Stefan Żeromski kandydował wraz z Władysławem Reymontem do literackiej nagrody Nobla w 1924 roku. Otrzymał ją autor "Chłopów". Czy Twoim zdaniem słusznie?

Literacka Nagroda Nobla jest przyznawana od 1901 roku przez Szwedzką Akademię. Jest to największa, najbardziej prestiżowa nagroda, o zdobyciu której marzą pisarze i poeci na całym świecie. Daje ona sławę i pieniądze. Jest ukoronowaniem trudów włożonych w powstanie dzieła. Do tej pory otrzymało ja czterech Polaków: Henryk Sienkiewicz (1905), Władysław Stanisław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980), oraz Wisława Szymborska (1996).
Choć sama nominacja jest już wielkim wyróżnieniem,to jak w każdej rywalizacji zostaje zwycięzca i pokonany. Tak było w przypadku Żeromskiego i Reymonta w 1924 roku.
Należałoby zadać sobie pytanie, dlaczego w oczach komisji utwór ,,Chłopi” zasługiwał bardziej na odznaczenie, niż całokształt twórczości Stefana Żeromskiego? Pomocą do rozwiązania tego problemu będzie analiza i porównanie dzieł obu poetów.
Władysław Stanisław Rejment urodził się w 1867, we wsi Kobiele Wielkie pod Radomskiem. Pochodził z ubogiej, wielodzietnej rodziny. Uczył się źle, dlatego rodzice posłali go do Warszawy, gdzie uzyskał dyplom czeladnika. Na tym skończyło się jego wykształcenie.
Władysław, zafascynowany literaturą, nie chciał pogodzić się z losem prostego rzemieślnika. Żyjąc w skrajnej nędzy, występował w wędrownych teatrach, pracował na kolei. W końcu powrócił do Warszawy i zajął się wyłącznie pracą literacką. Pod zmienionym nazwiskiem jako Reymont, wydał swoje pierwsze utwory ,,Pielgrzymkę do Jasnej Góry”, ,,Komediantkę”, ,,Fermenty” a następnie ,,Ziemię obiecaną”. Nad dziełem „Chłopi” pracował kilka lat, które ukończył ostatecznie w 1909 r. Właśnie za nie otrzymał Literacka Nagrodę Nobla.
Reymont przygotowywał się do tworzenia powieści studiując folklor, warunki życia na wsi, obserwując przyrodę. ,,Chłopi” są epopeją ukazującą życie społeczności zamieszkującej wieś Lipce. Na pierwszy plan wysuwa się konflikt zasobnego gospodarza Macieja Boryny z synem Antkiem, o kobietę – Jagnę, a także ziemię i prawo dziedziczenia. Główną akcje oplótł Reymont wątkami pobocznymi, wprowadził wiele postaci i wydarzeń. Przedstawił w sposób barwny opis życia na wsi, stosunki panujące miedzy chłopami a dworem i kościołem.
Na potrzeby swojego działa stworzył nowy styl, będący mieszanką gwary i języka literackiego. Mimo, że wydarzenia rozgrywają się w rejonie łowickim, autor celowo usunął z wypowiedzi bohaterów najbardziej charakterystyczne cechy tego regionu. Przez ten zabieg wykazał się profesjonalizmem, gdyż jego celem było stworzenie uniwersalnego utworu. Tym oto sposobem, Lipce stały się symbolem każdej wsi, nie tylko polskiej, co potwierdza sukces jego założeń.
Powieść podzielona jest na cztery części. Każdy tom, to jedna pora roku. Począwszy od jesieni, aż do lata. Akcja nie ma określonego czasu, autor celowo nie podaje daty Nowego Roku, świętowanego przez bohaterów. Rytm życia i cykliczność uzależniona jest jedynie od przyrody. To ona wyznacza czas pracy na roli, czas odpoczynku i zabawy.
Utwór Reymonta jest zaliczany do gatunku epopei, spełnia wszystkie jej cechy. Przez wielu uważany jest za dzieło dorównujące ,,Panu Tadeuszowi” Adama Mickiewicza. Narrator występujący w trzech różnych rolach jest obiektywny i nie ujawnia swoich emocji, stając za światem przedstawionym. Mamy tu do czynienia z bohaterem zbiorowym, którym jest społeczność wiejska. Ukazana jest ona w sposób przekrojowy i panoramiczny. Szczegółowo przedstawione są panujące wówczas obrzędy i obyczaje np. opis przygotowań Boryny do wesela. Spostrzegamy tu obowiązujące zasady i tradycje: posyłanie z wódką, zapowiedzi, zabawa weselna, oczepiny i przenosiny panny młodej.
