Powstanie Chin (ChRL)

Państwo Chińskie na początku XX wieku, było jednym z ostatnich państw na świecie z ustrojem monarchii absolutnej. Władzę sprawował wówczas cesarz z mandżurskiej dynastii Sting. Było to biedne i zacofane państwo, którego tylko sam ogrom nie doprowadził do podziału kraju między europejskich kolonistów. Ponad 90 %stanowili chłopi, toteż wkrótce Cesarstwo Chin stało się areną socjalistycznej rewolucji. W 1912 roku Partia Narodowa Kuomintangu doprowadziła do obalenia monarchii i ustanowiła Republikę. Na czele partii stali między innymi Sun Yat-sen oraz Chiang Kai-shek, pierwszym prezydentem został Yuan Shi-kai, który na krótko przed śmiercią w 1916 roku ogłosił się cesarzem. W 1921 roku w Szanghaju z partii wyłoniła się frakcja komunistyczna, która ponad ideologię rewolucji robotniczej wyniosła hasła rewolucji chłopskiej, w tym samym 1921 r. powstała Komunistyczna Partia Chin, która nawiązała w 1924 r. współpracę z Kuomintangiem. Rozpoczęła się pierwsza rewolucyjna wojna domowa, w latach 1924-1927 przeciwko militarystom. Przewodniczącym nowego ugrupowania został Mao Zedong, który głosił hasła rewolucji permanentnej i ogólnoświatowej. Od jego imienia ideologię chińskich komunistów zaczęto nazywać maoizmem. Rewolucyjny rząd w Kantonie uzyskał poparcie ruchu 30 maja i podjął „wyprawę na północ”. Naczelny dowódca Armii Narodowo Rewolucyjnej Chiang Kai-shek po wkroczeniu do Szanghaju w kwietniu 1927 r. zerwał sojusz z komunistami i utworzył w Nankinie rząd kuomintangowski. Wzrost antagonizmów pomiędzy ugrupowaniami oraz śmierć Sun Yat-sena w 1925 doprowadziła do otwartego konfliktu, który w 1927 r. przerodził się w wojnę domową. Mimo agresji Japonii, która w 1932 r. zajęła Mandżurię i utworzyła marionetkowe państwo mandżurskie (Mandżukuo). Trwały walki wojsk Kuomintangu z kierowaną przez Komunistyczną Partię Chin Robotniczo – Chłopską Armię Czerwoną Chin. Doprowadziły one do przeniesienia komunistycznej Centralnej Bazy Rewolucyjnej z prowincji Jangxi do północno – zachodniej prowincji Shaanxi był to tzw. Wielki Marsz. Zwolennicy Mao Zedonga przeszli około 12 tysięcy kilometrów przez górzyste i zimne tereny, cierpiąc na liczne choroby, spowodowane choćby brakiem pożywienia. Z około 100 tysięcznego, początkowego stanu liczebnego komunistów do celu dotarło mniej niż 20%. Długi Marsz urósł jednak do miana symbolu w maoistycznej ideologii, jako dowód odwagi, oddania i wyrzeczeń w imię zwycięstwa rewolucji. Ponadto, Mao Zedong na zajętych terenach anulował zaległości podatkowe, wprowadzał reformy rolne, konfiskował majątki bogaczy, zyskując nowych zwolenników wśród chłopstwa. Rozszerzenie się agresji Japończyków na północne Chiny w 1937 r. przyczyniła się do porozumienia Kuomintangu z Komunistyczną Partią Chin i utworzenia wspólnego frontu antyjapońskiego. Po kapitulacji Japonii w 1945 r. doszło do nietrwałej próby porozumienia Kuomintangu i Komunistycznej Partii Chin w sprawie utworzenia rządu koalicyjnego. Wkrótce wybuchła trzecia rewolucyjna wojna domowa (1946-1949) zakończona zwycięstwem Chińskiej Armii Ludowo – Wyzwoleńczej. 1.X.1949 r. w Pekinie Mao Zedong proklamował utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej. Chiang Kai-shek i władza Republiki Chińskiej znalazły schronienie na Tajwanie. Po zwycięstwie nad Kuomintangiem, Komunistyczna Partia Chin przystąpiła do tworzenia tymczasowych władz państwa.

