Notatki z I Wojny Światowej.

Geneza I WŚ:
a)konflikty kolonialne:
-w Afryce: między Anglią a Francją; między Francją a Niemcami;
-w Azji: między Anglią a Rosją na terenie Persji i Afganistanie; między Rosją a Japonią na terenie Chin i Korei; między Anglią i Niemcami na obszarze Turcji;
b)Kwestia wschodnia-zmierzch imperium tureckiego i rywalizacja mocarstw europejskich o wpływy w Turcji oraz o ziemie tureckie położone w Europie(Rosja, Austro-Węgry, Wielka Brytania);
c)Powstanie bloków w polityczno-militarnych:
-Trójprzymierze: Niemcy, Austro-Węgry, Włochy(1882r.);
-Trójporozumienie: Francja, Wielka Brytania(1904r., tzw. Entente cordiale);
d)Zbrojny pokój(rywalizacja państw o kolonie, rozwijanie przemysłu zbrojeniowego) i "kocioł bałkański"(określenie sytuacji geopolitycznej na Płw. Bałkańskim. Wynikał on ze sprzecznych interesów politycznych państw Półwyspu Bałkańskiego oraz ingerujących w ten rejon mocarstw, a także dużego przemieszania etniczno-religijnego oraz wzajemnych roszczeń terytorialnych).

W II poł. XIXw. powstały 2 nowe państwa(Cesarstwo Niemieckie, Królestwo Włoch), które ostrą polityką chciały uzyskać pozycje w stosunkach międzynarodowych.
Przebieg I WŚ:
-5-12.09.1914-nad rzeką Marną-wojsko Francusko-Angielskie powstrzymało Niemców.
-26-30.08.1914-Tannenberg-Niemcy pokonali Rosjan.
-.10.1914-Turcja przystąpiła do wojny po stronie państw centralnych.
-.05.1915-pod Gorlicami-Niemcy i Austro-Węgry zwyciężyły Rosjan.
-1915-Włochy przystąpiły do ententy.
-1916-Bułgaria przystąpiła do wojny po stronie państw centralnych.
-21.02.-16.07.1916-bitwa pod Verdun-brak rozstrzygnięcia, ofensywa Niemców.
-24.06.-26.09.1916-walki nad rzeką Sommą-ofensywa aliantów.
-31.05.-1.06.1916-niedaleko płw. Jutlandzkiego w cieś. Skagerrak-bitwa Jutlandzka między gł. siłami floty angielskiej i niemieckiej, która nie przyniosła definitywnego rozstrzygnięcia. Największa bitwa morska I WŚ.
-6.06.1917-USA-do wojny dołączają USA, wypowiada wojnę Niemcom.
-.07.-.08.1918-druga bitwa nad Marną-odepchnięcie Niemców do Paryża.
-8.08.1918-bitwa pod Amiens-początek klęski Niemiec. Podczas bitwy piechota posuwała się pod ochroną czołgów, samolotów prowadzonych z ziemi drogą radiową.
-1918-Rozejm w Compiègne między ententą a Niemcami, koniec I WŚ.
Nowości techniczne: karabin maszynowy; opancerzone samochody; prototyp czołgu
(pierwszy raz użyte nad rzeką sanną 1916r. przez Brytyjczyków); samoloty; balon obserwacyjny; bron chemiczna; wojna pozycyjna.

-28.06.1919r.-Traktat Wersalski(główny układ pokojowy kończący I wojnę światową, podpisany przez Niemcy, mocarstwa Ententy i państwa sprzymierzone i stowarzyszone).
W pierwszej części traktatu (artykuły 1-26), liczącego łącznie 440 artykułów zapisano powołanie Ligi Narodów(jej celem było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa.).
