Mao Zeduong [1893-1976], polityk, dyktator komunistycznych Chin .
Urodził się w zamożnej rodzinie chłopskiej. W roku 1911 brał udział w Chinach. W latach 1913-1918 studiował na uniwersytecie w Czangsza. Tam też nawiązał kontakt z grupami marksistowskimi. W 1921 wraz z towarzyszami założył Komunistyczną Partię Chin [KPCH].
Dwa lata później wszedł do Komitetu Centralnego KPCH. Współzałożył Kuomintang, lecz szybko zaczął go zwalczać jako przywódca I rewolucyjnej wojny domowej, toczonej w latach 1924-1927. Wtedy to sformułował tezę o rewolucyjnej roli chłopstwa. Uczestniczył też w II wojnie domowej w latach 1927-1937. Po utworzeniu w 1931 Chińskiej Republiki Sowieckiej w prowincji Ciangsi, stanął na jej czele. W 1934 tereny te opanowały wojska Chiang Kai-sheka(Czang Kaj-szeka), a siły komunistyczne przeniosły się w 1935, w wyniku tzw. Długiego Marszu, w rejony północno-zachodnich Chin. Wtedy to Mao Tse-tung wysunął się na czoło KPCh. Od 1943 został przewodniczącym partii sprawując także dowództwo nad armią rewolucyjną.
Po ataku Japonii na Chiny w 1937, wspólnie z Kuomintangiem walczył z agresorem. Po wyparciu Japończyków zdecydował się, wbrew sugestiom J.W. Stalina, na III wojnę domową, która miała miejsce w latach 1946-1949. W jej wyniku pokonał siły Czang Kai-szeka. 1 października 1949 proklamował powstanie Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL). Mao Tse-tung stanął na czele państwa jako przewodniczący Centralnego Rządu Ludowego ChRL.
W 1949 podpisał układ o przyjaźni ze Związkiem Radzieckimi wprowadził sowiecki model gospodarki. Po 1956 zerwał sojusz z ZSRR poddając krytyce kierownictwo w Moskwie, na czele którego stał wtedy N.S. Chruszczow. Był autorem znanych akcji: gospodarczej, czyli tzw. Wielkiego Skoku, która polegała na tworzeniu w latach 1958-1961 komun ludowych, i politycznej, czyli "rewolucji kulturalnej" (1966-1976), wymierzonej przeciw opozycji w aparacie partyjnym i administracji. Przyniosły one Chinom wielkie szkody, ale ostatecznie Mao Tse-tung uzyskał pełnię władzy.
Po odsunięciu od władzy Lin Piao, oparł się na grupie ludzi zwanej "bandą czworga". Wtedy rozwinął się kult jego osoby, jako "sternika rewolucji", a tzw. czerwona książeczka stała się "katechizmem politycznym" w Chinach, a także wśród radykalnych ruchów rewolucyjnych w Europie Zachodniej (np. goszystów). Jego chińska wersja marksizmu-leninizmu przeszła do historii pod nazwą maoizmu. Uznawał on chłopstwo i warstwy pośrednie za czynnik sprawczy rewolucji, dlatego też koncepcja ta znalazła wielu zagorzałych naśladowców w krajach Trzeciego Świata.
Pierwsze lata
Władzę komuniści przejęli dzięki umiejętnej polityce, wytrwałości, a także zdolnościom przywódczym Mao, który był ich niekwestionowanym liderem. Uznanie rządu komunistów przez Wielką Brytanię, ZSRR i kraje bloku wschodniego bardzo wzmocniło ChRL na arenie międzynarodowej. Sami Chińczycy określali teraz swoje państwo terminem „Nowe Chiny” (Xinhua). Komuniści zreorganizowali armię (Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza), ograniczając jej liczebność. Do kraju zapraszano chińskich studentów i naukowców kształcących się za granicą. Utrzymano także ciągłość administracji na prowincjach, stopniowo dokonując zmian kadrowych. Do pierwszego rządu komunistycznego i parlamentu dokoptowano także nie-komunistów. Dopiero konstytucja z 1954 r. ograniczyła ich rolę.
Stworzone zostały podstawy ustroju komunistycznego: Rada Państwa, Komitet Centralny, Biuro Polityczne. Władza opierała się na 3 elementach: silnej armii, rządzie i partii.
Reformy lat 50
Najważniejszą reformą, jaką przeprowadzono była reforma rolna (1950-53), mająca na celu wyrównanie poziomu zamożności. Ziemię odbierano bogatym właścicielom ziemskim, rozdając ją biedocie. Szacuje się, że w wyniku reformy życie straciło ok. 3 mln osób. Należy jednak podkreślić, że skala represji chińskich była znacznie mniejsza niż w sąsiednim ZSRR, a reformę przeprowadzono bardzo sprawnie i z korzyścią dla gospodarki. Dokonano również reformy społecznej, zmieniając prawo małżeńskie oraz zrównując status kobiet i mężczyzn. Przeprowadzono także wiele reform mających na celu zwalczanie korupcji, defraudowania pieniędzy państwowych i oszustw podatkowych. Idee komunistyczne starano się rozciągnąć również na literaturę, sztukę, a także na życie religijne. W latach 1953-1957 przeprowadzono kampanię „Stu Kwiatów”, mającą na celu osłabienie opozycji w świecie naukowym. Nie zgadzających się z ideami komunistycznymi intelektualistów umieszczano w specjalnych obozach odosobnienia (laogai). Komuniści dokonali wielu pozytywnych zmian w rolnictwie i w przemyśle (stworzono nowe gałęzie, tj. przemysł lotniczy). Osiągnięto wzrost gospodarczy, dokonano dużych inwestycji. W Chinach podniósł się poziom życia. Popularyzowane były zasady higieny, przeprowadzano masowe szczepienia. Na uniwersytetach propagowano naukę tradycyjnej chińskiej medycyny. Bardzo radykalnie zwiększyła się liczba uczniów i studentów.
