„Dzieje Fenicjan, czyli jak stać się bogatym”

Informacje ogólne

Fenicja, w starożytności kraina na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, leżąca u stóp gór Libanu od góry Karmel na południu, aż po Ras Shamra (okolice Ugarit) na północy (obecnie część Libanu i Syrii).
Fenicjanie, lud semicki, prawdopodobnie potomkowie mieszkańców Kanaanu, którzy od ok. 3000 p.n.e. zamieszkiwali tereny późniejszej Fenicji. O ich praojczyźnie nie można niczego pewnego powiedzieć, zaś według podań fenickich przybyli oni znad Morza Czerwonego. Herodot i inni pisarze antyczni umieszczali pierwotne siedziby Fenicjan w rejonie Zatoki Perskiej.
Nazwa "Fenicjanie" pochodzi prawdopodobnie od greckiego "phoinix" 'purpura', 'szkarłat'. Sami zaś Fenicjanie nazywali siebie prawdopodobnie Chna lub Kena'ani (w języku akadyjskim Kinahana) - Kananejczycy. Za nazwą tą przemawia też określenie w języku hebrajskim 'kena'ani', które przyjęło wtórne znaczenie jako 'kupiec'. Fenicjanie mieszkali w państwach - miastach takich jak m.in. Tyr czy Sydon, stąd w Starym Testamencie często występują pod nazwą Sydończyków.
Historia
Od początku III tysiąclecia p.n.e. była zamieszkana przez Fenicjan, lud semicki, wywodzący się od Kananejczyków. Fenicjanie swoją pierwotną ojczyznę sytuowali nad Morzem Czerwonym. Najważniejsze miasta: Akko (grecka Ptolemais, obecnie Akka), Tyr (obecnie Sur), Sydon (obecnie Saida), Berytos (obecnie Bejrut), Gubal (późniejsza nazwa grecka Byblos, obecnie Dżebel), Ugarit (obecnie Ras Shamra).
Fenicja nigdy nie tworzyła jednolitego państwa. Państwa-miasta, powstałe na jej terytorium, rządzone były przez królów lub przez sufetów (sędziów) i radę starszych. W niektórych okresach pewne państwa-miasta uzyskiwały hegemonię nad pozostałymi. Podstawą bogactwa Fenicji było zaawansowane rolnictwo (system tarasowy: sady owocowe i winnice), wspaniale rozwinięte rzemiosło (szkło, wyroby z metali i kości słoniowej, słynne tkaniny barwione purpurą oraz budownictwo okrętów) jak też prężnie rozwijający się handel o wielkim zasięgu (lądowy i morski). Statki fenickie (budulec uzyskiwany z cedrów rosnących w górach Libanu) opanowały handel na Morzu Śródziemnym, stając się konkurencją dla Greków a potem Rzymian.
Dzięki położeniu na skrzyżowaniu szlaków morskich miasta Fenicji były gł. ośrodkami handlu tranzytowego lądowego i morskiego (produkty rodzimego rzemiosła i rolnictwa oraz szlachetne kruszce, cynk, cyna, miedź i ołów jak też niewolnicy). Żeglarze feniccy już od II tys. p.n.e. docierali do najodleglejszych zakątków basenu Morza Śródziemnego jak też monopolistycznie opanowali szlaki na Atlantyku (tzw. wyspy cynowe - prawdopodobnie Wyspy Brytyjskie i Bretania). Kolonie Fenicji znajdowały się na Cyprze, Sycylii, północnym wybrzeżu Afryki (m.in. Kartagina), Sardynii, Balearach, południowo- wschodnim wybrzeżu Półwyspu Iberyjskiego. Ślady Fenicjan odnaleźć można nawet u wybrzeży Morza Czerwonego i Bałtyku.
Historia Fenicji z powodu szczupłości źródeł pisanych jest mało znana i niepewna. W III tys. p.n.e. Fenicja posiadała już handlowe i polityczne kontakty z Egiptem. Do Fenicji docierały wojskowo-handlowe wyprawy z Mezopotamii (Sumerowie, Asyryjczycy). W tym okresie najludniejszym miastem był Gubal. W II tys. p.n.e. sama Fenicja z powodu swego położenia na przesmyku między Europą, Azją i Afryką była często terenem najazdów sąsiadów i popadała w zależność od państw silniejszych (Egipt, Hetyci).
