka. Są nimi m.in. Benedykt Korczyński, Witold Korczyński, Justyna Orzelska i cały ród Bohatyrowiczów. Ale nie tylko oni budują akcję utworu. Dla kontrastu pojawiają się także osoby całkowicie od nich różne, jak np.: Teofil Różyc, Bolesław Kirło czy też Zygmunt Korczyński. Tworzą oni „złe charaktery”, nie przejmują się państwem polskim, nie pracują, nie kochają prawdziwie. Są to postacie typowo romantyczne, potępione przez autorkę. Myślą oni tylko o zabawie, nie zajmują się własnym majątkiem, (jeśli go jeszcze mają) liczy się dla nich tylko „uniesienie ducha”.

Widać, że oba te utwory mają postacie o podobnych ideałach życiowych (Geist- Janek Bohatyrowicz). Jednak autorzy różnie do nich podchodzą. Orzeszkowa pewne dziedziny wręcz ubóstwia a Prus podchodzi do nich raczej „chłodno” patrząc bardziej realistyczne na świat. Jest to chyba różnym okresem powstania utworów. Oczywiście wszystkie wartości, którymi kierowały się przedstawieni bohaterowie mają swój sens. Choć chyba najbliższa mojemu sercu jest osoba Wokulskiego. Zdaje mi się, że jego ideały są dalej aktualne. Myślę, że człowiek o podobnych celach życiowych będzie się pojawiał w każdej epoce.