Najwyższym organem władzy państwowej o kompetencjach ustawodawczych została Centralna Ludowa Rada Rządowa ( przewodniczący Mao Zedong ), powołana przez nią Rada Administracyjna (przewodniczący Zhou Enlai) pełniła funkcję rządu. Władzę w terenie sprawowały Wojska Komunistycznej Kontroli (później Wojska Rady Administracyjne). W latach 1950-1952 przeprowadzono w Chinach reformę rolną, dzieląc między 300 mln chłopów 47 mln ha ziemi, na terenach kontrolowanych przez Chińską Armię Ludowo – Wyzwoleńczą reformę rolną przeprowadzano od 1946 r. W pozostałych działach gospodarki znacjonalizowano własność japońskiej i niemieckiej biurokracji kuomintangowskiej (w czasie wojny koreańskiej) i towarzystw zagranicznych. Nie znacjonalizowano własności burżuazji chińskiej. W 1950 r. Chiny zawarły z ZSRR trzydziestoletni Układ o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy. Dwa kraje komunistyczne stały się dominującą siłą w regionie. Aby umocnić pozycję Chin, Mao Zedong rozkazał wkroczyć swoim wojskom i rozpocząć okupację Tybetu. W 1959 r. w tymże rejonie wybuchło powstanie, krwawo stłumione przez wojska Mao Zedonga, ponieważ część buntowników uciekła do sąsiednich Indii. W 1962 r. Chińska Republika Ludowa zaangażowała się trzydziesto sześcio dniową wojnę z tym krajem, będącą w rzeczywistości pokazem siły. W latach 1950-1953 Chiny włączyły się do wojny koreańskiej, udzielając pomocy Korei Północnej. Na przełomie 1953-1954 Komitet Centralny Komunistycznej Partii Chin opracował założenia polityki tzw. okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu.

W ciągu piętnastu – osiemnastu lat zamierzano przeprowadzić wstępną industrializację kraju oraz kolektywizację rolnictwa, nacjonalizację przemysłu i handlu. Także na przełomie 1953-1954 odbyły się powszechne wybory do Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych (OZPL). W 1954 Ogólnochińskie Zgromadzenie Ludowe uchwaliło Konstytucję i wybrało najwyższe organy władzy państwowej, przewodniczącym Chińskiej Republiki Ludowej został Mao Zedong, a premierem ponownie Zhou Enlai. Władzę w terenie powierzono lokalnym zgromadzeniom przedstawicieli ludowych. W 1955 Mao Zedong zdecydował się na radykalne skrócenie „ okresu przejściowego”. Natomiast w latach 1955-1956 skolektywizowano rolnictwo oraz znacjonalizowano pozostałe działy gospodarki. W 1958 r. Mao Zedong zainicjował politykę przyśpieszonych przemian ujętą w formułę „ trzech czerwonych sztandarów”. Realizacja tej polityki zwłaszcza próba uzyskania znacznego przyrostu produkcji stali przez wytapianie jej w małych, prymitywnych piecach przyniosła gwałtowne pogorszenie się sytuacji Chin. Niezwykle trudne położenie kraju zmusiło kierownictwo Komunistycznej Partii Chin do rewizji dotychczasowej polityki gospodarczej. W 1961 plenum Komitetu Centralnego przyjęło politykę tzw. „regulacji”, uwzględniającą mechanizmy ekonomiczne, która miała doprowadzić do przezwyciężenia kryzysu. Polityka „regulacji” doprowadziła do podziału w kierownictwie Komunistycznej Partii Chin. Na przełomie 1959 r. i 1960 r. nastąpiła zmiana Chińskiej polityki zagranicznej. Współpraca z ZSRR i krajami bloku sowieckiego z powodu rywalizacji Komunistycznej Partii Chin i Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego o prymat w światowym ruchu komunistycznym została zawieszona. Zaostrzył