Od XV w. p.n.e. zaczął się polityczny upadek Fenicji. Najazd "ludów morza" w XII w. p.n.e. spustoszył Fenicję (zniszczenie miast: Gubal, Arwad, Sydon), jednak ta odrodziła się i doszła do wielkiego rozkwitu w XI - VIII w. p.n.e. Po okresie przewagi Sydonu (koniec II tys. p.n.e.) w X w. p.n.e. hegemonię przejął Tyr. Od 701 p.n.e. (król asyryjski Sanherib) do 625 p.n.e. Fenicja znajdowała się pod władzą Asyrii (677 p.n.e. zburzenie Sydonu). Od tego momentu pierwszeństwo w handlu morskim zaczynają odbierać Fenicji Grecy. W 625 p.n.e. Fenicja odzyskała na jakiś czas niezależność, jednak od 586 p.n.e. znalazła się we władaniu Babilonii (13 lat nieudanego oblężenia Tyru przez Nabuchodonozora II), a w 538 p.n.e. – Persji (Fenicja jako osobna satrapia, kolejny rozkwit gospodarczy kraju). W 332 p.n.e. Fenicję, jako prowincję perską, podbił Aleksander Wielki (zdobycie Tyru). W latach 286-197 p.n.e. znajdowała się we władaniu Ptolemeuszów i Seleucydów (znaczna hellenizacja), od 64 p.n.e. - część państwa rzymskiego, a w IV w. n.e. - cesarstwa bizantyjskiego. Od VII w. Fenicja była w rękach Arabów (arabizacja kraju).
Fenicka religia
Religia politeistyczna i antropomorficzna starożytnych Fenicjan, zbliżona do innych religii semickich, wyznawanych na starożytnym Bliskim Wschodzie. Panteon fenicki obejmował kilkadziesiąt bóstw. Na jego czele stał El (w języku hebrajskim Elohim), stwórca Wszechświata, pan ludzi i bogów, któremu podlegały bóstwa astralne: bóg Szamin (uosobienie nieba), Szamasz (słońce), Jarich (księżyc), Asztarte (planeta Wenus), Sachar (świt), Szalem (zmierzch), Jam (władca morza i patron żeglugi). Bóstwa pogody, związane z kultem agrarnym: Baal ( bóg przyrody i płodności), Hadad (bóg burzy, deszczu i urodzaju), Alijan (pan źródeł i pory deszczowej), Adon - grecki Adonis (pan odradzającej się na wiosnę przyrody), Dagon (bóg zboża), Mot (bóg śmierci, suszy i żniw), Anat (bogini wojny i płodności), Jaw (prawdopodobnie odpowiednik hebrajskiego Jahwe).
Fenicjanie oddawali cześć jeszcze innym bóstwom takim jak: Esznum - bóg zdrowia, Reszef - bóg zarazy i ognia, Kuszar - pan rzemiosł. Wiele z tych bóstw było bóstwami opiekuńczymi poszczególnych państw-miast fenickich np. Asztarte odbierała szczególną cześć w Berytos, Melkart w Tyrze, Eszmun w Sydonie.
Wierzenia Fenicjan znalazły odbicie w poematach mitologicznych (teksty z Ugarit - przełom XV i XIV w. p.n.e.), gdzie przedstawiono m.in. walkę Baala z bogiem Mot i narodziny bogów. Bóstwa fenickie odbierały cześć przy źródłach, w świętych gajach i świątyniach. Przy okręgach świątynnych mieściły się kolegia kapłańskie, szkoły pisarzy oraz zespoły wróżbitów i astrologów. Świątynie posiadały swe archiwa i biblioteki. W czasie obrzędów składano ofiary z płodów rolnych jak również z ludzi (zwłaszcza dzieci - Melkart, Moloch). Stopniowo ofiary ludzkie zostawały zastępowane ofiarami ze zwierząt. W koloniach fenickich (np. w Kartaginie) ofiary z ludzi sprawowano oficjalnie do poł. II w. p.n.e. (okres II wojny punickiej), a potajemnie do przełomu II i III w. n.e.
Główne święta wiązały się z cyklem agrarnym: pora żniw i winobrania (np. Adonie). Fenicjanie uprawiali też kult zmarłych. Religia fenicka wykazywała daleko idące analogie z religiami Mezopotamii (zwłaszcza ikonografia). Można też wykazać wpływ, jaki religia ta miała na wyobrażenia religijne w starożytnym Izraelu. W okresie hellenistycznym religia fenicka uległa wpływom religii greckiej.
Fenicka sztuka
Twórczość artystyczna Fenicjan, rozwijała się w miastach na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego (Tyr, Sydon, Byblos, Arwad) od około XII w. p.n.e., czyli od uformowania odrębnego kulturowo społeczeństwa w tym regionie, aż do czasów podboju kraju przez Aleksandra Wielkiego, kiedy kultura fenicka uległa stopniowej hellenizacji (do II w. p.n.e.). Ważną rolę odgrywały również posiadłości zamorskie Fenicji (Cypr, Kadyks, Kartagina, Utyka, Sardynia i Malta). Sztuka ta, zwana punicką, będzie trwała dłużej, niż w Fenicji właściwej, a kres jej nastanie po całkowitym zniszczeniu Kartaginy przez Rzymian (146 p.n.e.).
Sztuka fenicka była eklektyczna i łączyła w sobie elementy sztuki egipskiej, mezopotamskiej, anatolijskiej czy egejskiej. Wykorzystując obce motywy, Fenicjanie nadali im nowe, nieoczekiwane znaczenia i odmienne od poprzednich konteksty. Wyroby fenickie przeznaczone przede wszystkim na eksport, dostosowywały się do gustów odbiorców i prezentowały poziom dobrego rzemiosła nie pretendując do miana dzieł sztuki.
