Życiorys Józefa Piłsudskiego

Pseudonim Wiktor, Mieczysław, urodził się 1867, a zmarł w 1935 polityk, mąż stanu, Marszałek Polski. Urodzony w rodzinie ziemiańskiej na Wileńczyźnie, w trakcie studiów uniwersyteckich nawiązał kontakty z rosyjskimi narodnikami, 1887 aresztowany i zesłany na Syberie. Po odbyciu kary (1892) rozpoczął działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej, zajmuje się redakcją i drukiem pisma „Robotnik” (1894 – 1900), od 1895 był członkiem Komitetu Robotniczego. (CKR), a w praktyce przywódca partii. Należał do zdolnych organizatorów i publicystów, nie interesowały go kwestie doktrynalne, opowiadał się za łączeniem haseł socjalistycznych z postulatem niepodległość Polski, traktując wyzwoleńcze ruchy narodów ujarzmionych przez Rosje jako główną siłę rewolucyjną zdolną zniszczyć cara.

Aresztowany 1900 zdołał zbiec do Galicji, gdzie przegotowywał plany niepodległej insurekcji. W czasie wojny na Dalekim Wschodzie udał się do Tokio (VII 1904), gdzie bez skutecznie starał się nakłonić Japonie do poparcia ewentualnego powstania polski zaborze rosyjskim. Po wybuchu rewolucji w Rosji (1905) powstańcze koncepcje Piłsudskiego zwolenników („starzy”) spotkały się z krytyką część działaczy partii („młodzi”), opowiadający się za walką o obalenie caratu, prowadzoną wspólnie z partiami rosyjskimi. Piłsudski nie został nowego CKR (VI 1906), stając jedynie na czele Wydziału Spiskowo-Bojowego, kierującego Organizacją Bojową PPS. Na IX Zjeździe (XI 1906) linia polityczna „starych” poniosła klęskę, toteż opuścili oni szeregi partii, powołując tzw. PPS-Frakcję Rewolucyjną. Piłsudski nie wszedł początkowo do jej władz, koncentrując się na Organizacji Bojowej, która miała mu posłużyć do tworzenia kadry wojskowej dla przyszłego powstania. W miarę wygasania rewolucji i nasilających się represji aktywność Organizacji Bojowej zanikła, jednakże Piłsudski (od 1909 członek CKR PPS-Frakcji Rewolucyjnej) nadal przywiązywał główną wagę do działalności paramilitarnej, inspirując założenie 1908 we Lwowie tajnego Związku Walki Czynnej (z zadaniem szkolenia oficerów i podoficerów). Piłsudski przypuszczał, iż w razie wojny europejskiej armia rosyjska wycofa się bez walki z terenów na lewym brzegu Wisły, umożliwiając wkroczenie na te ziemie kadrowych oddziałów polskich z Galicji, które wzbudzą patriotyczny entuzjazm mas i staną się zalążkiem ogólnonarodowej armii. Realizując te plany Piłsudski organizował w Galicji Związki Strzeleckie, 1912 doprowadził do utworzenia Polskiego Skarbu Narodowego, a następnie Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, która mianowała Piłsudskiego Komendantem Głównym wszystkich polskich sił wojskowych.

W toczącym się w polskim życiu politycznym sporze orientacyjnym Piłsudski zajmował stanowisko zdecydowanie antyrosyjskie (Rosję uważał za głównego wroga niepodległości Polski), nastawiając się na taktyczną współpracę z państwami centralnymi, głównie z Austro-Węgrami. W chwili rozpoczęcia I wojny światowej (VIII 1914) Piłsudski rozpowszechnił nieprawdziwą wiadomość o ukonstytuowaniu się w Warszawie Rządu Narodowego, deklarując podporządkowanie się jego władzy, co miało na celu podniesienia autorytetu formacji strzeleckich, które 6 VIII wkroczyły na ziemie Królestwa Polskiego z zamiarem wywołania powstania antyrosyjskiego. Akcja ta nie udała się, a niechęć objawiona przez ludność Kielecczyzny wobec strzelców zaowocowała u Piłsudskiego i jego otoczenia trwałym uczuciem pogardy wobec społeczeństwa, co stało się w przyszłości podłożem charakterystycznego dla tego środowiska elitaryzmu.

