Witaminy

Witaminy są to związki egzogenne (muszą być dostarczone) i spełniające w organizmie rolę regulatorów (biokatalizatorów).
Są to związki organiczne wytworzone przez żywe komórki roślinne. Bardzo niewielkie ilości witamin mogą być produkowane w organizmach niektórych zwierząt ze składników roślinnych, dostarczanych w pokarmie. Skład pierwiastkowy tych związków jest zróżnicowany. Oprócz atomów węgla, wodoru, tlenu i azotu może występować fosfor, siarka, chlor, kobalt.
Witaminy stanowią bardzo ważną grupę związków potrzebnych do prawidłowego przebiegu wielu czynności życiowych organizmu. Ilości koniecznych dawek witamin są na ogół bardzo małe. Urozmaicone pożywienie zazwyczaj zapewnia potrzebne ilości witamin, co pozwala na normalne funkcjonowanie organizmu. Brak witamin powoduje awitaminozę, która jest przyczyną wielu dotkliwych zmian chorobowych.
W przypadku niedostatecznej ilości witamin występuje hipowitaminoza, której skutki są mało widoczne, lecz bardzo groźne dla zdrowia. Niekorzystny jest także nadmiar witamin, który może doprowadzić do hiperwitaminozy.

Witaminy są zaliczane do biokatalizatorów. Ułatwiają one bądź przyspieszają reakcje chemiczne, nie biorąc w nich bezpośredniego udziału.

Ze względu na rozpuszczalność rozróżniamy :
- witaminy rozpuszczalne w wodzie (np.C,B1,B2).
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (D,A,E,K).

WITAMINA A

Witamina A, akseroftol, alkohol diterpenowy, substancja oleista, rozpuszczalna w tłuszczach. Powstaje w przewodzie pokarmowym z prowitamin ( karotenów), które zawarte są np. w marchwi, pomidorach i papryce. Witamina A w stanie gotowym znajduje się głównie w tranie rybim, wątrobie, mleku, maśle, żółtkach jaj.
Jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i rozwoju a nabłonka, podwyższa odporność błon śluzowych, odgrywa ważną rolę w adaptowaniu wzroku do widzenia przy słabym oświetleniu.
Niedobór lub brak witaminy A objawia się niedowidzeniem o zmierzchu (tzw. B kurza ślepota), pieczeniem spojówek oczu na skutek ich wysychania i rogowacenia, a w cięższych stanach rozmiękaniem rogówki i jej owrzodzeniami, ponadto rogowaceniem skóry i wypadaniem włosów. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę A wynosi ok. 1-2,5 mg.


WITAMINA B1


Witamina B1, tiamina, aneuryna, substancja rozpuszczalna w wodzie. Bierze udział w przemianie węglowodanów i tłuszczów w ustroju. Rozkłada się pod wpływem wysokiej temperatury i enzymów utleniających.
Znajduje się w dużych ilościach w ziarnach zboża, w mięsie, drożdżach, orzechach, żółtkach jaj i nasionach roślin strączkowych. Jest także syntetyzowana w przewodzie pokarmowym człowieka przez bakterie.
Niedobór witaminy B1 może wystąpić w przebiegu długotrwałych chorób: biegunek, chorób gorączkowych, chorób wątroby, przy nadczynności gruczołu tarczowego, w alkoholizmie lub też przy jednostronnym odżywianiu.
Ostrą postać awitaminozy B1 zwaną beri-beri, spotyka się w stanach głodowych oraz u dzieci odżywianych np. samym ryżem. Cechuje się ona głównie dolegliwościami neurastenicznymi (neurastenia), zaburzeniami czucia, osłabieniem mięśni kończyn dolnych, uogólnionymi obrzękami i przesiękami do jam ciała.
Witaminę B1 stosuje się w dużych dawkach jako lek przeciwko zapaleniu nerwów. Dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę wynosi ok. 2 mg.


WITAMINA B2


Witamina B2, ryboflawina, laktoflawina, owoflawina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie, żółty barwnik występujący zarówno u roślin, jak i u zwierząt.
W organizmie człowieka wchodzi w skład mononukleotydu flawinowego (FMN) i dinukleotydu flawino-adeninowego (FAD) - koenzymów wchodzących w skład enzymów (oksydoreduktaz), które biorą -udział w przemianie glukozy i aminokwasów w procesach utleniania komórkowego. Odgrywa również ważną rolę w biochemicznych przemianach w siatkówce oka.
Nie rozkłada się w czasie gotowania, traci aktywność pod wpływem światła. Witamina B2 znajduje się w drożdżach, wątrobie, mleku, jajach oraz w jarzynach. Jej niedobór powoduje zmiany skórne, tj. zajady, łojotok, zmiany w obrębie rogówki i jamy ustnej, światłowstręt i zahamowanie wzrostu.
Dzienne zapotrzebowanie człowieka na w. B2 wynosi ok. 1-2 mg. Stosowana jest w leczeniu hipo- i awitaminozy oraz niektórych typów niedokrwistości.


