Unia Europejska

Myśl o zjednoczeniu Europy ma wiekową tradycję, a jej początek można umieścić w późnym średniowieczu, kiedy to nastąpił upadek znaczenia cesarstwa i rozpoczęło się budowanie państw suwerennych w Europie.
Idea zjednoczenia Europy propagowana była przez wielu myślicieli i uczonych, w tym prawników, a także przez mężów stanu. Gdy chodzi o tych ostatnich, to chyba pierwszym z nich był król czeski Jerzy z Podiebradu, którego projekt z lat 1462 – 1464 przewidywał utworzenie związku państw europejskich, w ramach którego powołany miał być m. in. Obligatoryjny arbitraż dla rozstrzygania sporów między państwami europejskimi. Projekt Jerzego z Podiebradu przewidywał również utworzenie zgromadzenia, które podejmowały by decyzje większością głosów.
Kilka wieków później, już w okresie Ligi Narodów, francuski minister spraw zagranicznych Aristide Briand, znany bardziej jako współtwórca Traktatu o wyrzeczeniu się wojny (tzw. Pakt Brianda – Kelloga z 27 sierpnia 1928 r.), wystąpił w 1930 r. z memorandum, w którym proponował utworzenie stowarzyszenia państw europejskich o charakterze federacyjnym, miał to być tzw. System Europejskiej Unii Federalnej. Unia Federalna miała działać w obrębie Ligi Narodów. Projekt ten zakładał respektowanie suwerenności państw członkowskich planowanego stowarzyszenia i nie zawierał żadnych elementów tego, co dzisiaj nazywa się "ponadnarodowością". Projekt był rozpatrywany w ramach Ligi Narodów, lecz następnie propozycja ta „umarła powolną śmiercią, zamordowana przez wzrastające międzynarodowe tarcia i brak zaufania”.
Po drugiej wojnie światowej wielkim promotorem zjednoczenia Europy stał się Winston Churchill, który w Zurychu w 1946 r. Wystąpił z ideą utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy, jednak bez udziału Wielkiej Brytanii, która w jego zamyśle miała być łącznikiem pomiędzy zjednoczoną Europą a Stanami Zjednoczonymi Ameryki.
Zbieg wieku czynników sprzyjających budowaniu zjednoczonej Europy był wyjątkowy. Niefortunnie jednaj czynniki te sprawiły jednocześnie, że budowanie zjednoczonej Europy ograniczyło się tylko do jej zachodniej części. Pierwszym – może zasadniczym – czynnikiem był polityczny podział Europy i narastający już wkrótce po zakończeniu wojny konflikt Wschód – Zachód oraz związane z tym silne poczucie zagrożenia zachodnioeuropejskich społeczeństw ze strony ZSRR. Jednocześnie zachodni Europejczycy uświadomili sobie swoją własną słabość gospodarczą i uzależnienie od USA. Trzeba jednak od razu dodać, że niebagatelne znaczenie miało to, że tendencje zjednoczeniowe w Europie zachodniej były całkowicie zgodne z intencjami Stanów Zjednoczonych. Istotne znaczenie w tym zakresie miały też francuskie dążenia do odbudowy wielkomocarstwowej pozycji, a także, bez wątpienia, wymagający jakiegoś rozwiązania problem odbudowy Niemiec.
W takich to uwarunkowaniach zaczęły, wkrótce po wojnie, powstawać organizacje międzynarodowe państw europejskich.

Unia zachodnia i Unia Zachodnioeuropejska

17 marca 1948 r. Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja i Wielka Brytania podpisały tzw. Pakt Brukselski powołujący do życia unię Zachodnią. Unia Zachodnia była sojuszem woskowym, jednak Pakt Brukselski przewidywał również rozwijanie współpracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej między stronami. Pakt Brukselski uwzględniał także możliwość ponownej agresji niemieckiej. 23 października 1954 r. W ramach pakietu tzw. Układów Paryskich podpisany został Protokół w sprawie zmiany i uzupełnienia Paktu Brukselskiego, na podstawie którego do Unii włączone zostały Republika Federalna Niemiec i Włochy. Unia Zachodnia została zastąpiona Unią Zachodnioeuropejską (UZE). Przekształcenie Unii Zachodniej w Unię Zachodnioeuropejską związane było z niedojściem do skutku Układu o Europejskiej Wspólnocie Obronnej z 27 maja 1952 r. Ze względu na negatywne stanowisko parlamentu francuskiego, który w 1953 r. Odmówił wyrażenia zgody na jego ratyfikację. W skład UZE wchodzi obecnie 10 państw Europy Zachodniej. Wymieniony wyżej Protokół z 23 października 1954 r. Wszedł w życie 6 maja 1955 r. Pakt Brukselski miał wygasnąć w 1998 r. Lecz UZE funkcjonuje nadal. Zgodnie z postanowieniami Traktatu z Maastricht i Traktatu Amsterdamskiego, Rada Europejska podjęła na początku czerwca 1999 r. Decyzję, że struktury UZE zostaną włączone do Unii Europejskiej jako element Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (II filar WE). O zagadnieniu tym będzie jeszcze mowa w ramach problematyki instytucjonalnej UE.

Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC) i Organizacja Wspólnoty Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

Pierwsza z wymienionych organizacji została powołana na podstawie Konwencji z 19 kwietnia 1948 r., podpisanej przez 16 państw zachodnioeuropejskich, obejmując również zachodnie strefy okupacyjne Niemiec (RFN stała się jej członkiem z chwilą swego powstania w 1949 r.). W 1959 r. Hiszpania stała się 18 członkiem. Zadaniem tej organizacji było stworzenie struktury organizacyjnej do realizacji planu Marshalla. Na podstawie Konwencji Paryskiej z 14 grudnia 1960 r. Została ona przekształcona w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Pierwotnymi uczestnikami OECD było 20 państw, w tym Stany Zjednoczone i Kanada. Obecnie liczy ona 28 członków a najmłodsi z nich to Czechy (od 1995 r.) oraz Węgry i Polska (od 1996 r.).
Głównymi celami OECD jest osiąganie możliwie najwyższego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i stopy życiowej w krajach członkowskich oraz rozwijanie stosunków gospodarczych z innymi krajami. OECD koncentruje swoją działalność na zapewnieniu swobody przepływu kapitału i ochronie inwestycji zagranicznych.


Rada Europy

Organizacja ta powstała na podstawie Statutu podpisanego 5 maja 1949 r. W Londynie przez 10 państw (Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Włochy, Norwegia i Szwecja). Początkowo w piśmiennictwie polskim była ona nazywana niewłaściwie Radą Europejską (właściwa nazwa: Council of Europe, Conseil de l’Europe, Europarat), na co trzeba zwracać szczególną uwagę obecnie wobec istnienia Rady Europejskiej jako organu Unii Europejskiej. Obecnie w skład Rady Europy wchodzi 39 państw i obejmuje ona swoim członkostwem także państwa Europy Środkowej i Wschodniej, łącznie z Rosją. Zgodnie ze Statutem, celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jednomyślności między jej członkami dla ochrony i realizacji ideałów i zasad, będącym ich wspólnym dziedzictwem i ułatwiających ich postęp gospodarczy i społeczny. Rada Europy jest najbardziej znana z utworzenia w jej ramach systemu ochrony praw człowieka na podstawie Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. O Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności uzupełnianej kolejnymi protokołami.
Wymienione wyżej organizacje międzynarodowe państw zachodnioeuropejskich, które powstały lub miały swój początek przed powstaniem Wspólnot Europejskich zostały zbudowane według wzorca tradycyjnych organizacji międzynarodowych, z tym jednakże, że NATO jako euro-atlantycka organizacja sojusznicza dysponuje zintegrowanymi strukturami wojskowymi.



POWSTANIE WSPÓLNOT EUROPEJSKICH.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali

