Marcel Duchamp

Marcel Duchamp (1887-1968). Urodził się w Blainville, koło Rouen. Ojciec malarz był notariuszem, z jego sześciorga dzieci czworo zostało znanymi artystami: Jacques Villon - malarzem, Duchamp Villon - rzeźbiarzem, Suzanne Duchamp i Marcel Duchamp - malarzami. Marcel Duchamp zaczął jako bibliotekarz w Sainte - Genevieve - zajęcie to dawało niewiele pola do popisu. "Siedział sobie wygodnie, rozmyślał do woli, uprzejmie dawał rady lub informacje osobom, które grzecznie o to pytały". Rysował dla "Courrier Francais", a około 1908-1910 dla własnej przyjemności namalował kilka płócien "w manierze" wielkich impresjonistów, "aby sobie zdać sprawę jak oni to robili". W 1911 roku gwałtownie wybucha geniusz artysty ( A propos de petite soeur ). Coraz dobitniej stosuje dysocjacje form, w 1912 już powstają jego najważniejsze prace, z których najsłynniejsza jest le Nudescendant un escalier. Obraz ten, wystawiony w 1913 na Armory - show w nowym Jorku, z dnia na dzień uczynił swego twórcę sławnym - przy czym konserwatyści widzieli w nim rozpaczliwą obrzydliwość, a spragnieni nowości miłośnicy - "błysk światła w wylocie tunelu ". Dla przeciętnego nowojorczyka Marcel Duchamp stał się trzecim obok Sary Bernhardt i Napoleona, reprezentantem Francji. Jeden z krytyków określił płótno jako "eksplozję w fabryce dachówek". W rzeczywistości była to seria pięciu schematów ludzkiej postaci, prawie krok w krok schodzących z kręconych schodów, w przykuwającym rytmie i precyzji. Duchampowi proponowali wówczas marszandzi korzystne kontakty, ale odmawiał: "wolę niezależność ". Zarabiał na chleb i piwo bardzo poszukiwanymi lekcjami francuskiego, brał po dwa dolary za godzinę od nowojorskich artystów i różnych innych osób. Poznał Francisa Picabię. Przez jakiś czas byli nierozłączni, oczarowali się nawzajem, inspirowali się, współzawodniczyli. Za ich sprawą narodził się ruch dada. W latach 1915 - 1923 z wielką swobodą wykonał Duchamp główne swoje dzieło, o trzech metrach wysokości: pierwszy obraz zrealizowany na płycie z przezroczystego szkła, z przyczepionymi utrwalającym werniksem wyciętymi i pomalowanymi kawałkami cyny. "Płótna - mawiał Duchamp - mają z tyłu kurz ". Była to La Mari`ee mise `a nu par ses c`elibataires, cała mistyczno - mechaniczna epopeja poświęcona pragnieniu miłości. Panna młoda - Narzeczona jest zawieszona na firmamencie i antenami komunikuje się z masywną grupą "swoich kawalerów" - dziewięciu czerwonymi stojącymi postaciami w mundurach lub liberiach: księdzem, kasjerem, żandarmem, agentem policji, barmanem, dostawcą wielkich domów towarowych, karawaniarzem, gońcem, zawiadowcą stacji.

Otrzymują oni od panny młodej fluidy, które na odległość wywołują cały dramatyczno - mechaniczny, międzygwiezdny balet "o miłości ludzkiej widzianej przez istotę z innej planety, niczego nierozumiejącą "- jak powie trafnie Andr`e Breton. Hermetyzm, precyzja, wspaniałość tego osobliwego dzieła przyniosły artyście światowy rozgłos, ale on wcale się tym nie przejmował, pochłonęły go całkowicie szachy. Dewizą jego było nigdy się nie powtarzać. On jeden spośród wielkich malarzy umiał zatrzymać się w pełnym rozkwicie twórczości. Stworzył około dwudziestu prac na płótnie i szkle i sprzedał je bliskim przyjaciołom, dziś już nieżyjącym. Zostały one zgodnie z życzeniem artysty zdeponowane w jednym z muzeów Filadelfii, obejmującym prawie cały jego dorobek. Duchamp jest ojcem ready - mades, czyli spotkanych w życiu przedmiotów gotowych, z których artysta robi dzieło sztuki na własny użytek, dodając im lub odbierając jakiś szczegół w przebłysku intuicji. Wymieńmy jako najsławniejsze ready - mades Duchampa: wielki przyrząd do suszenia butelek, fontannę - pisuar sygnowaną Mutt, wystawianą u niezależnych w Nowym Jorku 1916 i reprodukcję portretu Joconde L.H.O.O.O. (1919), którą przyozdobił cienkimi, pełnymi gracji wąsami. Bardzo szczerze zaangażował się w surrealizm. Zaprojektował plafon z worków na węgiel na wystawę 1938 w Paryżu, jak również Salę Deszczu i Różową pierś z gumy piankowej, z prośbą o dotknięcie, jako okładkę luksusowego katalogu wystawy 1947. Dla przyjaciół zrobił w trzystu egzemplarzach ręczną walizkę z reprodukcjami swoich najlepszych dzieł: małe przenośne muzeum, gdzie między innymi znalazło się również "wspomnienie wygnańca "- szklana ampułka, zawierająca pięćdziesiąt centymetrów sześciennych paryskiego powietrza. Gdy jedna z ampułek pękła, kazał sobie następną z paryskim powietrzem sprowadzić do Nowego Jorku. Przedkładając cywilizację młodą i w pełnym rozwoju nad inne, dojrzalsze lub zbyt pewne siebie, osiedlił się w Nowym Jorku. Jego przekład sztuki dla siebie samego i bezinteresownej zataczał powoli coraz szersze kręgi, utworzyła się wokół niego legenda. Nazwisko Duchamp stało się synonimem niezależności, odwagi i pełnego sukcesu w obranej dziedzinie.