WITAMINA B6

Witamina B6, pirydoksyna, adermina, pirydoksal, pirydoksamina , substancja rozpuszczalna w wodzie, odporna na wysoką temperaturę. Bierze udział w procesach syntez komórkowych układu krwiotwórczego, układu nerwowego i skóry. Jest zawarta w różnych pokarmach, m.in. w mięsie, jarzynach, ikrze dorsza.
Jej niedobór występuje tylko wyjątkowo, np. u małych dzieci karmionych sztucznymi odżywkami oraz u alkoholików, objawia się u dorosłych zmianami na odsłoniętej skórze kończyn przypominającymi pelagrę oraz zapaleniem warg i języka. Niekiedy spotyka się niedokrwistosć niedobarwliwą, oporną na leczenie preparatami żelaza, natomiast ustępującą pod wpływem dużych dawek w. B6.
Dzienne zapotrzebowanie na w. B6 wynosi ok. 2 mg.


WITAMINA B12


Witamina B12, kobalamina, cyjanokobalamina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie. Cząsteczka jej składa się z pierścienia porfirynowego zawierającego m.in. jon kobaltowy i rybozę.
W organizmie bierze udział w syntezie aminokwasów i kwasów nukleinowych, pobudzając wzrost a komórek i przyczyniając się do tworzenia i dojrzewania erytrocytów, a także leukocytów. Pełni ponadto funkcje koenzymu w przemianie kwasów organicznych, np. bursztynowego i metylojabłkowego.
Witamina B12 nie jest syntezowana ani przez zwierzęta, ani przez rośliny wyższe, ale tylko przez a bakterie, jest witaminą zarówno dla zwierząt, jak i roślin. Głównym jej źródłem są produkty zwierzęce, zwłaszcza wątroba i mleko. W niewielkim stopniu jest tworzona przez bakterie w przewodzie pokarmowym, skąd jest wchłaniana tylko w obecności tzw. czynnika krwiotwórczego wewnętrznego. Niedobór w. B12 powoduje niedokrwistość złośliwą. Stosuje się ją w leczeniu leukopenii, niedokrwistości toksycznych, zapalenia wielonerwowego i schorzeń wątroby.
Prawdopodobnie zapotrzebowanie dzienne człowieka na tę witaminę wynosi ok. 0,002 mg.


WITAMINA C

Witamina C, kwas askorbinowy, witamina rozpuszczalna w wodzie, odgrywająca dużą rolę w utlenianiu komórkowym, zwłaszcza w utlenianiu tyrozyny i w procesach redukcji.
Wzmaga odporność organizmu, jest niezbędna do utrzymania prawidłowego stanu tkanki łącznej, m.in. włosowatych naczyń krwionośnych. Ułatwia wchłanianie żelaza. Jej niedobór powoduje szkorbut. Większość zwierząt posiada zdolność wytwarzania w organizmie witaminy C, człowiek, małpy i świnki morskie muszą ją pobierać z pokarmem.
Witamina C jest substancją nietrwałą, rozkładającą się częściowo w czasie gotowania, toteż najlepszym jej źródłem są surowe owoce, surowe warzywa i wątroba. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę C wynosi 75-100 mg.


WITAMINA D

Witamina D, kalcyferol, witamina rozpuszczalna w tłuszczach. Występuje w organizmie w postaci tzw. prowitamin (D2, D3, D4, D5), będących pochodnymi cholesterolu, i pod wpływem promieniowania ultrafioletowego przekształca się we właściwą witaminę.
Reguluje gospodarkę wapniową i fosforową organizmu przez ułatwianie wchłaniania i obniżanie wydalania wapnia i D fosforu z moczem. Witamina D znajduje się w tranie rybim, mleku, jajach, a jej prowitaminy w drożdżach, nowalijkach i tkankach zwierzęcych.
Jej niedobór powoduje krzywicę , utratę zębów, łamliwość kości natomiast nadmierne dawki wywołują stan hiperkalcemii i odkładanie wapnia w tkankach miękkich.
Dawka dzienna witaminy D zależna jest od wieku i wskazań lekarza.


