Kobiety literatury pozytywistycznej.

Epoka pozytywizmu, mimo iż odbiegała od burzliwych, patetycznych prądów myślowych, była w swym charakterze dość zasadnicza i konkretna. W tym czasie pojawiły się takie idee społeczne jak „praca organiczna” czy „praca u podstaw”. Jednak największe kontrowersje budziły hasła emancypacji kobiet. Swój odgłos emancypantki znalazły również w literaturze tego okresu. Rolę głównego bohatera niejednokrotnie odgrywała kobieta. Przy czym nie była już romantyczną, bezradną kochanką, lecz postacią silnie złożoną a także zarysowaną. Studium psychologiczne kobiet pozytywizmu najlepiej oddaje wielka emancypantka, Eliza Orzeszkowa w powieści Nad Niemnem. Również Bolesław Prus nakreślił ciekawe postacie żeńskie w Lalce. Na podstawie tych dwóch dzieł przybliżę kreację kobiety pozytywnej.
Eliza Orzeszkowa w powieści Nad Niemnem ukazała nam nadniemeński świat zamieszkały przez kobiety jednej klasy społecznej, jednak o różnych obliczach charakteru. Jako pierwsza przykuwa uwagę Emilia Korczyńska. Jest to po części karykatura pań okresu romantyzmu. Emilia chce uchodzić za osobę wielce uduchowioną, doznającą wielkiego bólu od „złego”, otaczającego ją środowiska. Niestety, zamiast tego, odbieramy ją jako kapryśną hipochondryczkę. Potrafi tylko czytać poezję lub zabawiać gości. Jest kompletnie bezużyteczna dla rodziny. Zamiast pomóc mężowi rozwiązać jego problemy, pani Korczyńska zamyka się w swoim buduarze i oddaje lekturze francuskich romansów. Co gorsza, swój wzorzec przekazuje córce, Leonii, która mimo młodego wieku wmawia sobie migrenę a jedyne wartości dla niej to wytworne stroje i zagraniczne wojaże.

Śmieszność obu kreacji podkreśla Teresa Plińska, dama do towarzystwa Emilii. Tak jak seniorka Korczyńska marzy o idealnej miłości pełnej romantyzmu i namiętności, która jest mało prawdopodobna w jej wieku.
Poza krytyką kobiet „bujających w obłokach” Eliza Orzeszkowa rzuca negatywne światło na Adrzejową Korczyńską. Jest to wdowa po poległym powstańcu. Niestety, mimo iż jest to osoba wielce religijna, nie potrafi znaleźć własnej drogi w życiu, kierując się wyłącznie postawą zmarłego męża. Jej dewocja negatywnie wpływa na wychowanie syna, który z biegiem czasu, nie tylko staje się zgorzkniały i pozbawiony uczuć, ale również obraca się przeciw matce i wykpiwa nieżyjącego rodzica.