Dalsze części traktatu dotyczyły losów Niemiec:
- demilitaryzacja - zniszczenie przemysłu zbrojeniowego;
-demilitaryzacja Nadrenii - tereny na granicy zachodniej;
-zwrot Francji terenów Alzacji i Lotaryngii;
-protektor zwycięskich mocarstw w Zagłębiu Saary ( do 1935 roku)
- znaczne straty terytorialne na Wschodzie(część Pomorza , Wielkopolska na rzecz Polski, także straty terytorialne na rzecz Czechosłowacji, wyodrębnienie z terytorium Niemiec obszaru Wolnego Miasta Gdańska);
-przypadek wszystkich kolonii niemieckich na rzecz zwycięskich mocarstw;
- odszkodowania wojenne w wysokości 140 mln marek w złocie;
Zmiany w Europie Środkowo Wschodniej:
-nowe państwa po I WŚ: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Królestwo SHS(od 1929r. Jugosławia); powstały w wyniku rozpadu i słabości po wojennej Rosji, Niemiec, Austro-Węgier.
Na przełomie lat 30. i 20 w większość tych państw(prócz Czechosłowacji) wprowadzono reżim autorytarny.
Kryzys w Rosji: zmęczenie wojną, kryzys ekonomiczny, głód, bieda, brak sukcesów na froncie uderzało w autorytet cara; pojawienie się Rasputina, osoby mającej znaczne wpływy na dworze cara Mikołaja II, postać powszechnie krytykowana, budziła zgorszenie.
Początek 1917r.-wystąpienie niezadowolonych robotników, chłopów, inteligencji.
Rewolucja lutowa 1917r. - w marcu Duma(parlament Rosji) wyznaczył rząd tymczasowy(na czele książę Gieorgij Lwow); car Mikołaj II abdykował w marcu.
Reformy: zniesienie cenzury; uwolnienie więźniów politycznych; wolność polityczna; usunięcie ochrany(policja carska); zapowiedź zwołania Konstytuanty.
luty/marzec 1917r.-powstanie Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.
Od marca w Rosji zaczął istnieć system dwuwładzy(Rząd Tymczasowy i RDRiŻ);
kwiecień 1917r. - przyjazd Lenina do Piotrogrodu.
Tezy kwietniowe Lenina:
-zaprzestanie wojny;
-przejęcie władzy przez radę;
-obalenie rządu tymczasowego;
-konfiskata majątków ziemskich;
-kontrola państwa nad przemysłem(8h dzień pracy);
Rewolucja październikowa 1917r.: Bolszewicy dokonują zamachu, zajmują główne punkty w mieście, tworzy się Rada Komisarzy Ludowych na której czele stoi Lenin(komisarz naczelny).
Państwo bolszewickie:
-powstanie CZEKa(aparat terroru), na czele Polak Felic Dzierżyński;
-zniesienie pieniądza, wprowadzenie kartek żywnościowych;
-komunizm wojenny(pierwszy rok rządzenia komunistów);
-powstanie Armii Czerwonej, twórca Lew Tracki;
-1918-20r.-w Rosji toczyła się wojna domowa. Bolszewicy walczyli z Białą Rosją(zwolennicy caratu), Przeciwnikami Politycznymi(demokraci, socjaliści) i z obcą interwencją.

Polskie formacje wojskowe w trakcie I wojny światowej:
a)Pierwsza Kompania Kadrowa: Utworzona w krakowskich Oleandrach w 1914r. Przez Józefa Piłsudskiego z członków organizacji strzeleckich. Miała być zaczątkiem armii polskiej wyzwalającej ziemie Królestwa Polskiego spod panowania caratu.(celem było wywołanie anty-rosyjskiego powstania w zaborze rosyjskim; próba nieudana).
b) Polska Organizacja Wojskowa (POW): Utworzona w sierpniu 1914r. przez Tadeusza Żulińskiego z polecenia Józefa Piłsudskiego. POW działała w konspiracji na terenach Królestwa Polskiego. Celem była walka o niepodległą Polskę. Utworzona z członków Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich. Po zajęciu terenów Królestwa przez wojska niemieckie POW kontynuowała swoją
działalność podporządkowując się rozkazom Piłsudskiego.