W dniach od 7 do 10 maja 1948 r. Odbywał się w Hadze Kongres Europejski, w którym udział wzięło ok. 750 uczestników z 26 państw europejskich.. Kongres wystąpił z postulatem utworzenia unii politycznej i gospodarczej, otwartej dla wszystkich narodów europy żyjących w systemach demokratycznych i zobowiązujących się do przestrzegania projektowanej karty praw człowieka. Wielkie oczekiwania dotyczące utworzenia unii nie zostały spełnione, ale bezpośrednim następstwem Kongresu było utworzenie Rady Europy. W tym czasie zaczął się rozwijać już konflikt Wschód – Zachód prowadząc do paraliżu Organizacji Narodów Zjednoczonych, której głównym zadaniem było utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Z drugiej strony w samej Europie Zachodniej zaczął narastać konflikt francusko – niemiecki na tle statusu Saary. Status ten traktował, że Francja przyznaje Saary specjalną autonomię. Ostatecznie Saara została przyłączona do RFN z dniem 1 stycznia 1957 roku. W tej sytuacji nową inicjatywę na rzecz integracji zachodnioeuropejskiej podjęła Francja, której przyświecały dwa cele. Przede wszystkim Francja szukała gwarancji, że odbudowane państwo niemieckie (RFN) będzie państwem pokojowym. Tak więc planowane ścisłe powiązanie przemysłów węglowo – stalowych Francji i Niemiec (a także innych państw Europy Zachodniej) miało na przyszłość wyeliminować możliwość nowej wojny między Francją a Niemcami. Następnie, Francja przystąpiła do odbudowy swojego przemysłu ciężkiego (Plan Monneta), a planowany rozwój sektora węglowo – stalowego znacznie przewyższał zapotrzebowanie francuskiego rynku wewnętrznego i dlatego Francja szukała nowego rynku dla zbytu produktów tego sektora.
Wobec sprzyjającej takim zamysłom atmosfery w Europie Zachodniej, francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman wystąpił w dniu 9 maja 1950 r. z oświadczeniem, w którym proponował połączenie przemysłów węgla i stali Francji i Niemiec (a także innych państw zachodnioeuropejskich) oraz podporządkowanie ich organowi ponadnarodowemu (Plan Schumana).
18 kwietnia 1951 r. został w Paryżu podpisany Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (European Coal and Steel Community – ECSC, Communaute europeenne du Carbon et de I’Acier – C.E.C.A., Europaische Gemeinschaft fur Kohle und Stahl – EGKS). Traktat został podpisany przez sześć państw: Francję, Belgię, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy, a wszedł w życie dnia 23 lipca 1952 r.; został on zawarty na lat 50 licząc od dnia wejścia w życie, co oznacza, że pozostanie on w mocy do roku 2002. W 1991 r. Komisja Wspólnot wypowiedziała się za jego wygaśnięciem w tym terminie (a więc przeciwko przedłużeniu jego obowiązywania na dalszy okres). Pozostający jeszcze okres do jego wygaśnięcia ma być wykorzystany na przygotowanie przejęcia funkcji EWWiS przez Wspólnotę Europejską.

Europejska Wspólnota Gospodarcza I Europejska Wspólnota Energii Atomowej.

Po powstaniu EWWiS podejmowane były próby odbudowania jej poprzez ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Obronnej i Europejskiej Wspólnoty politycznej. Wobec ich niepowodzenia, państwa zachodnioeuropejskie postanowiły skoncentrować się na integracji gospodarczej, a przede wszystkim na liberalizacji handlu między nimi.
5 sierpnia 1955 r. odbyła się w Messynie konferencja ministrów zagranicznych państw członkowskich EWWiS, n której podjęto decyzję o utworzeniu Komitetu pod przewodnictwem belgijskiego ministra spraw zagranicznych Paula Spaaka, którego zadaniem było przygotowanie planów utworzenia wspólnego rynku i wspólnoty energii atomowej. Odpowiednie plany (Raport Spaaka) zostały przedstawione 21 kwietnia 1956 r. Na podstawie Raportu Spaaka uzupełnionego opinią „Trzech Mędrców” odnośnie do wspólnoty atomowej odbyły się dalsze rokowania, w toku których opracowane zostały teksty odpowiednich traktatów.
25 marca 1957 r. na zwołanej do Rzymu konferencji podpisane zostały: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą – EWG (European Economic Community – EEC, Communaute economique europeenne – C.E.E., Europaische Wirtschaftgemeinschaft – EWG) praz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej – EWEA 9European Atomic Energy Community – EAEC, Europaische Atomgemeinschaft – EAG, Communaute europeenne de l’energie atomique – C.E.E.A.). EWG potocznie nazywana była wspólnym rynkiem (Common Market, Marche commun, Gemeinsamer Market), a EWEA – Euratomem (Euratom – w trzech językach jednakowo). Jak już wspomniano wyżej, oba traktaty założycielskie nazywane są potocznie Traktatami Rzymskimi.
Traktaty ustanawiające EWG i EWEA zostały podpisane przez sześć państw członkowskich i weszły w życie 1 stycznia 1958 r. Oba Traktaty zostały zawarte na czas nieokreślony (art. 208 Traktatu EWEA).
Traktat ustanawiający EWG był obszernym aktem składającym się 248 artykułów, 4 aneksów i 9 protokołów oraz Konwencji dotyczącej stowarzyszenia ze Wspólnotą zamorskich krajów i terytoriów.
Traktat ustanawiający Euratom obejmuje 225 artykułów, 5 aneksów i 1 protokół.