Zupełnie odmienna twórczość prezentuje Stefan Żeromski. Urodzony w 1864 roku w Strawczynie, w zubożałej rodzinie szlacheckiej, wychowywał się wśród tradycji patriotycznych. Edukację rozpoczął w domu, pod kierunkiem matki, która rozbudziła w nim miłość do literatury. Po śmierci matki uczęszczał do kieleckiego gimnazjum, potem do szkoły weterynaryjnej, której jednak z powodów finansowych nie ukończył.
W swojej twórczości Żeromski kierował się poglądami wpojonymi mu w dzieciństwie. Był patriotą, chciał zmian i poprawy życia ubogiej warstwy ludności. Utrzymując kontakty z różnymi działaczami społecznymi i politycznymi, nabrał przekonania, że na literaturze spoczywa obowiązek pomocy społeczeństwu i służby ojczyźnie. Przekonaniom tym dał wyraz w swoim pierwszym zbiorze opowiadań wydanym w 1895r. Ukazały się w nim m.in. ,,Siłaczka”, ,,Zmierzch”, oraz ,,Rozdziobią nas kruki, wrony”.
Oprócz opowiadań pisał także powieści: ,,Syzyfowe prace”, ,,Ludzie bezdomni”, ,,Wierna rzeka” ; powieści historyczne- ,,Popioły”, oraz dramaty- m.in. ,,Róża”.
W roku 1924 kandydował do Literackiej Nagrody Nobla, której jednak nie zdobył.
Twórczość Stefana Żeromskiego zdominowała problematyka niepodległościowa, moralna i społeczna. Opowiadanie ,,Rozdziobią nas kruki, wrony” ukazuje dokładny obraz ziem polskich po powstaniu styczniowym. Szymon Winrych, przewożąc bron dla walczącej grupy powstańców, zostaje zauważony przez oddział rosyjski i w okrutny sposób zamordowany. Rano znajduje go biedny chłop i odpędza od ciała stado wron. Ubogi wieśniak zmawia za zmarłego modlitwę, cieszy się jednak swoim szczęściem. Obdziera zwłoki Winrycha z ubrania i butów, zabiera resztki broni. Zdziera również skórę z jednego konia, a drugiego ciężko rannego zastawia by zdechł w cierpieniach.
Obraz ten należy do arcydzieł nowelistyki. Narrator relacjonuje zdarzenia na pozór chłodno i rzeczowo. Jednak utwór przepełniony jest symboliką np.: śmierć Szymona symbolizuje upadek powstania, pogodzenie się z niewolą i zaborami. Chłopów cechuje zupełny brak świadomości, obojętność wobec wojny z zaborcą. Są ubodzy do tego stopnia, że żerują na zmarłych, zachowując się niczym dzikie zwierzęta.
Z kolei utwór ,,Zmierzch” ukazuje krzywdę i wyzysk chłopów po uwłaszczeniu wsi, ciężkie, nieludzkie wręcz warunki ich egzystencji. Bohaterami tego opowiadania jest małżeństwo Gibałow. Sytuacja zmusiła ich do zostawienia w domu małego dziecka. Pracując od świtu do zmierzchu, wywozili torf z bagien, by nie umrzeć z głodu. Ich praca była bardzo ciężka i nieopłacalna, bowiem dostawali za nią żałośnie niską zapłatę. Byli traktowani jak siła robocza, jak zwierzęta, a nie istoty ludzkie.
W swoich dziełach Stefan Żeromski wykreował typ człowieka, który dla dobra innych wyrzeka się własnego szczęścia. Postacią tą jest Tomasz Judym –główny bohater powieści ,,Ludzie bzedomni”.
Judym pochodzi z ubogiej, robotniczej rodziny. Zdobywa zawód lekarza, jego celem staje się walka o ulepszanie świata – pomoc biednym z warszawskich ulic, ubogim z Cisów, oraz pracującym robotnikom z zagłębia ,,Sykstus”. Jego „szewska pasja” prowadzi do całkowitego oddania się idei, nawet kosztem szczęścia osobistego.