Architektura znana jest jedynie z opisu (m in. wygląd świątyni Salomona w Jerozolimie, budowanej przez Fenicjan, sanktuaria w Amrit, Sydonie). Rzeźbę reprezentują sarkofagi (sarkofag Ahirama z Byblos X w. p.n.e.), stele, sarkofagi antropoidalne (naśladujące formy egipskie), rzeźba w kości słoniowej (płytki z Nimrud, Samarii, Chorsabadu i in.). Wysoki poziom osiągnęły wyroby z metali (tace, biżuteria), wyroby ze szkła, ceramika. W całym świecie starożytnym wysoko ceniono tkaniny barwione purpurą. Wyroby przeznaczone na użytek lokalny najczęściej wiązały się z potrzebami religijnymi (ołtarze, stele nagrobne, sarkofagi i inne). Sztuka fenicka miała duży wpływ na sztukę grecką (styl orientalizujący), zaś sztuka punicka przejęła pewne elementy sztuki etruskiej i rzymskiej.
Fenicki język
Język z grupy kanaaneńskich języków semickich, spokrewniony z hebrajskim. Używany przez Fenicjan zamieszkujących miasta: Tyr, Sydon, Byblos i in., jak też w koloniach fenickich w Afryce, Hiszpanii, na Cyprze, Sycylii, Sardynii i in. Zabytki fenickiego języka: inskrypcje od X w. p.n.e., literatura nie zachowana. Język fenicki wyszedł z użycia około IV - II w. p.n.e., wyparty przez język aramejski, choć w inskrypcjach używano go jeszcze do II w. Jego odmiana (język punicki), wykształcony z języka fenickiego w koloniach (m in. Kartaginie), istniał jeszcze w IV w. w Afryce (jako język neopunicki), wyparty ostatecznie dopiero w VII w. przez arabski. Niektórzy uczeni uważają, że język maltański jest daleką kontynuacją języka fenickiego.
Fenickie pismo
Północnosemickie pismo alfabetyczne, spółgłoskowe, wykształcone w Fenicji około II tysiąclecia p.n.e. Pismo to posiadało 22 litery oznaczające spółgłoski. Brak było liter odpowiadających samogłoskom. Pisano od strony prawej ku lewej, a poszczególne wyrazy oddzielano pionową kreską. W piśmie tym nie było znaków przestankowych. Najstarsze inskrypcje pochodzą z X w. p.n.e. (niektórzy badacze uważają, że pierwsze zapisy w piśmie fenickim powstały już w XIII w. p.n.e.).
Na kształtowanie się pisma fenickiego niebagatelny wpływ musiało mieć alfabetyczne pismo z Ugarit (XV-XIV w. p.n.e.), w którym wykorzystano znaki pisma klinowego do zapisu alfabetycznego. Pismo fenickie z pewnymi zmianami utrzymało się do II w. n.e. (jako pismo neofenickie). Odmiana ta wpłynęła na pismo stosowane w licznych koloniach fenickich m.in. w Kartaginie i miastach z Kartaginą związanych. Po upadku Kartaginy pismo to przetrwało (jako neopunickie) do I w. na terenie Afryki (obecnie Tunezja i północna Algieria) a do II w. na Sardynii. Pismo fenickie stało się podstawą alfabetu greckiego a w późniejszych czasach italskiego (po uzupełnieniu liter odpowiadającym spółgłoskom), co w konsekwencji doprowadziło do współczesnego alfabetu używanego przez większość krajów Europy, Ameryki, Australii oraz część Azji i Afryki.
Fenicjanom przypisywano (nie zawsze zgodnie z prawdą) m.in. wynalazek purpury, obróbki stopów metali i szkła. Większość tych wynalazków (metale i szkło) były jedynie udoskonaleniami osiągnięć innych ludów (Hetyci, Egipcjanie, Asyryjczycy). Fenicjanie pierwsi (ok. II tys. p.n.e.) stworzyli spółgłoskowe pismo alfabetyczne, rozpowszechniając następnie swój wynalazek w krajach śródziemnomorskich.
Wbrew powszechnej opinii nie byli wynalazcami pieniądza, który po raz pierwszy pojawił się na terenie Lidii w VII w. p.n.e. (monety z elektronu - naturalnego stopu złota i srebra) i na wyspie Eginie (monety srebrne).
Wielką sławę zdobyli architekci feniccy, którym przypisuje się m.in. słynna świątynię jerozolimską. Najważniejsza kolonia fenicka to Kartagina, przez długi czas walcząca z Rzymem o hegemonię na Morzu Śródziemnym.


Fenicjanie byli pierwszymi ludźmi, którzy do zapłaty za towar używali odpowiednio wyważonych kawałków złota i srebra(służące im w tych czasach jako pieniądze). Mogą oni być dla nas przykładem, jak stać się bogatym.



Za tą pracę u mojej nauczycielki historii dostałam +5