POWSTANIE UNII EUROPEJSKIEJ

Po utworzeniu Wspólnot nie ustawały wysiłki na rzecz utworzenia Unii Europejskiej (Politycznej). Rywalizowały ze sobą dwie koncepcje federalistyczna i funkcjonalistyczna. Według koncepcji federalistycznej polityczne zjednoczenie europy winno nastąpić poprzez możliwie najszybsze utworzenie federacji państw zachodnioeuropejskich lub przynajmniej ich ścisłej konfederacji. Według zaś koncepcji funkcjonalistycznej integracja polityczna miała być dopiero uwieńczeniem uprzedniej integracji różnych segmentów państwowych, a zwłaszcza sektorów gospodarczych. Jak wiadomo życie przyznało słuszność tej drugiej koncepcji, a federacja pozostaje idealnym, ale nadal bardzo odległym celem.

Jednolity Akt Europejski

Pierwszym po wielu latach znaczącym krokiem w kierunku Unii Europejskiej było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w dniach 17 i 28 lutego 1986 r. (trzy państwa ówczesnej „dwunastki” Wspólnot – Włochy, Grecja i Dania podpisały go w drugim terminie), który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Traktat ten – JAE jest bowiem umową międzynarodową, a swą nazwę zawdzięcza temu, że zawiera ona zarówno postanowienia wprowadzające zmiany do Traktatów założycielskich Wspólnot, jak i postanowienia kładące podwaliny pod obecny „drugi filar” Unii Europejskiej.
W preambule Aktu, państwa – strony wyraziły swa wolę kontynuowania dzieła zapoczątkowanego Traktatami ustanawiającymi Wspólnoty i przekształcenia całokształtu stosunków pomiędzy ich państwami członkowskimi w Unię Europejską (Akt nawiązuje tu do Uroczystej Deklaracji Rady Europejskiej ogłoszonej w Stuttgarcie 19 czerwca 1983 r.). Unia Europejska ma być budowana na fundamencie istniejących Wspólnot z jednej strony i sformalizowanej przez Akt, Europejskiej Wspólnoty Politycznej z drugiej strony. Ta ostatnia była formą współpracy państw członkowskich istniejącą faktycznie od 1970 r. JAE nadał jej formalnie kształt organizacyjny (Tytuł III Aktu). Odtąd Wspólnoty Europejskie i Europejska Współpraca Polityczna miały, zachowując jednak odrębność organizacyjną względem siebie, wspólnie podejmować kroki na drodze do urzeczywistniania Unii Europejskiej (art. 1).
JAE ustanowił Radę Europejską. W skład Rady Europy wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji Wspólnot, którzy są wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji. Rada Europejska spotyka się dwa razy w roku. W ten sposób JAE sformalizował odbywające się od dłuższego czasu konferencje „na szczycie” szefów państw lub rządów państw członkowskich.
JAE w sposób istotny rozwinął i pogłębił dziedziny prawa instytucjonalnego i materialnego Wspólnot. W sferze prawa instytucjonalnego należy tu wspomnieć przede wszystkim o wzmocnieniu roli Parlamentu Europejskiego (tę nazwę wprowadził formalnie dopiero JAE) poprzez wprowadzenie postępowania współpracy w zakresie stanowienia prawa. JAE przewidział również powołanie Sądu Pierwszej Instancji.
W sferze prawa materialnego wprowadził do zakresu działalności Wspólnot nowe „polityki” i postanowił o ustanowieniu „Rynku Wewnętrznego” do dnia 31 grudnia 1992 r.
Postanowienia w sprawie zmiany Traktatów ustanawiających Wspólnoty (Tytuł II, art. 4 – 27) zostały wprowadzone do odnośnych Traktatów, a więc stały się częścią prawa pierwotnego wspólnotowego. Pozostałe część postanowień JAE reguluje tradycyjne formy współpracy międzynarodowej (Europejska Wspólnota polityczna).
JAE podlegał ratyfikacji przez wszystkie jego strony (a więc państwa członkowskie Wspólnot) zgodnie z ich wymaganiami konstytucyjnymi i wchodził w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po złożeniu ostatniego dokumentu ratyfikacyjnego, co nastąpiło – już jak wspomniano – 1 lipca 1987 r.