Niepowodzenie planów powstańczych uzależniło Piłsudskiego od Naczelnego Komitetu Narodowego, który objął polityczne zwierzchnictwo nad Legionami Polskimi. Piłsudski został dowódcą 1 pułku (1915 dowódca I Brygady), odnosząc kilka efektownych zwycięstw na froncie rosyjskim. Jednocześnie powołał (VIII 1914) tajną Polską Organizację Wojskową (dla potwierdzenia wywiadu i dywersji na tyłach armii rosyjskiej). Żołnierze obu formacji (grupa legionowo-peowiacka) stali się zalążkiem powstającego w okresie I wojny światowej obozu politycznego (piłsudczycy), traktującego Piłsudskiego jako wodza, którego decyzje ni podlegają dyskusji.

W VII 1916 Piłsudski odszedł z Legionów, stopniowo porzucają koncepcję wiązania losów sprawy polskiej ze zwycięstwem państw centralnych. Ostateczne zerwanie z tą polityką nastąpiło VII 1917 („kryzys przysięgowy”), kiedy doszło do aresztowania Piłsudskiego przez Niemców, a POW przeszła do działań antyniemieckich. Wydarzenia te umocniły autorytet Piłsudskiego, który stał się w oczach społeczeństwa symbolem konsekwentnych starań niepodległość, skierowanych przeciwko wszystkim zaborcom. Dzięki tej reputacji Piłsudski po uwolnieniu z Magdeburga przejął władzę z rąk Rady Regencyjnej (14 XI 1918), 22 XI 1918 zaś objął stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa, sprawując jednocześnie naczelne dowództwo sił zbrojnych. W pierwszych miesiącach niepodległości dążył do zjednoczenia wszystkich sił i powołania rządu koalicyjnego, sam zaś akcentował swą ponadpartyjność i nie stworzył własnej organizacji. Przekonawszy się iż rządy lewicy (gabinety I. Daszyńskiego i J.Moraczewskiego) przeszkadzając w konsolidacji porozumiał się z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, doprowadzając do powstania koalicyjnego rządu I. Padarewskiego (I 1919)

Po wyborach parlamentarnych Sejm Ustawodawczy powierzył Piłsudskiemu dalsze sprawowanie funkcji Naczelnika Państwa (II 1919), ograniczył jednak zakres jego władzy. Pomimo to Piłsudski zachował wpływ na skład kolejnych rządów i jego decyzje stanowiły główny czynnik w kwestiach polityki zagranicznej. Jego plany przewidywały oderwanie od Rosji zachodniej ziem byłego imperium i stworzenia tam systemu państw narodowych, przyjaznych wobec Polski (program federacyjny). Zamierzenia te, przyjęte z rezerwą lub niechęcią przez większość polityków litewskich, ukraińskich i białorusińskich, wywołały zdecydowany opór Rosji, co doprowadziło do długotrwałej wojny (wojna polsko-bolszewicka 1919-1921). Na płaszczyźnie militarnej zakończyła się ona zwycięstwem polski, natomiast plany polityczne Piłsudskiego okazały się niepowodzeniem (traktat ryski 1921)