c) Legiony Polskie: Na skutek starań Naczelnego Komitetu Narodowego, będącego reprezentacją stronnictw polskich w Galicji, dowództwo austriackie 27 VIII 1914r. podjęło decyzję o utworzeniu Legionów Polskich. W 1917r. nastąpił kryzys przysięgowy część legionistów, złożyła przysięgę na wierność cesarzowi Niemieckiemu i stworzyła polskie siły posiłkowe zwane polskim wermachtem, reszta została internowana w obozach a Piłsudski został aresztowany.
d) Legion Pułaski: utworzony w odpowiedzi na odezwę Wielkiego Księcia Mikołaja. Miał walczyć po
stronie rosyjskiej. Początkowo miał tworzyć zalążek polskiej armii. Później przemianowano go na oddział rosyjskiego pospolitego ruszenia.
e) Oddział Bajończyków we Francji: Tworzyli Go polscy emigranci. Rozwój polskich oddziałów wstrzymano na skutek sprzeciwów Rosji. Bajończycy brali udział w walkach od X 1914r. do wiosny 1915r. Rozwiązani wskutek dotkliwych strat.
f) Błękitna Armia: Polska ochotnicza formacja wojskowa, powołana 4 VI 1917. Zorganizowana na zasadzie zaciągu ochotniczego, z pośród Polaków służących w wojsku francuskim, byłych polskich jeńców wojennych z armii austro-węgierskiej i niemieckiej oraz polskiego wychodźstwa ze Stanów Zjednoczonych. Dowodzona była przez gen. Józefa Hallera. Polityczne kierownictwo nad Armią pełnił od 23.II.1918 Komitet Narodowy Polski. Na czele KNP stał Roman Dmowski.

Sprawa Polska:
5 listopada 1916 r.(Akt 5 listopada): państwa centralne wydały akt zapowiadający utworzenie samodzielnego Królestwa Polskiego. Niedługo później, w XII.1916 r. w rozkazie noworocznym car Mikołaj II ogłosił, że celem Rosji jest stworzenie Polski złożonej z trzech zaborów, ale w unii z Rosją. Zmiany polityczne w Rosji, jakie nastąpiły w wyniku rewolucji w 1917 r. spowodowały pojawienie się kolejnych deklaracji wobec kwestii polskiej. W marcu 1917 r. swoją proklamację wydał Rząd Tymczasowy; opowiedział się w niej za powstaniem wolnej Polski, ale związanej z Rosją. Pod koniec tego roku bolszewickie władze Rosji wydały Deklarację Praw Narodów Rosji, która także odnosiła się do kwestii polskiej, gwarantując wszystkim narodom Rosji prawo do samostanowienia.
5 listopada 1916r. Niemcy i Austro-Węgry zapowiedziały powstanie samodzielnego Królestwa Polskiego – dziedziczny monarchii konstytucyjnej z własną siłą zbrojną, powiązanego politycznie z państwami centralnymi.
Wyjątkowe znaczenie miało orędzie prezydenta USA Thomasa Wodorowa Wilsona, które ten wygłosił w styczniu 1918 r. Składało się ono z 14 punktów, z których punkt 13 dotyczył sprawy polskiej. Amerykański przywódca uznał w nim, iż konieczna jest odbudowa niepodległej Polski z dostępem do morza. Wielkie zasługi w przypominaniu o sprawie polskiej na świecie i w Stanach Zjednoczonych miał Ignacy Paderewski.
Józef Piłsudski powrócił do Warszawy 10 XI 1918, w dniu 11 XI Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową. Powołany w dniu 22 XI 1918 przez rząd J. Moraczewskiego (powstały 18 XI) na urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa. W styczniu 1919 wybrany przez Sejm Ustawodawczy na Naczelnika Państwa.