Traktat o Unii Europejskiej

Traktat z Maastricht

Na posiedzeniu w Hanowerze w czerwcu 1988 r. Rada Europejska podjęła decyzje o możliwie najszybszym uzupełnieniu Rynku Wewnętrznego przez Unię Gospodarczą i Monetarną. Unia ta miała być budowana począwszy od 1 lipca 1990 r. (początek etapu). Na posiedzeniu Rady Europejskiej w czerwcu 1989 r. w Madrycie postanowiono zwołać konferencję rządów państw członkowskich, stosownie do artykułu 236 Traktatu ustanawiającego EWG, w celu utworzenia unii Gospodarczej i monetarnej. Ponieważ równocześnie na scenie europejskiej pojawiły się nowe problemy polityczne (zwłaszcza kryzys jugosłowiański), na posiedzeniu Rady Europy w Dublinie w czerwcu 1990 r. postanowiono wzmocnić współpracę w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz zwołać w tym celu konferencję rządową (również w trybie art. 236 Traktatu EWG) w sprawie Unii Politycznej.
Obie konferencje rządowe – w sprawie Unii Gospodarczej i Monetarnej oraz Unii Politycznej – zostały otwarte zgodnie z decyzją posiedzenia Rady Europejskiej odbywającego się w Rzymie w dniach 14 i15 grudnia 1990 r. Opracowane na obu konferencjach projekty zostały następnie połączone na posiedzeniu Rady Europejskiej w Maastricht (9 i 10 grudnia 1991 r.) w jeden projekt Traktatu o unii Europejskiej, który został podpisany przez dwanaście krajów członkowskich Wspólnot w Maastricht w dniu 7 lutego 1992 r.
Droga do wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej nie okazała się jednak łatwa. Według art. R podlegał on ratyfikacji przez wszystkie umawiające się strony zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi, a miał wejść w życie z dniem 1 stycznia 1993 r., o ile zostaną złożone wszystkie dokumenty ratyfikacyjne, a jeśli to nie nastąpi, to pierwszego dnia miesiąca następującego po złożeniu dokumentu ratyfikacyjnego (rządowi włoskiemu) przez ostatnie państwo – sygnatariusza. Konstytucje Danii i Irlandii przewidywały w tej sprawie obowiązkowe referendum.
Referendum w Danii (2 czerwca 1992 r.) dało wynik negatywny i dlatego Rada Europejska przyjęła na posiedzeniu w Edynburgu w grudniu 1992 r. specjalne uregulowanie dla Danii dotyczące obywatelstwa Unii Europejskiej, Unii Gospodarczej i Walutowej oraz polityki bezpieczeństwa. Wreszcie w RFN czekano na wynik orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego o zgodności Traktatu Unii z Konstytucją. Ostatecznie Traktat wszedł w życie 1 listopada 1993 r.
Traktat z Maastricht jest umową międzynarodową obejmującą preambułę i artykuły od A do S zgrupowane w siedem tytułów.
- Tytuł I – to postanowienia wspólne
- Tytuł II – obejmuje art. G, zawierający postanowienia dotyczące zmiany Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą ze względu na ustanowienie Wspólnoty Europejskiej. Postanowienia te zostały włączone do Traktatu o WE
- Tytuł III – to postanowienia art. H wprowadzające zmiany do Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Postanowienia te zostały włączone do EWWiS.
- Tytuł IV – to postanowienia art. I dotyczące zmian w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Postanowienia te zostały włączone do odnośnego Traktatu.
- Tytuł V – obejmuje grupę postanowień art. J – J.11 w sprawie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
- Tytuł VI – to postanowienia art. K – K.9 dotyczące Współpracy w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
- Tytuł VII – obejmuje art. L – S stanowiące postanowienia końcowe.