Polityka zagraniczna
Ważną datą w polityce zagranicznej Chin jest rok 1950. ChRL interweniowała w wojnie koreańskiej (na rzecz Korei Północnej), wysyłając na front tzw. „armię ochotników”. W wyniku trwającej 3 lata wojny, armia chińska poniosła duże straty, zginął m.in syn Mao. Także w 1950 r. wojska chińskie zajęły Tybet, tworząc region autonomiczny. W latach 1953-1959 armia chińska krwawo tłumiła powstania ludności tybetańskiej, zakończone ucieczką dalajlamy. Działania te spotkały się z silną krytyką CHRL na zachodzie.
Wielki Skok (1959-1961)
Rzucone hasło: „3 lata ciężkiej pracy i 10 tys. lat szczęścia” najlepiej obrazuje plan przyspieszonej industrializacji kraju, która miała się dokonać rękami całego społeczeństwa. Władza nadmiernie podwyższyła wskaźniki makroekonomiczne, snując utopijne plany: 15-krotne zwiększenie wytopu stali, 4-krotne wydobycia węgla, 10-krotne produkcji energii elektrycznej, 3- krotne zbioru zboża. Zamierzano w wyniku masowego udziału całego społeczeństwa dokonać niemożliwego przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego. Tworzono specjalne komuny i brygady pracy, które przy dźwiękach muzyki miały zbierać plony. Władze domagały się szybkich dostaw płodów rolniczych. Większość chłopów skierowana została do robót publicznych i pracy w przemyśle. Skutkiem tego zabrakło rąk do pracy na wsi i większość zbiorów zgniła na polach.
Prymitywne piece hutnicze miały doprowadzić do wielkiego wzrostu gospodarczego (china.org.cn)
Symbolem nieprzemyślanej polityki gospodarczej były prymitywne piece hutnicze - dymarki (nazywane przez robotników „bydlęce łajno”). Wyprodukowano wiele pieców hutniczych, jednakże stal w nich wytworzona była bezużyteczna. Kampania promująca zabijanie wróbli wywołała plagę owadów, a zbyt gęste sianie i zbyt głęboka orka spowodowały nieurodzaj. Wszystkie te działania doprowadziły do największego w historii Chin głodu. Według różnic szacunków z głodu umarło 20-40 mln osób.
Izolacjonizm
Chiny lat 60 weszły w okres izolacjonizmu. Od czasów wojny koreańskiej skonfliktowane z zachodem, prowadziły nadgraniczne bitwy z Indiami (1962), a nawet z ZSRR (1969), który dotychczas był głównym sprzymierzeńcem Chin. Rozpoczęto także program badań nad bronią atomową.
Rewolucja Kulturalna (1965-1976)
Narastająca od czasu Wielkiego Skoku opozycja wewnątrzpartyjna (kierowana przez Liu Shaoqi, przewodniczącego ChRL) i związana z tym obawa utraty władzy skłoniła Mao do przeprowadzenia czystki w szeregach partii. Udało mu się wykorzystać faktyczne niezadowolenie młodzieży, rozczarowanej dotychczasową polityką rządu. Złożone z młodzieży odziały Czerwonej Gwardii (hunwejbini) miały za zadanie zniszczyć wszelkie elementy tzw. Czterech Starych (kultura, zwyczaje, poglądy i obyczaje). Ideologicznym celem było stworzenie utopijnego, egalitarnego społeczeństwa. Głównym narzędziem propagandowym była tzw. Czerwona Książeczka, zbiór myśli i cytatów Mao (głosiła ona wyższość analfabetów nad ludźmi wykształconymi, wyższość pracy fizycznej nad umysłową). Hunwejbini niszczyli zabytki sztuki, zabijali intelektualistów, pisarzy, nauczycieli, palono książki, niszczono nowoczesne zdobycze techniki uważane za dekadenckie.
Mieszkańcy wioski palą posągi Buddy ok. 1970
Ten masowy szalony ruch objął cały kraj, tak iż wkrótce Mao stracił nad nim kontrolę. Doszło nawet do tego, że armia musiała bronić muzeów, aby nie zostały one zniszczone. Niektórzy członkowie partii, jak premier Czou En-lai, próbowali ograniczać chaotyczny i bezmyślny terror. W bestialski sposób rozprawiano się z faktycznymi bądź rzekomymi przeciwnikami Mao.
Zginęli m.in Liu Shaoqi (głowa państwa) oraz Peng Te-huai (dowódca z wojny koreańskiej) oraz w niewyjaśnionych okolicznościach marszałek Lin Biao (następca Mao). Represjonowany był także Deng Xiaoping (jego winą było to, że lubił grać w brydża). Szacuje się, że w wyniku Rewolucji Kulturalnej zginęło ok. 1 miliona ludzi. Rewolucję zakończyła śmierć Mao Ze Donga w 1976 r.