Kryzys gospodarczy:
-24 października 1929 krach na nowojorskiej giełdzie „czarny czwartek”- zapoczątkował wielki kryzys,
-USA wstrzymał kredyty dla państw europejskich i zażądał zwrotu miliardowych długów ,
-przyczynami kryzysu była nadprodukcja (produkcja przewyższająca zapotrzebowanie na wytwarzane towary), niestabilność systemów finansowych i masowe, prowadzona na wielką skale spekulacje giełdowe, które powodowały, że za akcje niewiele wartych firm płacono olbrzymie pieniądze,
-skutki kryzysu: masowo upadały banki, obniżył się poziom produkcji, bankrutowały liczne przedsiębiorstwa, doszło do zadłużenia i masowych bankructw rolników, doszło do załamania międzynarodowej wymiany handlowej, wzrosło bezrobocie,
Walka z kryzysem:
-zapewnienie odpowiedniego poziomu państwowych inwestycji, które dadzą ludziom zatrudnienie i pobudzą popyt,
-wprowadzano cła protekcjonistyczne, mające chronić miejscowe rynki przed konkurencją z innych krajów; władze kontrolowały wymianę dewizową; we wszystkich niemal państwach europejskich rządy wprowadzały planowanie gospodarcze, które miało Stanowic zabezpieczenie przed skutkami negatywnych zmian sytuacji ekonomicznej ,
-prezydent USA Franklin Roosvelt wprowadził politykę określaną mianem Nowego Ładu Ekonomicznego (New Deal): banki poddano kontroli rządowej, wdrożono program robót publicznych, upadające przedsiębiorstwa wzmocniono przez udzielanie pożyczek, powstały dopłaty dla rolników, wprowadzono system ubezpieczeń emerytalnych, ustanowiono 40-godzinny tydzień pracy, zwiększono zasiłki dla bezrobotnych, zakazano zatrudniania dzieci, ustalono minimalne płace, zalegalizowano związki zawodowe;
-rząd obniżył wartość dolara, zniósł parytet złota i dopuścił pewien stopień inflacji, tak by obudzić popyt, a tym samym i produkcję – udało się ustabilizować rynek finansowy i system bankowy, zorganizować na wielką skalę roboty publiczne,
Rozwój kultury masowej był możliwy w USA dzięki rozwojowi oświaty i powszechnymi tanim środkom upowszechniania dóbr kultury. Były to między innymi gazety i wydawnictwa
wielkonakładowe a także kino i radio, które najwcześniej zaczęły działalność w USA.
Państwa europejskie w okresie międzywojennym:
-Zachód uważał, że skutecznym zabezpieczeniem przed oddziaływaniem bolszewizmu powinna być demokratyzacja- przyznawano prawa polityczne kobietom, obniżono wyborczy cenzus wielu, zrezygnowano z cenzusu majątkowego oraz kurialnego systemu głosowania- budowano tzw. państwo dobrobytu
-jednakże w państwach następowała brutalizacja życia publicznego, popularność zyskiwały skrajne ideologie i ruchy polityczne
-po I wojnie światowej kryzys parlamentaryzmu był cechą charakterystyczną systemów politycznych większości krajów Europy- systemy demokracji parlamentarnej nie były w stanie uporać się z problemami wewnętrznymi i międzynarodowymi
-wzrastała popularność ugrupowań głoszących hasła anty parlamentarne i antydemokratyczne
USA w okresie międzywojennym:
-ustrój polityczny: republika z systemem prezydenckim, ma charakter demokratyczny;
-system partyjny: 2 partyjny(Republikańska, Demokratyczna);
-Pierwsze dziesięciolecie powojenne stanowiło okres świetności Stanów Zjednoczonych. Zarobiwszy krocie na sprzedaży broni przemysł amerykański przeżywał rozkwit.
-Eksport i inwestycje zagraniczne wzrosły kilkakrotnie, dolar amerykański zyskał status głównej waluty świata.
-Rząd stosował taktykę tzw. małego rządu (jak najmniej interwencji państwa w gospodarkę).
-Rozkwit gospodarczy spowodował wielką falę imigrantów, ludność USA wzrosła o kilkanaście milionów osób.
-W 1924 roku przyznano też obywatelstwo amerykańskie wszystkim Indianom żyjącym w granicach Stanów Zjednoczonych.
