Charakterystyka religii starożytnego Egiptu

Religia Egipcjan, podobnie jak większości społeczeństw Bliskiego Wschodu, miała charakter politeistyczny (wiara w wielu bogów). W swojej istocie była to religia solarna (łac. sol-słońce), a więc oparta na kulcie boga słońca, który występował pod wieloma imionami: Re, Amon, Aton. Egipcjanie wierzyli, że źródłem życia na Ziemi jest Słońce. Ale głęboko zakorzeniona wiara w siły przyrody kazała Egipcjanom czcić wszystkie jej przejawy, pod imionami różnych bóstw. Często bóstwa te przedstawiano jako zwierzęta lub postacie ludzkie z głową zwierząt, co szokowało przybyszów spoza Egiptu, dla których było to niezrozumiałym dziwactwem. Wierzono, że niektóre zwierzęta mogą zawierać w sobie pierwiastek boski, reprezentujący niektóre aspekty danego boga (krowa - Hathor, sokół - Horus, ibis lub pawian - Thot, baran - Chnum, szakal - Anubis, kot - Bastet, lwica - Sachmet). Hathor, boginię świata zmarłych, a zarazem opiekunkę miłości i tańca, przedstawiano jako kobietę z głową krowy, bóg-stwórca Ptah wcielał się w czarnego byka Apisa z białym trójkątem na czole. Apis znajdował się w świątyni Ptaha w Memfis i tam oddawano mu cześć.

Szczególną czcią darzyli Egipcjanie boską parę – Izydę i Ozyrysa, symbolizujących witalne siły przyrody. Ozyrys był bogiem państwa umarłych, który po śmierci zmartwychwstał. Izyda była jego małżonką.

Ważne miejsce w religijnych wyobrażeniach Egipcjan zajmował świat zmarłych. Wierzono, że życie doczesne stanowi tylko część pełnej egzystencji. Jej drugi etap to przejście Tam, czyli do świata zmarłych. Śmierć była więc jednym z momentów egzystencji, mieściła się w kategorii cyklicznych zdarzeń naturalnych, jak dzień i noc, wschód i zachód, pory roku czy wylewy Nilu. Kryła się w tym nadzieja powrotu. Aby jednak zmarły mógł przejść na „drugą stronę”, czyli do krainy śmierci, i kiedyś odnaleźć drogę powrotu, należało zapewnić mu trwanie jego materialnego kształtu, czyli ciała. Stąd wziął się, niespotykany w innych cywilizacjach starożytnych, zwyczaj mumifikowania zwłok.

Religia odgrywała dużą rolę w życiu przeciętnego mieszkańca starożytnego Egiptu. Charakteryzował ją dualizm, czyli podział na dobro i zło. Wierzono w życie pozagrobowe, zależne od uczynków danego człowieka w życiu doczesnym, które było indywidualnie oceniane podczas Sądu Ozyrysa.

Miały one ułatwić wejście do świata zmarłych. Egipcjanie w okresie Starego Państwa sądzili, że żyć wiecznie w świecie gwiazd może tylko faraon oraz z jego łaski ci, którzy mu służyli. W czasach późniejszych wierzyli, że szansę na życie pozagrobowe (tym razem w świecie podziemnym) mają wszyscy. Życie tam miało przypominać życie doczesne, rozweselane zabawami. Warunkiem jednak było stawienie się na sądzie Ozyrysa. W jego trakcie Anubis (bóg zmarłych) ważył serce zmarłego. Jeżeli równoważyło się ono z piórkiem (symbol bogini prawdy Maat), oznaczało zgodę na wejście „na pola spokoju”. Jeżeli było ciężkie od grzechów i przeważało, to zmarły ponosił karę, a w najgorszym przypadku rozszarpywał go potwór.

W czasach Nowego Państwa uważano, że naturę człowieka tworzy jego imię, ciało, serce, cień, siła życiowa i dusza, składająca się z trzech elementów. Dusza Ka była niematerialna, ale jako sobowtór człowieka potrzebowała pożywienia. Razem z nim się rodziła, opiekowała się nim za życia, a po śmierci wiecznie bytowała w zaświatach. Ofiary grobowe składano nie samemu zmarłemu, lecz jego Ka, które nadal potrzebowało materialnego wsparcia.

Posągi zmarłego nazwano wyobrażeniami Ka. Było to więc coś w rodzaju nieśmiertelnej siły witalnej. Dusza Ba była pojęciem zbliżonym do naszego rozumienia duszy. Po śmierci człowieka Ba przebywała w grobie lub w jego pobliżu, odwiedzała także miejsca, z którymi zmarły związany był za życia. Była niematerialnym pierwiastkiem, działającym niezależnie od człowieka. Trzecim elementem duszy było Ach – najwyższy składnik osobowości, inteligencji i wspaniałości.

Czczono siły przyrody. Ważne miejsce w wierzeniach mieszkańców doliny Nilu zajmują siły przyrody, a szczególnie Nil i Słońce. Wierzono, że niektóre zwierzęta są wcieleniem bogów i dlatego należy je otaczać kultem np.: Apis – czarny byk, ptaki np.: jastrzębie i ibisy a nawet koty i krokodyle. Kultem otaczano Nil i Słońce oraz bóstwa kosmologiczne stanowiące o równowadze i porządku Wszechświata (Maat, Nut), czy bogów decydujących o losie człowieka (Amon, Ozyrys, Izyda).

Ku czci bogów wznoszono gigantyczne kamienne świątynie, którymi opiekowali się kapłani.