Rewitalizacja

1. Blokowiska w przestrzeni miejskiej i życiowej

Rozwój miast - historycznie rzecz ujmując - jest związany z podziałem pracy pos¬tępującym w przestrzeni geograficznej, pozostającym w ścisłej zależności od rozwoju transportu i ogólnych możliwości komunikowania się. Te ostatnie w szczególności umożliwiają wzrost społecznej skali procesów urbanizacji i postępującą ich korelację z rozwojem społeczno-gospodarczym. W układach przestrzennych urbanizacja jawi się jako niezmiernie długa ewolucja od małych - na ogół samowystarczalnych - społecz¬ności lokalnych, do bardzo złożonych tworów funkcjonalno-przestrzennych, jakimi są aglomeracje miejskie, układy metropolitalne i megalopolis. Po II wojnie światowej nastąpiło w Polsce przyspieszenie procesów urbanizacji, na płasz¬czyźnie demograficznej i ekonomicznej.
W latach 1946-1995 liczba ludności miejskiej wzrosła z 34% do 62%. Urbanizacja przebiegała nierównomierne w czasie co było konsekwencją cykliczności indus¬trializacji .
Województwa wysoko zurbanizo¬wane, charakteryzujące się od dawna znacznym nasyceniem ludnością miej¬ską, nie mogły jednak osiągać dyna¬micznego wzrostu omawianych wska¬źników. Nastąpiła koncentracja napływu ludności wiejskiej do miast, imigranci skiero¬wali się do stref peryferyjnych wielkich aglomeracji miejsko przemysłowych, które dopiero po jakimś czasie weszły w gra¬nice administracyjne już istniejących miast lub stworzyły zupełnie nowe miasta. Obserwowano równoczesny odpływ ludności z dzielnic centralnych do peryferyjnych (tempo narzucone było przez zmieniającą się strukturę gospodarki. To spowodowało stagnację w większości województw wysoko zurbanizowanych i spadek liczby ludności. Urbanizacja weszła w fazę dezurbanizacji, przestrzennej, technicznej i społecznej.

2. Problemy rewitalizacji w Polsce i Europie

Odnowa miast to termin „odnoszący się do procesu przystosowania stanu zagospodarowania miasta do zmiennych potrzeb społeczności miejskich i jednostek, które je tworzą”. Rewitalizacja miast ma zapewnić wielostronny rozwoju miasta przekształcając i adaptując stare zasoby miasta do nowych potrzeb rozwijającego się obszaru, przez co zapewniać ma poprawę warunków życia, ochronę i zachowanie tych zasobów, integrowanie form historycznych ze współczesnymi i wyrównanie ich zasobów .
Synonimami rewitalizacji mogą być następujące pojęcia: przebudowa, rehabilitacja, modernizacja, rewaloryzacja, restrukturyzacja, rewitalizacja, konserwacja, sanacja, remonty i in. .”
Według Tadeusza Markowskiego pojawia się kontekst ekonomiczny rewitalizacji, czyli ujęcie jako proces marginalizacji terenów „wypadających” z obszarów podejmowania innowacji, ewentualnie z procesów rozwoju co stawia je „poza nawiasem” wydarzeń. Zagadnienie tyczy się zarówno obszarów peryferyjnych jak i terenów położonych centralnie.
Rewitalizacja jednak ma przede wszystkim kontekst społeczny, jego rozwój, któremu służyć mają środki rewitalizacyjne, również te od modernizacji zabudowy. W ten sposób pojmowana rewitalizacja ma dużo wspólnego z trwałym i zrównoważonym rozwojem, ma za zadanie integrować założenia wszelkich europejskich programów „rewitalizacji socjalnej”.
Zagadnieniem szczególnie ważnym jest odnowa zabytkowej substancji miast. Zniszczona tkanka historyczna miast ma wysoką wartość urbanistyczną, architektoniczną i materiałową. Dotąd państwo ma swój udział w prowadzeniu prac renowacyjno-modernizacyjnych w Krakowie, Gdańsku i Warszawie. (...) Pilotażowe projekty rewitalizacji miast przeprowadzone zostały w kilku miastach Polski m.in. w miastach: Poznaniu, Przemyślu, Płocku i Bielsko-Białej.
W projektach chodziło o:
 tworzenie warunków do przestrzennego rozwoju miast,
 polepszenie stanu środowiska przyrodniczego,
 ochronę krajobrazu i kultury materialnej,
 poprawę warunków zamieszkania,
 bezpieczeństwo ludności.