- 4 października 1929 roku, nazywanego potem „czarnym czwartkiem” nastąpił krach na giełdzie w Nowym Jorku. Był to początek wielkiego kryzysu światowego.
Wielka Brytania w okresie międzywojennym:
-panowała demokracja parlamentarna.
-W latach międzywojennych pozostała nadal największym mocarstwem kolonialnym na świecie. (zaczęły pojawiać się problemy z utrzymaniem kluczowych obszarów kolonialnych).
-W okresie międzywojennym, liberałów, którzy utracili wpływy w społeczeństwie, w roli politycznego rywala konserwatystów zastąpili laburzyści.
-system 2 partyjny: socjaldemokratyczna Partia Pracy i Partia Konserwatywna
-W latach 20. pojawiły się w gospodarce objawy kryzysowe, spadła produkcja przemysłowa, wzrosło bezrobocie powodując wzrost napięć społecznych.
-1929 do Wielkiej Brytanii dotarł światowy kryzys ekonomiczny, który pogłębił i zaostrzył wcześniejsze problemy.
Japonia w okresie międzywojennym:
-ustrój polityczny: stały parlament zdominowany przez wojsko i marynarkę wojenną;
-nie uzyskała znaczących nabytków terytorialnych.
-Kraj ten pozbawiony był własnych źródeł surowców i groził mu kryzys gospodarczy. Aby go uniknąć, wojskowi skierowali politykę na podbój sąsiednich krajów. W 1931 roku zajęli Mandżurię, na której terenie utworzyli podległe im cesarstwo, a w 1937 roku zaatakowali Chiny.
Francja w okresie międzywojennym:
-ustrój polityczny: demokracja parlamentarna, rząd ściśle uzależniony od parlamentu.
-system partyjny: system wielopartyjny(wiele małych partii, duże rozdrobnienie);
-Zwycięski udział w I wojnie światowej, okupiony 2 mln poległych, przyniósł Francji zwrot Alzacji i Lotaryngii oraz terytoria mandatowej na Bliskim Wschodzie (Syria, Liban) i w Afryce (Kamerun, Togo). -W okresie międzywojennym następował częste zmiany prawicowych lub centroprawicowych gabinetów, przedzielane krótkimi okresami rządów lewicy.
-W latach 30. Francja prowadziła politykę ustępstw wobec Niemiec, m.in. 1938 podpisując układ monachijski.
Sekularyzacja społeczeństwa: zmniejszenie roli religii dla społeczeństwa, spowodowane dechrystianizacją(porzucenie religii chrześcijańskiej przez członków społeczeństwa), zagrożeniem był komunizm, nazizm , faszyzm(papież potępił je i określił jako nieludzkie i wrogie religii).. Propozycją rozwiązania problemu był korporacjonizm(nowa forma organizacji społecznej, opartej na samorządzie zawodowym, mającą zapewnić harmonijną współpracę grup społecznych o przeciwnych interesach).
Emancypacja kobiet: zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie im dostępu do szkół średnich i wyższych, poszerzenie ich aktywności zawodowej.
Powstanie Związku Sowieckiego(ZSRR):
-w 1922 bolszewicy ogłosili powstanie nowego organizmu państwowego- Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (do ZSRR po 1945 należało 16 republik)
-na mocy konstytucji z 1922, ZS był formalnie demokratycznym państwem federacyjnym, gwarantującym swobody kulturalne i narodowe- jednak oficjalnie państwem rządziła partia komunistyczna, od 1925 nosząca nazwę Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików)
-głównym narzędziem bolszewickiej władzy był Państwowy Zarząd Polityczny, która zastąpił zlikwidowaną w 1922 Czeka
-w 1934 jego funkcje przejął z kolei Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD);
Józef Stalin - w 1924r. po śmierci Lenina, w ZSRR rozpoczęła się bezwzględna walka o władzę. Stalin zajmujący się od 1922r. stanowisko sekretarza generalnego partii bolszewickiej, wyeliminował stopniowo wszystkich konkurentów do sprawowania rządów. Rozbudował partię bolszewicką i przekształcił ją w olbrzymią biurokratyczną strukturę. Stał na czele partii jako wódz i otaczany był kultem.

