Przyczyny dokonania zbrodni:
- idea – „O przestępstwie”
- lichwiarka=szkodnik– autosugestia i okoliczności
- bieda – obraz Petersburga
Przed zbrodnią: pewny siebie, perfekcyjny, opanowany, kieruje się rozumem, zdeterminowany, silny
Zabójstwo lichwiarki i jej siostry początkowo nie wywołuje u Raskolnikowa wyrzutów sumienia. Droga do skruchy jest długa, a bohaterem targają sprzeczne emocje. Popełniona dla idei zbrodnia nie przynosi spodziewanego spełnienia, lecz strach i zamęt w psychice. Nawet przebywając na katordze Raskolnikow nie ma zamiaru od razu odpokutować za swój brutalny czyn.
Bohater stopniowo dojrzewa do przemiany, a bodźcem do jego całkowitego odrodzenia jest postać Soni. To ona przekonuje go do przyznania się do winy, aby następnie towarzyszyć mu podczas odbywania kary. Rodion Raskolnikow od Soni dowiaduje się jaką siłę ma wiara oraz poznaje Ewangelię. Przytoczona historia Łazarza jest nadzieją zarówno dla Rodiona, jak i dla wszystkich mieszkańców Petersburga.
To miasto „zbudowane przez szatany” jest miejscem degradującym człowieka, pozbawiającym go zasad moralnych. Żyjący w biedzie przedstawiciele niższych warstw społecznych, nie cofają się przed przestępstwami zajmują się żebractwem i prostytucją. Mieszkańcy Petersburga potrzebują wskrzeszenia, jakiego doznał Łazarz, skruchy i możliwości odrodzenia w nowym, lepszym życiu, w którym znajdzie się również stałe miejsce dla Boga.
Raskolnikowi udaje się przeżyć wewnętrzną przemianę. Rozumie już, że zbrodnia była nieuzasadnionym występkiem, a także, że to nie on ma decydować o czyimś życiu, lecz może to czynić jedynie Bóg. Rodion w czasie pobytu na Syberii zaczyna widzieć siebie i innych w nowym świetle. Dostrzega przede wszystkim, że darzy Sonię największym uczuciem – miłością, która pomoże mu zacząć nowe życie.
Dostojewski poniekąd odrzuca pozytywistyczny racjonalizm. Życie bez Boga, a jedynie podporządkowanie się rozumowi doprowadza Rodiona do zbrodni, a i wszystkim mieszkańcom Petersburga nie przynosi nic dobrego. Podobnie jak Eliza Orzeszkowa, Dostojewski przedstawia świat bez Boga, jako świat pusty, którego obywatele nie mają szansy na spełnienie i szczęśliwe życie.