Jak z powyższego wynika, postanowienia Tytułów I, V, VI, VII dotyczą Unii Europejskiej, a więc jej celów, struktury, filaru drugiego i trzeciego.
Gdy chodzi o Wspólnoty Europejskie, to podstawowe znaczenie ma art. G. Artykuł ten wprowadził nazwę „Wspólnota Europejska” dla dotychczasowej EWG. Przewidziana Unia Gospodarcza i Walutowa została zintegrowana ze Wspólnota Europejską. Do Traktatu WE zostały również wprowadzone postanowienia dotyczące obywatelstwa Unii (odtąd cz. 2 traktatu). Do części 1 traktatu (Zasady) włączono zasadę subsydiarności. Następnie, została wzmocniona pozycja Parlamentu poprzez wprowadzenie postępowania współdecydowania w zakresie stanowienia wtórnego prawa wspólnotowego.
Do zakresu materialnego działalności Wspólnot wprowadzono także nowe polityki (oprócz polityki gospodarczej i monetarnej), jak polityka społeczna, polityki dotyczące oświaty, kształcenia i młodzieży, kultury, zdrowia, ochrony konsumenta, sieci transeuropejskich i przemysłu.

Traktat Amsterdamski.

Już od marca 1996 r. trwała konferencja międzynarodowa państw członkowskich Unii Europejskiej, której celem było przygotowanie reformy instytucjonalnej Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Opracowany przez konferencję projekt traktatu został przyjęty na posiedzeniu Rady Europejskiej, które odbywało się w Amsterdamie w dniach od 15 –18 czerwca 1997 r. Traktat Amsterdamski stanowi nową wersję Traktatu o Unii Europejskiej. Traktat ten – tak jak wcześniejsze traktaty – podlegał procedurze ratyfikacyjnej i wszedł w życie 1 maja 1999 r.
Traktat ma strukturę bardzo skomplikowaną, obejmuje liczne protokoły, załączniki i deklaracje. Traktat wprowadza nową numerację artykułów. W części dotyczącej samej Unii Europejskiej literowe oznaczenie artykułów zastąpiono oznaczeniem cyfrowym. Traktat o Wspólnocie Europejskiej obejmuje obecnie 314 artykułów (poprzednio 248, znikły oznaczenia artykułów, np. art. 130a, 130b, 130c....130q).
Założenia planowanej reformy instytucjonalnej nie zostały w pełni zrealizowane. Zwłaszcza, nie osiągnięto porozumienia w dwóch ważnych kwestiach: składu Komisji oraz systemu większości kwalifikowanej w Radzie.
Co przede wszystkim udało się osiągnąć?
Przede wszystkim ustalono wyraźne zasady na których opiera się Unia, a więc zasady wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód i rządów prawa. W związku z tym przewidziano możliwość zawieszenia w pewnych prawach państwa członkowskiego naruszającego te zasady. Zakresem działania filaru trzeciego Unii objęto Umowę z Schengen. Wprowadzone postanowienia dotyczące „ścisłej współpracy” zarówno na szczeblu Wspólnoty (to zostało już omówione), jak na szczeblu Unii Europejskiej, co ma duże znaczenie zwłaszcza w zakresie filaru trzeciego, któremu dano nową nazwę (Współpraca Policyjna i Sądowa). W ramach filaru trzeciego znacznie zwiększył się zakres Jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Został poszerzony zakres podejmowania decyzji większością kwalifikowaną w zakresie filaru drugiego Unii – Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Jakkolwiek w samym Traktacie o Unii Europejskiej nie rozstrzygnięto definitywnie sprawy włączenia Unii Zachodnioeuropejskiej do Unii Europejskiej pozostawiając tę sprawę do decyzji Rady Europejskiej, to jak wiemy, decyzja ta zapadła.
Oprócz wyżej wymienionych, wprowadzono także zmiany o mniejszym znaczeniu.

Cele i zasady Unii Europejskiej

Cele Unii zostały określone w art.2 (d. B) TEU. Są one następujące:
- popieranie postępu ekonomicznego i społecznego, osiągnięcie wysokiego poziomu zatrudnienia, osiągnięcie zrównoważonego i stałego rozwoju, w szczególności poprzez stworzenie obszaru bez granic wewnętrznych, wzmocnienie spójności ekonomicznej i społecznej oraz ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, ostatecznie z jedną walutą, zgodnie z postanowieniami Traktatu;
- potwierdzenie swojej tożsamości w płaszczyźnie międzynarodowej, w szczególności poprzez urzeczywistnienie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, łącznie z programowaniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić do wspólnej obrony.
- Wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii.
- Utrzymanie i rozwój Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której swobodny przepływ osób zostaje zapewniony w powiązaniu z właściwymi środkami dotyczącymi kontroli na granicach zewnętrznych, azylu, imigracji oraz zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości;
- Pełne zachowanie i dalszy rozwój acquis communautaire, przy rozważeniu, w jakim zakresie polityki i formy współpracy wprowadzone przez Traktat wymagają rewizji w celu zapewnienia efektywności funkcjonowania mechanizmów i instytucji Wspólnoty.