Totalitarne państwo Stalina:
-Stalin postanowił umocnić państwo komunistyczne w Związku Radzieckim- głównym celem była rewolucja światowa(koncepcja "permanentnej rewolucji")
-rozbudował partię bolszewicką i przekształcił ja w olbrzymią biurokratyczną strukturę, ściśle scentralizowaną i zhierarchizowaną- jej zadaniem było kierowanie wszystkimi sferami życia społecznego
-pod koniec lat 20 Stalin nakazał przymusową kolektywizację rolnictwa- czyli łączenie indywidualnych gospodarstw rolnych w przedsiębiorstwa oparte na zbiorowej własności ziemi
-ZSRR pozostając w całkowitej izolacji, nie odczuł skutków wielkiego kryzysu gospodarczego
-w połowie lat 30. oficjalna propaganda sowiecka ogłosiła zakończenie budowy socjalizmu, jednak był to tylko wstęp do nowej fali represji- wielkiej czystki z lat 1936-38- na polecenie Stalina aresztowano i wymordowano 2/3 kierownictwa partii bolszewickiej oraz niemal całą generalicję Armii Czerwonej
-na czele NKWD stanął wówczas Ławrientij Beria, który kierował sowieckimi strukturami bezpieczeństwa aż do śmierci Stalina
Gułag – system obozów pracy przymusowej w ZSRR, w którym więźniami byli zarówno przestępcy kryminalni, jak i osoby uznawane za społecznie niepożądane lub politycznie podejrzane.
Aparat terroru:
-Terror obejmował nie tylko funkcjonariuszy WKP(b) i aparatu państwa sowieckiego. Objęte terrorem były wszystkie warstwy społeczne, według z góry narzuconego rozdzielnika.
-Pod fałszywymi zarzutami skazywano zwykłych ludzi na śmierć. Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych podejmował działania mające na celu to zatuszować.
-Wielu ludzi znikało po cichu. Znajomi takiego człowieka nie przyznawali się do znajomości z nim, by nie podzielić jego losu. Następnego dnia po zniknięciu sąsiada nikt nie interesował się nim, tak jakby on nigdy nie istniał. Powoli odsuwano się od jego rodziny, która w końcu także znikała, a na ich miejsce, często nocą, wprowadzali się nowi ludzie. Nierzadko byli oni prowokatorami NKWD. Mieli za zadanie zbadać otoczenie oskarżonego. Również na nich przyszedł czas strachu i obawy o swoje życie.
Ruch faszystowski we Włoszech:
-wśród Włochów panowało rozczarowanie podziałami terytorialnymi po wojnie, dochodziło do licznych strajków, zajmowania fabryk i ziemi przez robotników i chłopów
-były przywódca socjalistyczny, Benito Mussolini zaczął organizować Związki Walki- organizacje kombatantów, które łączyły hasła nacjonalistyczne z postulatami lewicowymi
-członkowie Związków Walki, nazywani faszystami, zwrócili się przede wszystkim przeciw dominującej na lewicy Włoskiej Partii Socjalistycznej
-w 1921 Mussolini przekształcił Związki Walki w Narodową Partię Faszystowską, a w 1922 jej członkowie zorganizowali tzw. marsz na Rzym, domagając się oddania w ich ręce władzy(Pucz-zamach stanu, przewrót).