WITAMINA E

Witamina E, tokoferol , witamina rozpuszczalna w tłuszczach, antyutleniacz (chroni komórki organizmu przed samoutlenianiem), odgrywa pewną rolę w przenoszeniu elektronów w utlenianiu biologicznym (komórkowym).
U niektórych zwierząt (np. u szczurów) zapobiega bezpłodności - przy jej braku w pożywieniu u samców następuje zwyrodnienie jąder, a samice nie mogą donosić płodu (nie wykazano jednak, czy wpływa na płodność u ludzi, choć wydaje się to możliwe).
Niedobór witaminy E powoduje prawdopodobnie postępujące osłabienie i paraliż mięśni, przypuszczalnie wskutek degeneracji nerwów. Witamina E występuje w warzywach, mleku, mięsie i jajach, prawdopodobnie wytwarzana jest też przez florę bakteryjną jelit.
Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę E wynosi 10-30 mg.

WITAMINA F

Witamina F, witamina rozpuszczalna w tłuszczach, zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowego, linolenowego i arachidowego). Występuje głównie w olejach
roślinnych.
U zwierząt pobudza wzrost. Wpływa na prawidłowy stan skóry i włosów. Nie stwierdzono niedoborów witaminy F u ludzi.

WITAMINA H

Witamina H, biotyna, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie. Odgrywa rolę przenośnika dwutlenku węgla w różnych procesach przemiany materii. Wytwarzana jest przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym. Znajduje się również m.in. w wątrobie, żółtkach jaj, kapuście.
Niedobór witaminy H występuje głównie przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach, np. po leczeniu antybiotykami. Objawia się on zanikiem brodawek języka, zmianami zapalnymi skóry z drobnym łuszczeniem się naskórka (łupież), ogólnym osłabieniem, utratą łaknienia.
Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminy H wynosi 0,1-0,3 mg.


WITAMINA K

Witamina K, filochinon , pochodna naftochinonu, rozpuszczalna w tłuszczach. Jest niezbędna do syntezy czynników krzepnięcia w wątrobie, przede wszystkim protrombiny. Znajduje się m.in. w szpinaku, kapuście, wątrobie. Dla człowieka źródłem witaminy K jest flora bakteryjna jelit, skąd przy obecności a kwasów żółciowych jest wchłaniana do krwi i wychwytywana w wątrobie.
Niedobór witaminy K występuje najczęściej przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach w czasie leczenia antybiotykami lub sulfonamidami oraz przy zaburzeniach wchłaniania witaminy K z jelit na skutek braku w nich żółci (kwasów żółciowych). Objawem niedoboru jest opóźnienie krzepnięcia krwi i skaza krwotoczna z krwawieniami w różnych narządach i tkankach. Skaza taka towarzyszy dość często mechanicznej żółtaczce.
Dawka dzienna witaminy K wynosi l mg.


WITAMINA M

Witamina M witamina B 11 witamina krwiotwórcza , określenie kwasu foliowego
Kwas foliowy
Kwas foliowy, złożony związek występujący w liściach (np. szpinak warzywny) i drożdżach, składnik witaminy B-kompleks (witamina B11). Jest też produkowany przez bakterie m.in. florę jelitową.
Ma działanie krwiotwórcze, dlatego jest stosowana w niektórych typach niedokrwistości(niedokrwistość złośliwa), a poza tym w leczeniu biegunki tłuszczowej. Niedobór kwasu foliowego powoduje zahamowanie syntezy kwasów nukleinowych, wzrostu tkanek i organizmu, a także wypadanie włosów i powstawanie ognisk martwicy w mięśniach.
Kwas foliowy i jego pochodne są koenzymami w reakcjach przenoszenia grup jednowęglowych pomiędzy związkami chemicznymi.



WITAMINA P

Witamina P, rutyna, rutozyd , jedna z trzech witamin (C, K, P), które odgrywają ważną rolę w zapewnieniu prawidłowej hemostazy. Działa synergistycznie z witaminą C w uszczelnianiu naczyń krwionośnych. Zawarta jest w owocach i jarzynach. Niedobór witaminy P objawia się kruchością naczyń krwionośnych, skłonnością do krwawych wybroczyn i wytwarzania się obrzęków


WITAMINA PP

Witamina PP, niacyna, amid kwasu nikotynowego, nikotynamid , substancja rozpuszczalna w wodzie, odporna na działanie temperatury i tlenu. Witamina z grupy B.
Bierze udział w procesach utleniania komórkowego oraz w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. W warunkach naturalnych występuje w wątrobie, w pełnoziarnistym chlebie, mleku, jajach, świeżych jarzynach.
Niedobór witaminy PP powoduje swoisty zespół objawów zwany pelagrą. Dawka dzienna witaminy PP wynosi 15-35 mg