Fiasko programu wschodniego spowodowało osłabienie pozycji Piłsudskiego, a uchwalona 1921 konstytucja (Konstytucja marcowa) ograniczyła kompetencje głowy państwa do zadań czysto reprezentacyjnych. W tej sytuacji Piłsudski zdecydował się nie wystawiać swej kandydatury w wyborach prezydenckich (1922), 1923 zaś zrzekł się wszelkich funkcji państwowych i zamieszkał w Sulejówku. Lata 1923-1926 wykorzystał dla konsolidacji wspólnoty legionowo-peowiackiej oraz poszerzenia swych wpływów, zapewniając sobie poparcie części organizacji kombatanckich, stronnictw lewicy parlamentarnej oraz ugrupowań demokratycznej inteligencji. Jednocześnie prowadził ożywioną akcję propagandową na rzecz swego powrotu do władzy, krytykując wady i wynaturzenia demokracji parlamentarnej oraz występując w roli obrońcy honoru armii, który nie może zgodzić się na wciąganie wojska do rozgrywek politycznych. Winą za dziejące się w Polsce nieprawości obciążał ugrupowania nacjonalistyczne prawicy i centrum (blok Chejno-Piasta), toteż wykorzystując fakt kolejnego objęcia władzy przez tę koalicję (V 1926), dokonał przy pomocy wojska zbrojnego zamachu stanu (przewrót majowa), popartego przez partie lewicowe.

Po przewrocie majowym Piłsudski nie objął urzędu prezydenta i nie zniósł konstytucji, natomiast stworzył rodzaj stanu wyjątkowego, w którego ramach jego osoba stała ponad obowiązującym prawem. Odcinając się od dotychczasowych sprzymierzeńców z obozu lewicy parlamentarnej, przedstawiał się jako przeciwnik radykalnych zmian społecznych („rewolucja bez rewolucyjnych konsekwencji”), zwolennik silnego i sprawnego państwa oraz daleko idącej modyfikacji ustroju parlamentarnego – poprzez zniwelowanie roli partii politycznych oraz ograniczenie uprawnień ciał ustawodawczych (sanacja). W 1934-35 zaaprobował przygotowany przez W. Sławka i innych projekt nowej ustawy konstytucyjnej (Konstytucja kwietniowa), wprowadzającej w Polsce system prezydencki. Występował zaś przeciw dążeniom do przebudowy struktur państwowych w duchu totalitarnym.

W 1926-30 Piłsudski zmierzał do rozszerzenia politycznego zaplecza obozu sanacyjnego (m.in. poprzez utworzenie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem) oraz do osłabienia opozycji, stosując metodę kompromitowania i ośmieszania przeciwników, wykazywania ich bezsiły i moralnej degrengolady, sporadycznie sięgał też po środki fizycznej przemocy. Po zwycięskich dla sanacji wyborach parlamentarnych 1930 („wybory brzeskie”) zaczął odsuwać się od bezpośrednich decyzji o sprawach państwowych, cedując większość z nich na swych najbliższych współpracowników („grupa pułkowników”). Wyjątek stanowiły kwestie polityki zagranicznej – realizował tu tzw. Politykę równowagi, a także sprawy obronności, gdzie jednak jako Generalny Inspektor Sił Zbrojnych skoncentrował się na rozstrzyganiu kwestii personalnych (awanse i nominacje oficerskie), zaniedbując prace operacyjne i przygotowanie planu mobilizacji na wypadek wojny.

Mimo starzenia się i pogarszającego się zdrowia Piłsudski zachował do końca wpływ na skład personalny elity rządzącej, jednak stworzony przezeń system władzy opierał się bardziej na relacjach międzyludzkich niż na rozwiązaniach instytucjonalnych-prawnych. Proces przemian ustrojowych rozpoczął się w chwili (1933-35) gdy Piłsudski utracił już zaufanie do części swych współpracowników, którym w przyszłości zabrakło autorytetu, aby wcielić w życie postanowienia Konstytucji kwietniowej. Rosnące wątpliwości Piłsudskiego co do uzdolnień jego ewentualnych następców sprawiły, iż nie rozstrzygnął on jednoznacznie problemu sukcesji, a po jego śmierci obóz sanacyjny pogrążył się w konfliktach wewnętrznych (tzw. dekompozycja), które przekreśliły znaczenie przeprowadzonej 1935 reformy konstytucyjnej.