3. Planowanie przestrzenne

Miasta europejskie rodziły się wraz z Europą i w pewnym sensie sprzyjały również jej narodzinom. Charakteryzują niewątpliwie w spo¬sób zasadniczy nasz kontynent, odkąd zaczął on odgrywać dominującą rolę w świecie, stanowiąc o jego odrębności historycznej i cywilizacyj¬nej, i odciskają piętno na wyglądzie miast współczesnych we wszystkich częściach świata, zarówno w pozytywnym, jak i w negatywnym sensie .
Miasto jest warsztatem, w którym prowadzi się prace nad rekon¬strukcją środowiska, i daje jednocześnie gwarancję jej powodzenia, o ile została ona rozpoczęta w niedalekiej przeszłości i częściowo funkcjonu¬je do dnia dzisiejszego.
Istnieje obawa odsunięcia dóbr kultury w strefę obszaru ochron¬nego, jakim jest muzeum lub sfera rozrywki. Oddzielenie piękna od życia, czego intuicyjnie się obawiali przedstawiciele neoplastycyzmu, staje się tym większym zagrożeniem, im bardziej, dzięki środkom maso¬wego przekazu, poszerza się sfera rozrywki i powiększa bierność tych, którzy z nich korzystają. Po drugiej wojnie światowej nastąpił niebywały wybuch demograficzny i fala przemian społeczno - gospodarczych w Europie co przyczyniło się do gwałtownego procesu urbanizacji. Niemal na całym świecie powstawały w krótkim czasie nowe miasta przekształcając oblicza całego kraj¬obrazu. Zaczęły uwydatniać się olbrzymie przemiany w przestrzeni ota¬czającej człowieka. Działania spowodowane było działalnością ludzką. Powstaje pojęcie „architektury przestrzeni". Skala zjawiska wykro¬czyła daleko poza skalę architektoniczną. Nastąpił rozwój urbanistyki, którą wspomogły różne dziedziny nauki: demografia, socjologia, higiena, ekonomika, geografia gospodarcza i nauki inżynieryjne. Ważną rolę zaczęła odgrywać ko¬munikacja i transport .
Masowość budownictwa mieszkaniowego wiązała się z koniecznością wprowadzenia standardów mieszkaniowych i unormowań urbani¬stycznych. Przestrzeń zaczęto kształtować na różnorodne sposoby według za¬łożeń programowych, społecznych i technologicznych. Pojawiły się propozycje schematów układów przestrzennych do kształtowania planów zabudowy mieszkaniowej. Były to „układy równoległych wysokich budynków w sy¬stemie „grzebieniowym", geometryczne układy wieloosiowe czy też szachowni¬cowe podziały wielkich nieraz terenów, przeznaczonych pod zabudowę typowymi domkami jednorodzinnymi” .



4. Rozwój mieszkalnictwa w Polsce
Lata sześćdziesiąte i siedemdzie¬siąte naszego stulecia przyniosły niebezpieczeństwo uniformizacji przestrzeni zarysowu¬jące się bardzo wyraziście na tle dążeń do masowej produkcji budynków miesz¬kalnych przy zastosowaniu technologii prefabrykacji elementów budowlanych, a w wyniku tego schematyczności rozwiązań układu budynków. Ważne stały się elementy krystalizujące (komponenty stanowiące główne jego znamiona, czytelne i łatwe do zapamiętania) plan miasta lub dzielnic w procesie planowania przestrzennego. W przeszłości decydowały o organizacji życia społecznego w mieście i kierunkach, a także racjonalnym rozwoju miasta. Elementem krystalizującym przestrzeń może być rynek, stanowiący podstawę, a czasem jedyną przestrzeń społeczną miasta. W oparciu o ten element krystalizujący następowała planowa zabudowa terenów do niego przyległych. Tereny nazwane zostały polem grawitacji elementów krystalizujących. W wielu miasteczkach pole grawitacji obejmuje ponad 60—70% powierzchni miasta w jego granicach urbanistycznych. Rozwój zabudowy miejskiej w polu grawitacji odbywa się za¬zwyczaj zgodnie z intencjami planu .
(................................)
Transformacja polskiej gospodarki, zapoczątkowana w końcu 1989 r. w kierunku regulacji rynkowej, przyniosła wiele różnorodnych przemian, zarówno w skali ogólnokrajowej, jak i lokalnej.
Przykładowo według Spisu Powszechnego z 2002 r w stosunkowo krótkim okresie 5-ciu lat nie nastąpiły istotne zmiany zasobów mieszkaniowych i sytuacji mieszkaniowej ludności. Liczba ludności w tym czasie uległa niewielkiemu zmniejszeniu. Natomiast liczba mieszkań powiększyła się o ponad 500 tys., co dawało zwiększenie zasobów mieszkaniowych o około 5%. Koniec 2007 r. to ponad 95% mieszkań wyposażonych w wodociąg (w miastach nawet 99%), blisko 88% w ustęp spłukiwany (w miastach prawie 95%), a prawie 78% (w miastach około 85%) w centralne ogrzewanie. Według spisu NSP z 2002 roku najlepsza sytuacja pod względem wyposażenia w instalacje była w zasobach spółdzielni mieszkaniowych i TBS, o wiele gorzej w zasobach komunalnych. W 2007 r. w Polsce oddano do użytku 133,8 tys. mieszkań, tj. o około 16% więcej niż rok wcześniej. W budynkach indywidualnych 71,6 tys. mieszkań (o 24,3% więcej), a w wielorodzinnych 52,2 tys. (o 8,0% więcej) . W miastach oddano do eksploatacji 88,4 tys. mieszkań, tj. o 10,4% więcej, a na wsi 45,4 tys. mieszkań, tj. o 29,3% więcej niż w 2006 r. W porównaniu do 2006 r., w roku 2007 inwestorzy realizujący budownictwo mieszkaniowe przeprowadzili zmiany strukturalne. Polegały one na wzroście udziału budownictwa osób fizycznych (z 50,0 do 53,5%) oraz deweloperów (z 33,0% do 34,1%). Natomiast zmalał udział budownictwa spółdzielczego (z 7,8% do 6,1%), TBS (z 5,2% do 4,0%) oraz komunalnego (z 3,8% do 1,9%).-