się spór z Indiami o Północny Kaszmir. W 1962 Chińskie siły zbrojne zajęły sporne terytorium. W 1966 na plenum Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin zwolennicy Mao Zedonga proklamowali „rewolucję kulturalną” , politykę „regulacji” potępiono jako rewizjonistyczną, a jej realizatorów Liu Shaogi i Deng Xiaopinga odsunięto od władzy. Rządy w Chinach przejęło niewłaściwe grono osób skupionych wokół Mao Zedonga i mianowanego jego następcą marszałka Lin Biao, a władzę w terenie przejęło wojsko. „Rewolucja kulturalna” zdezorganizowała życie kraju i spowodowała ogromne ofiary w ludziach. W 1969 r. doszło do chińsko sowieckich starć nad rzeką Ussuri. Po śmierci Lin Biao w 1971 r. premier Zhou Enlai podjął próbę częściowej rezygnacji z celów „rewolucji kulturalnej” wspartą przez Deng Xiaopinga, od 1973 ponownie wicepremiera. Ich usiłowania spotkały się z energicznym przeciwdziałaniem „radykalnej” frakcji w kierownictwie partii. Po śmierci Zhou Enlaina ( styczeń 1976 r.) premierem został Hua Guofeng, a Deng Xiaopinga kolejny raz odsunięto od władzy. Śmierć Mao Zedonga we wrześniu 1976, zaostrzyła walkę w kierownictwie Komunistycznej Partii Chin, a przewodniczącym Komitetu Centralnego został po śmierci Mao Hua Guofeng. Usunięto przywódców frakcji „radykalnej”, tzw. „bandą czworga”, skupionej wokół wdowy Jiang Qing po Mao Zedongu. W 1977 na stanowisko wicepremiera i wiceprzewodniczącego Komitetu Centralnego powrócił Deng Xiaoping. Na plenum Komitetu Centralnego w 1978 r. przewagę zdobyli zwolennicy odejścia od „rewolucji kulturalnej”. W 1980- 1981 r. od władzy odsunięto Hua Guofenga jego stanowisko objęli opowiadający się za reformami Zhao Ziyang, premier i od 1987 r. sekretarz generalny Komitetu Centralnego oraz Hu Yaobang przewodniczący Komitetu Centralnego i następnie sekretarz generalny Komitetu Centralnego. Proces zmian zapoczątkowany w 1978 r. doprowadził w dziedzinie polityki do potępienia „rewolucji kulturalnej” oraz rehabilitacji osób wówczas represjonowanych, natomiast w dziedzinie gospodarki proklamowano kurs reform i „otwarcia na świat” oraz zapoczątkowanie „socjalistycznej gospodarki rynkowej”, doprowadziło to m.in. do dekolektywizacji rolnictwa, odrodzenia sektora prywatnego, utworzenia pierwszych specjalnych stref ekonomicznych (1979) zezwolenia na inwestycję kapitału zagranicznego w czternastu nadbrzeżnych miastach Chin ( 1984). Reformom wewnętrznym towarzyszyły zmiany w polityce zagranicznej. Już na przełomie lat 60 i 70 Chińska Republika Ludowa zaczęła stopniowo wychodzić z izolacji. W 1971 r. zajęła miejsce Tajwanu w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. W latach 70 ożywiły się kontakty z USA (w 1979 oba kraje nawiązały stosunki dyplomatyczne). W latach 80 nastąpiła normalizacja stosunków z ZSRR. W 1986-1987 doszło w kierownictwie chińskim do kontrowersji wokół procesu reform i sukcesji po Deng Xiaopingu. Następnie w 1987 r. zdymisjonowano Hu Yaobanga. Inflacja, wzrost kosztów utrzymania, zahamowanie reform politycznych wywołały niezadowolenie społeczeństwa. Natomiast w 1989 r. prodemokratyczne masowe demonstracje młodzieży na Placu Tian’anmen w Pekinie głównie studentów zastały krwawo stłumione przez wojsko. Mimo nasilenia się represji politycznych Chiny kontynuują reformy gospodarcze i rozwijają kontakty z zagranicą.