"Czułe punkty" - ekologia

Kiedy 1700 lat temu Polinezyjczycy dotarli na Hawaje, wytrzebili co najmniej 40 gatunków ptaków nieprzyzwyczajonych do obecności człowieka. Podobny los spotkał nielotnego ptaka dodo, odkrytego na Mauritiusie w 1507 roku. Moa, największy znany ptak w historii świata, dwukrotnie wyższy i cięższy od człowieka, o nogach przypominających stopę słonia, został całkowicie wybity przez Maorysów - pierwszych mieszkańców Nowej Zelandii, przybyłych tam około 1000 roku n.e.

Mimo tych smutnych przykładów wiele wysp świata nadal odznacza się specyficzną, sobie tylko właściwą florą i fauną. Często są to przedstawiciele grup zwierząt z zamierzchłych etapów ewolucji, jak np. występujące tylko w Australii stekowce - prymitywne ssaki składające jaja: dziobak i kolczatka oraz torbacze: kangury i koale.

Tropikalne i subtropikalne wyspy to także ulubione środowisko gadów - gromady, która swój największy rozkwit przeżyła w mezozoiku, erze panowania dinozaurów. Dziś jest reprezentowana bardzo nielicznie, m.in. przez krokodyle, jaszczurki, węże i żółwie. Największa na świecie jaszczurka, osiągający 3 m długości waran, zwany "smokiem z Komodo", żyły wyłącznie na należących do Indonezji niewielkich wysepkach w cieśninie między wyspami Flores i Sumbawa. Jest to typowy gatunek endemiczny, tzw. występujący tylko w jednym miejscu na świecie, ściśle przystosowany do lokalnych warunków. Endemity można nazwać "grupą podwyższonego ryzyka" - ich zniszczenie jest ostateczne, brak bowiem innej populacji, w innym zakątku świata, która mogłaby posłużyć do odtworzenia gatunku.

Środowiska odznaczające się największym w skali świata nagromadzeniem gatunków nigdzie indziej niewystępujących nazywane są "czułymi punktami". Zalicza się do nich powstałe w wyniku erupcji wulkanu wyspy Galapagos położone dokładnie na równiku, na zachód od Ekwadoru, do którego należą. Archipelag 19 wysp nazywany jest "żywym muzeum ewolucji" - obserwacje poczynione tu przez Karola Darwina podczas wyprawy w 1835 roku zasadniczo przyczyniły się do opracowania przez niego teorii ewolucji. Flora i fauna tych wysp rozwijała się w całkowitej izolacji, co spowodowało, że zwierzęta np. zięby Darwina, wykształciły cechy znacznie odróżniające je od kontynentalnych odpowiedników. Występują tu aż 22 gatunki gadów, z czego 19 to gatunki endemiczne m.in. legwany morskie, jedyne na świecie jaszczurki przystosowane do przebywania w środowisku wodnym oraz żółwie olbrzymie - jedne z najbardziej długowiecznych zwierząt. Od nich pochodzi nazwa wysp, wpisanych w 1978 roku na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.