-król Wiktor Emanuel III powołam Mussoliniego na premiera- udało mu się ustabilizować budżet państwa i wygasić strajki; (duce-wódz-określenie Mussoliniego);
-w wyborach 1924 faszyści zdobyli większość w parlamencie i mogli legalnie zmienić ustrój państwa włoskiego- z demokracji parlamentarnej na dyktaturę faszystowską
-w 1926 zostały zdelegalizowane wszystkie inne partie polityczne
- przyśpieszono modernizacje kraju, zakończono tzw. kwestię rzymską (konflikt z Kościołem katolickim), zawarto traktaty laterańskie z Stolicą Apostolską (powstało Państwo Watykańskie)
-ustanowiono system korporacji zawodowych, zrzeszających zarówno pracodawców jak i pracowników; wprowadzono surową cenzurę, a instytucje państwowe na szeroką skalę prowadziły działalność propagandową

Narodziny nazizmu w Niemczech:
-w obliczu klęski wojennej, kryzysu gospodarczego i rewolucyjnych zaburzeń masy robotników i zdemobilizowanych żołnierzy łatwo ulegały propagandzie skrajnych, nacjonalistycznych ugrupowań
-w 1919 w Monachium powstała rewolucyjna Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników NSDAP, której przywództwo w 1921 objął Adolf Hitler- program partii postulował obalenie ustroju parlamentarnego, rewolucję społeczną, przywrócenie wielkości narodowi niemieckiemu i wyeliminowanie Żydów z życia gospodarczego
-w 1923 NSDAP próbowała dokonać zamachu stanu (pucz monachijski) i przejąć władzę w Bawarii; jednakże pucz został stłumiony, partia zdelegalizowana, a Hitler trafił do więzienia (szybko jednak opuścił więzienie i odnowił partię)
-kryzys światowy sprzyjał wzrostowi popularności partii radykalnych
-w 1933 Hitler został mianowany kanclerzem Niemiec, a następnie doszedł do pełni władzy- rozpoczął budowę nowego, totalitarnego państwa, III Rzeszy
-przeprowadził ujednolicenie, polegające na likwidacji federalnej struktury państwa (zniesienie podziału na kraje związkowe oraz likwidacja parlamentów i rządów krajowych)
-zakazano działalności innych partii politycznych prócz NSDAP
-„noc długich noży”- wierne Hitlerowi odziały SS, pod dowództwem Heinricha Himmlera zamordowały szefa SA, oraz jego kilkuset zwolenników, a także liderów nacjonalistycznej prawicy
-Hitler połączył stanowisko prezydenta i kanclerza Niemiec i nosił tytuł wodza- posiadał pełnię władzy wykonawczej, był naczelnym wodzem armii oraz stał na czele jedynej partii politycznej
-coraz większą rolę odgrywała tajna policja polityczna- gestapo
-w 1935 ogłoszono tzw. ustawy norymberskie dotyczące obywatelstwa Rzeszy- Żydzi zostali pozbawieni praw obywatelskich
-„noc kryształowa”- wielki pogrom Żydów w Niemczech

Autorytaryzm:
-system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii.
-W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii ani na masowym terrorze, lecz ogranicza się jedynie do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.
-Państwa gdzie był: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Węgry, Grecja, Portugalia, Hiszpania, Austria.
Kultura w okresie międzywojennym:
-rozwijało się lotnictwo(Charles Lindbergh jako pierwszy człowiek przeleciał udanie z Nowego Yorku do Paryża ),
-motoryzacja(powstają salony Citroen i Ford oraz słynny Volkswagen garbus),
-rodzaje produktów spożywczych(w 1938 r. zostaje wprowadzona kawa rozpuszczalna, powstaje batonik Milki Way) powstają nowe marki perfum i sukien .
-szybki rozwój filmu, największym zainteresowaniem cieszyły się filmy z Hollywood .Najbardziej znany komik tych czasów to Charles Chaplin.
-Powstawały pierwsze komiksy.
-Narodził się nowy styl muzyki Jazz.
-W tych czasach powstawały wspaniałe książki i na ich podstawie filmy animowane.
-W tym okresie powstały pierwsze odbiorniki telewizyjne,
-w dziedzinie medycyny miały miejsce ważne odkrycia(Aleksander Fleming odkrył penicylinę uniemożliwiającą powstawanie bakterii, na bazie jej stworzono antybiotyki) ,
-archeolodzy odnaleźli grobowiec Tutenchamona ,
-najsławniejszym naukowcem był Albert Einstein(twórca teorii względności).