Satyra i bajka jako ulubione formy literackie epoki oświecenia.

Epoka oświecenia była okresem, w którym miało miejsce wiele wydarzeń, które wpłynęły na życie XVIII-wiecznego polskiego ludu. W tym czasie uchwalono Konstytucję 3maja, powołano Komisję Edukacji Narodowej, a rozwój sztuki, kultury i nauki dążył do nadania nowego kształtu społeczeństwu.
W epoce tej powstało wiele utworów, które były dziełem różnych pisarzy. Jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy był Ignacy Krasicki, który poprzez bajkę i satyrę prezentuje rzeczywistość w krzywym zwierciadle oraz krytykuje ludzką głupotę, pychę i próżność.
Najbardziej krytykowaną i wyśmiewaną warstwą społeczną była polska szlachta, która rzadko zwracała uwagę na stan,w jakim znajduje się ojczyzna, zajęta, bowiem była bogaceniem się i rozrywkami.
Przykładem takiej krytyki są satyry „Pijaństwo” i „Żona modna”
W pierwszym utworze pt. „Pijaństwo” poeta ukazuje jedną z wielu szlacheckich przywar, jaką jest nadużywanie alkoholu. Bohaterami tej satyry jest dwóch szlachciców, którzy prowadzą ożywioną dyskusję na temat szkodliwości tej używki oraz skłonności ludzkiej do wykorzystywania każdej okazji do upicia się. Dyskusja ta zrodziła się ze skarg jednego z nich na chorobę spowodowaną całonocną libacją z okazji urodzin żony. Ów szlachcic chcąc następnego dnia złagodzić przykre dolegliwości znów raczy się alkoholem. Butelka wódki stała się atrybutem prawie każdego szlachcica w epoce oświecenia, ponieważ uważali oni, że nie ma w tym nic złego. W utworze tym poeta stara się uzmysłowić szlachcie, że polska potrzebuje ludzi silnych i zdrowych a nie pijanych, którzy traktują ojczyznę jak oberżę, w której można się upić.
Akcja drugiego utworu pt. „Żona modna” toczy się wokół szlachcica Piotra i jego żony. Piotr opowiada o gorzkich doświadczeniach płynących z nieodpowiedzialnego wyboru partnerki, którą zdecydował się poślubić tylko ze względu na jej majątek. Mianowicie jego żona piękna i bogata szlachcianka wprowadza do jego domu nowe porządki wzorowane stylem francuskim. Tradycyjne i swojskie obyczaje zastępuje sztuczność i sentymentalizm niepasujące do polskich realiów. Skłonność żony do zbytku i nieprzemyślane zachcianki doprowadzają ich małżeństwo do zguby. Satyra krytykuje zachowania młodych ludzi, którzy prowadzą światowe życie niezależnie od konsekwencji.
„ Do Króla” to kolejny przykład satyry gdzie autor krytykuje niezadowolenie i ciemnotę szlachty, która nie uznawała zmian i dążeń do nowoczesności. Pozbawiona samokrytyki i pełna zazdrości nie uznawała ówczesnego króla z powodu jego wieku(uważali, że jest za młody) i pochodzenia(nie pochodził z królewskiego rodu, był tylko polskim szlachcicem). Nieuzasadnione zarzuty szlachty okazują się być zaletami władcy, który dążył do rozwoju polskiego narodu. Tym utworem I. Krasicki wyraził szacunek i oddanie dla króla, a w ironiczny sposób wyśmiał poglądy szlachty o przewadze siły i przemocy nad wykształceniem.
Obraz Polski w czasach jej świetności jako kraj honoru, prawości i cnoty kontrastuje z obrazem Polski w epoce oświecenia zdegradowanej, zepsutej i egoistycznej w utworze pt. ”Świat zepsuty” I. Krasicki wskazuje przyczynę moralnego i politycznego upadku kraju. Wymienia tu upadek obyczajów, brak moralności i pracowitości,oraz rozrzutność polskiej szlachty. Wyraża również nadzieję, że społeczeństwo zmobilizuje się w celu uratowania ojczyzny od zguby.
Również poprzez bajkę I. Krasicki przedstawia świat, w którym dominuje zło i przemoc. Autor wiedząc, że nie zmieni świata, którego nie aprobuje stara się poprzez śmiech nie tylko wytknąć ludzkiej naturze jej wady, ale tez usiłuje pokazać gdzie tkwi problem.
W bajkach często bohaterami są zwierzęta, które przejmują ludzkie cechy takie jak chytrość, przewrotność i fałsz.
W bajce pt. „Szczur i Kot” można znaleźć próżność i przypisywanie sobie cudzych zasług.
Przestrogę, że chytry dwa razy traci możemy wyczytać z morału bajki pt. „ Groch na drodze”.
„ Przyjaciel” to utwór, w którym poeta uzmysławia nam, że nie zawsze wszyscy są wobec nas szczerzy.
Opowieść starego czyżyka o wolności, której nie zna i nie rozumie urodzony w niewoli młody ptaszek w bajce „ Ptaszki w klatce” uczy nas, że wolność jest największym skarbem, którego nie można stracić.
Pychę i próżność I. Krasicki krytykuje w utworze „Malarze” gdzie przedstawia losy dwóch portrecistów Jana i Piotra. Piotr maluje ludzi takimi, jacy są, co nie zawsze jest dobrze odbierane, natomiast sprytny i schlebiający wszystkim Jan maluje twarze piękniejsze niż w rzeczywistości, co przynosi mu więcej sławy i upragnionych pieniędzy.
Niestałość ludzkich poglądów, oraz obłudę i fałszywą pobożność poeta krytykuje w utworach „Filozof’ i „ Dewotka”
W pierwszym z nich bohaterem jest człowiek, który nie wierzy w istnienie boga do czasu, gdy słabość i bieda zagląda mu w oczy.
W drugim utworze bohaterką jest obnosząca się swoją religijnością kobieta, która za najmniejsze przewinienie bije swoją służącą modląc się przy tym i recytując słowa modlitwy o odpuszczeniu bliźnim winy.
Natomiast w „Monachomachii” Krasicki opisał życie zakonników takie, jakie było w rzeczywistości, pełne pijaństwa i obżarstwa. W ten sposób pokazał, że pod przykrywką pobożności mnichów kryje się lenistwo i próżniactwo.
Na podstawie w/w satyr i bajek można stwierdzić, że te dwa gatunki literackie spełniały rolę dydaktyczna, które poprzez śmiech skłaniały do refleksji nad postępowaniem i stylem bycia. Możliwość pokazania i ośmieszenia niedoskonałości ludzkiej sprawiła, że często tworzono w tych gatunkach literackich.
Ignacy Krasicki krytykował ludzi, ale nigdy wprost nie nazwał ich leniami czy głupcami, co sprawiało, że pełne humoru i łagodnej krytyki utwory trafiały do ludzi epoki oświecenia.