W ,,Ludziach bezdomnych” nie brak także nawiązania do narodowych uczuć Polaków. Jednym z powodów zmartwień Joanny Podborskiej była śmierć brata Wacława, z dala od ojczyzny. Ten fakt ma także wymiar przenośny, gdyż może symbolizować bezdomność narodu polskiego, poddanego represjom po upadku powstania styczniowego. Przykładem może być również Leszczykowski , którego ,,burza wypędziła z kraju”.
Analizując poznane utwory obydwu pisarzy doszłam do wniosku, że byli oni tak samo utalentowani, a ich dzieła odegrały ogromną rolę w dziejach literatury. Choć są oni Polakami i pisali w tym samym okresie, to różnią się zasadniczo poglądami na świat, temperamentem, charakterem i kierunkiem twórczości.
O przyznaniu ,,Chłopom” nagrody Nobla zadecydował przede wszystkim fakt, że żaden z polskich pisarzy nie przedstawił problemów wsi w tak całościowym ujęciu. Chłop u Reymonta nie jest prymitywnym robotnikiem ani łapczywym szakalem. Jest on w pełni świadomy swoich praw, umie dopominać się o swoje. Jego życie to nie tylko ciężka praca, ale także rozrywki, święta i uroczystości.
Reymont był wyjątkiem w swojej epoce, gdyż odwrócił się od pesymizmu i dekadentyzmu. W swoim dziele mało miejsca poświęcił wątkowi narodowemu. W ,,Chłopach” występuje echo powstania styczniowego (gdzie walczył Kuba), i bunt przeciw rosyjskiej szkole. Są to jednak elementy drugoplanowe, nie mające większego znaczenia dla całości utworu. Poprzez usuniecie charakterystycznych cech gwary łowickiej, brak wydźwięku niepodległościowego i brak symboli narodowych, lipecka wieś może leżeć gdziekolwiek w Europie i nie musi koniecznie być związana z Polską. W ten sposób stworzył Reymont dzieło uniwersalne, zrozumiałe w pełni wszystkim narodom, w różnych przekładach językowych.
Zupełnie inne są dzieła Żeromskiego, w których na pierwszy plan wysuwa się motyw narodowy i nawiązanie do historii Polski. Nie brakuje także tematyki społecznej, oraz chęci niesienia pomocy innym. Jego utwory czyta się przyjemnie, gdyż pisane są prostym językiem i posiadają ciekawą fabułę.
Bardziej widoczny jest także naturalizm, ukazany w sposób szokujący i odrażający (opisy cierpiącego konia lub opis żywiących się padliną wron, w „Rozdziobią nas kruki, wrony”).
W przeciwieństwie do Reymonta, Żeromski nie ucieka od przedstawiania w swych utworach kierunków ówczesnej mu literatury. Nie brak tu motywów dekadenckich i pesymistycznych. Bohaterowie są nieprzewidywalni i niezwykle złożeni wewnętrznie (Judym).
Doceniam dzieło Reymonta, cieszę się, że Polak otrzymał tak prestiżowa, liczącą się na świecie nagrodę. Jednakże, gdybym to ja decydowała, kto ma otrzymać Literacką Nagrodę Nobla to przyznałabym ją Żeromskiemu, za odważne podejmowanie motywów narodowych. Według mnie jest on niewątpliwie symbolem i wzorem dla Polaków. Jest jakby ,,sumieniem narodowym”, a problemy poruszane w jego książkach są nadal aktualne.
Wydawać się może, że nie ma już społecznego podziału na klasy, że wszyscy żyjemy w świecie na równych prawach.... Przyjrzyjmy się jednak biedniejszym dzielnicom naszego miasta, a z pewnością znajdziemy coś na wzór ulicy ,,Ciepłej” z ,,Ludzi bezdomnych”.
Uważam, że ze względu na nienajlepszy przekład językowy i niezrozumienie symboli narodowych, komisja przyznająca Nagrody Nobla nie mogła w pełni docenić walorów dzieł Żeromskiego.
W twórczości, Reymont jest obywatelem świata – kosmopolitą, Żeromski- Polakiem.