Przeciw negatywnym portretom bohaterek Nad Niemnem Eliza Orzeszkowa tworzy postacie, które mają stanowić symbole młodych kobiet tamtej epoki.
Justyna Orzelska, mimo młodego wieku, zaznała już wiele cierpienia w swoim życiu. Poczynając od upokorzeń romansującego ojca kończąc na nieszczęśliwej miłości do Zygmunta. Spotykające Justynę przeciwności losu nie powodują, że dziewczyna traci pewność siebie, robi się zgorzkniała lub ucieka w literaturę romantyczną. Wręcz przeciwnie, duma nie pozwala jej przyjmować prezentów z rąk krewnych. Odmawia noszenia sukien ciotki. Odrzuca szlacheckie konwenanse i próbuje pracy w polu. Co więcej, odnajduje nową miłość u boku niebogatego, zaściankowego szlachcica. Wbrew przyjętym zasadom nie boi się krytyki otoczenia i wchodzi w z nim w związek małżeński określany przez nieżyczliwych mezaliansem.
Nieco miej szczęścia ma Marta Korczyńska. Jest już starszą kobietą, jednak tak jak Justyna w młodości kochała mężczyznę z niższej warstwy społecznej. W przeciwieństwie do panny Orzelskiej Marta nie miała tyle odwagi, żeby przełamać strach przed reakcją środowiska. Zostaje skazana na życie bez ukochanego. Jednak dzięki oddaniu i ciężkiej pracy przy Korczyńskim gospodarstwie staje się prawdziwą matką domu Korczyńskich. Swoje szczęście odnajduje w ślubie Justyny i Janka.
Bardzo pozytywną postacią jest Maria Kirłowa. Matka piątki dzieci i żona nieudacznika potrafi odnaleźć radość życia w pracy przy domu i swoich podopiecznych. Jest życzliwa Justynie, mimo iż ta nie kocha jej kuzyna Różyca. Według mnie jest największą bohaterką tej powieści.
Nieco mniej, aczkolwiek równie złożonych bohaterek kobiecych dostarcza nam Lalka Bolesława Prusa. Tytuł powieści odnosi się do występującego w książce procesu o lalkę. Czy jednak bardziej nie pasuje do jednej z postaci? Izabela Łęcka, główna bohaterka, ma dużo z pustej, bezdusznej marionetki. Dziewczyna wychowała się w warstwie szlacheckiej i przyjęła jej wszystkie zalety i wady. Arystokratka jest wyedukowana, oczytana. Włada dobrze kilkoma językami i zwiedziła dużą cześć Europy. Z drugiej strony to kapryśna, dumna dziewczyna- zimna i wyniosła wobec innych. Na początku czytelnikowi może imponować wizja ostrej kokietki. Izabela odrzuca zaloty możnych i znanych w Europie. Jednak, gdy Tomasz Łęcki bankrutuje, córka nie może pogodzić się upadkiem majątku ojca. Panna Łęcka żyje w konwenansach, których boi się przekroczyć. Zgadza się na ślub ze Stanisławem Wokulskim pod warunkiem, że ten sprzeda sklep, gdyż Izabela nie wyobraża sobie być „kupcową”. Poniża zakochanego w niej mężczyznę. Zwraca na niego uwagę dopiero, jak ten zaczyna mieć powodzenie wśród innych panien. Jej bezmyślność i wyrachowanie doprowadza do tragedii pana Wokulskiego i śmierci jej ojca. Sama zaś Izabela zostaje zmuszona do życia w klasztorze.

Drugą negatywną bohaterką Lalki jest baronowa Krzeszowska. Podobnie jak pani Andrzejowa z Nad Niemnem, również ona utraciła bliską sercu osobę. Śmierć córki odciska piętno na jej duszy. Baronowa staje się zgorzkniała i nieprzyjemna szczególnie wobec ludzi szczęśliwych. Jej mąż, baron Krzeszowski, podobnie jak Zygmunt Korczyński, niszczy bliską mu kobietę i pogłębia jej stan pustym, wytwornym stylem życia.
Bolesław Prus pokazuje nam, że są, mimo wszystko, kobiety wartościowe na tym świecie.
Dużo ciepła budzi w nas Helena Stawska, młoda kobieta samotnie opiekująca się córką i matką. Utrzymuje się z udzielania lekcji gry na pianinie. Jej samodzielność sprawia, że nabieramy do tej postaci wiele szacunku. Jednocześnie widzimy tutaj tragizm wielu kobiet tamtej epoki, jakim był brak opłacalnego zajęcia, wynikającym ze zbyt niskiego poziomu edukacji dziewcząt.

Drugą bohaterką pozytywną Lalki jest prezesowa Zasławska. Kobieta wyjątkowa jak na swoją warstwę społeczną. Potrafi krytycznie spojrzeć na arystokracje, do której sama należy. Pomaga ludziom biednym oraz otacza opieką byłych parobków. Mimo wszystko w przeszłości nie była na tyle silna by się wybić ze swojego środowiska i oddać się miłości do skromnego porucznika. Mimo to, nie traci nadziei w życie i pragnie naprawić swój błąd przez pomoc Wokluskiemu w zdobyciu Izabeli.

Jest jeszcze wiele pozycji literatury pozytywistycznej, w których kobieta staje się kimś więcej niż obiektem westchnień panów. Złożenia bohaterek w Lalce i Nad Niemnem miały za zadanie wzbudzić nowy model niewiasty, która nie musi być tylko piękną. Przede wszystkim powinna być niezależna, wyedukowana i powinna umieć postawić na swoim. Obaj autorzy krytykują arystokratki zadufane w sobie lub panie uzależnione całkowicie od męża. Jednocześnie literatura przeszła zasadniczą rewolucję, w której to bohaterka przestaje być pozbawioną duszy kochanką na rzecz postaci barwnej, uduchowionej, której psychika ma wiele aspektów i nie jest pozbawiona człowieczeństwa.