Cele Unii mają być osiągane zgodnie z warunkami ustalonymi w Traktacie i przewidzianym w nim harmonogramem, z równoczesnym poszanowaniem subsydiarności, tak jak została ona określona w art. 5 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej.
Oprócz zasad powyższych art. 6 TEU formułuje jeszcze dalsze:
- Unia respektuje prawa podstawowe zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 r.
- Unia respektuje tożsamość narodową państw członkowskich
- Unia zapewnia sobie środki konieczne do osiągnięcia swoich celów i prowadzenia swoich polityk.

Główne instytucje Unii Europejskiej :
Rada Europejska -(nie należy jej mylić z Radą Europy i Radą Unii Europejskiej) wytycza strategiczne cele rozwoju Unii. Powołana w 1974 r., stanowi formę systematycznych spotkań szefów rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Rada zbiera się co najmniej dwa razy w roku, pod przewodnictwem głowy państwa lub szefa rządu państwa członkowskiego, któremu przypada przewodnictwo w Unii Europejskiej. Przewodnictwo trwa pół roku i zmienia się rotacyjnie.
Rada Unii Europejskiej -ma za zadanie stanowić prawo w Unii. Może występować w kilku postaciach: jako Rada do Spraw Ogólnych (ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich) lub Rada Specjalna - tzw. branżowa (np. ministrowie rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych itd.). Rada Unii Europejskiej wypracowuje i koordynuje politykę wewnętrzną i zagraniczną UE.
Komisja Europejska - nazywana jest "strażnikiem traktatów". Do jej kompetencji należą: prawo inicjatywy ustawodawczej, reprezentacja interesów i koordynacja działań Wspólnot (wewnątrz i na zewnątrz Unii Europejskiej), kontrola stosowania prawa wspólnotowego (europejskiego) oraz realizacja postanowień zawartych w traktatach i aktach prawnych przyjętych przez Wspólnoty. Obecnie liczy 20 komisarzy wybieranych na 5 lat (jeden lub dwóch komisarzy z każdego państwa członkowskiego, w tym przewodniczący i jego dwóch zastępców).
Parlament Europejski - nie stanowi prawa w Unii Europejskiej, ale uczestniczy w procesie decyzyjnym. Ma też uprawnienia dotyczące uchwalania budżetu, przyjmowania nowych członków oraz zatwierdzania układów
stowarzyszeniowych. Kontroluje pracę Komisji Europejskiej. Może także ustanawiać tymczasowe Komitety Dochodzeniowe, badające ewentualne wykroczenia lub nieprawidłowości w stosowaniu prawa wspólnotowego (europejskiego). Wybiera Rzecznika Praw Obywatelskich. Parlament składa się z przedstawicieli państw członkowskich UE, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich (na okres 5 lat). Obecnie liczy 626 deputowanych.
Trybunał Sprawiedliwości - zapewnia przestrzeganie prawa wspólnotowego. Orzeka o zgodności aktów prawnych wydawanych przez instytucje Wspólnot z traktatami Wspólnot. Rozpoznaje spory między państwami lub między Komisją Europejską i państwami, wynikające ze stosowania prawa europejskiego. Trybunał składa się z 15 sędziów.
Trybunał Obrachunkowy - sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Wspólnot oraz bada, czy finansami wspólnotowymi zarządzano właściwie i zgodnie z prawem. W jego skład wchodzi 15 członków (rewidentów).
Komitet Ekonomiczno-Społeczny (KES) - jest wspólnym organem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej i Wspólnoty Europejskiej. Wypracowuje stanowiska w sprawach gospodarczych i społecznych. W jego skład wchodzi 222 reprezentantów środowisk gospodarczych i społecznych - producentów, rolników, przewoźników, pracowników najemnych, kupców, rzemieślników i przedstawicieli wolnych zawodów.
Komitet Regionów - jest organem doradczym, z którym Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska konsultują się w sprawach regionalnych i lokalnych (na obszarze Unii istnieje ok. 200 regionów). Komitet składa się z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych jednostek samorządowych.
Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) - jest instytucją pomocniczą trzech Wspólnot Europejskich. Odpowiada za przygotowanie prac Rady Unii Europejskiej. Zajmuje się wypracowywaniem zgodnego stanowiska państw członkowskich w sprawie propozycji Komisji Europejskiej, jeszcze zanim zostaną one wpisane do porządku obrad Rady Unii. Komitet składa się z ambasadorów państw członkowskich Unii akredytowanych przy Wspólnotach Europejskich. W ramach COREPER działa 200 grup roboczych.


Państwa członkowskie Unii

Traktat o unii Europejskiej wprowadził jednolite członkostwo Unii jako całości (art. O, obecnie art. 51). Odrębne postanowienia Traktatów założycielskich Wspólnot, dotyczących przystąpienia do nich, zostały uchylone. Oznacza to, że obecnie państwa trzecie przystąpić mogą jedynie do Unii Europejskiej, a nie do trzech Wspólnot, jak to miało miejsce wcześniej. Ponieważ Unia opiera się na trzech filarach, przeto nie można uczestniczyć tylko w filarze drugim czy trzecim.
Zagadnienie dotyczące szczegółowych warunków i procedury przyjmowania nowych członków omówione są w innym miejscu. Tu chodzi jedynie o informację o tym, jak poszerzał się krąg Wspólnot i Unii. Gdy chodzi o warunki, jakie musi spełnić państwo ubiegające się o członkostwo, wystarczy tu ogólnie stwierdzić, że musi być ono państwem europejskim.
Jak już wspomniano, Traktaty ustanawiające Wspólnoty zostały pierwotnie zawarte przez 6 państw: Belgię, Holandię, Luksemburg, Francję, Włochy i RFN.
22 stycznia 1972 r. został podpisany Traktat w sprawie przystąpienia do Wspólnot Danii, Irlandii, Norwegii i Wielkiej Brytanii. Negatywny wynik referendum w Norwegii sprawił, że państwo to nie ratyfikowało Traktatu. Jego wejście w życie nastąpiło dnia 1 stycznia 1973 r. i z tym dniem „szóstka” przekształcił się w „dziewiątkę”.
28 maja 1979 r. został podpisany Traktat w sprawie przystąpienia Grecji. Po wejściu w życie 1 stycznia 1981 r., państwo to stało się 10 członkiem Wspólnoty.
12 czerwca 1985 r. zostały podpisane Traktaty o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii, które weszły w życie 1 stycznia 1986 r. W tym momencie mamy już do czynienia ze wspólnotową „dwunastką”.
Wreszcie, 24 czerwca 1994 r. został podpisany Traktat o przystąpieniu do Unii Europejskiej (już zgodnie z art. 0 Traktatu o Unii) Austrii, Norwegii, Szwecji i Finlandii. Referendum w Norwegii ponownie wypadło negatywnie i tylko trzy spośród wymienionych państw stały się członkami Unii z dniem 1 stycznia 1995 r. W ten sposób mamy w tej chwili do czynienia ze wspólnotowo – unijną „piętnastką”.
Wnioski o przyjęcie do Unii (lub wcześniej do Wspólnot) złożyły następujące państwa: Turcja (1987), Maroko (1987), Malta (1990), Cypr (1990), Szwajcaria (1992), Węgry (1994), Polska (8 kwietnia 1994), Rumunia (1995), Słowacja (1995), Estonia (1995), Czechy (1995), Słowenia (1996) oraz Litwa, Łotwa i Bułgaria.
Osobliwością w tej grupie jest oczywiście wniosek Maroka, które nie jest państwem europejskim i do jego przyjęcia potrzebna była by zmiana art. 51 Traktatu o Unii. Gdy chodzi o Turcję, to tego problemu nie ma, gdyż państwo to uważane jest za państwo europejskie, a Traktat o stowarzyszeniu Turcji ze Wspólnotami z 1963 r. wyraźnie przewiduje późniejsze jej do nich przystąpienie.
W lipcu 1997 r. Komisja wytypowała pięć państw Europy środkowej, z którymi należy w pierwszej kolejności rozpocząć rozmowy w sprawie przystąpienia do Unii. Są nimi: Estonia, Polska, Czechy, Węgry i Słowenia. Rozmowy te podjęte zostaną również z Cyprem, którego wniosek spotkał się z wcześniejszą odmową.
Negocjacje są nadal w toku. Według aktualnego kalendarza rozszerzeń Unii, negocjacje z Polską mają być sfinalizowane z końcem przyszłego roku a rozszerzenie Unii ma nastąpić w 2004 r.