Pod koniec lat 80. osłabienie pozycji międzynarodowej i problemy wewnętrzne ZSRR zapoczątkowały procesy przebudowy sytemu rządzenia we wszystkich państwach bloku komunistycznego. Zmiany te, nazwane Jesienią Narodów, doprowadziły do całkowitego demontażu komunizmu w Europie.
Pierwsze próby przebudowy komunizmu zapoczątkowane zostały w latach 1980-81 w okresie działalności Niezależnego Związku Zawodowego „Solidarność” (NSZZ „Solidarność”). Proces ten, przerwany wprowadzeniem 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego, podjęto na nowo pod koniec lat 80. Fala strajków w sierpniu 1988 roku, przeprowadzonych pod hasłem przywrócenia wolności i działalności zdelegalizowanej „Solidarności”, wymusiły na komunistycznej władzy podjęcie dialogu z opozycją. Rozmowy prowadzone w ramach Okrągłego Stołu doprowadziły do wypracowania ustaleń dotyczących przywrócenia działalności związku i przeprowadzenia wyborów. Według ustaleń, w pełni wolne wybory miały zostać przeprowadzone do Senatu, a liczbę mandatów w Sejmie rozdzielono pomiędzy rządem (65%)i opozycją (35%).
4 czerwca 1989 roku w „wyborach kontraktowych” ośrodek władzy poniósł całkowitą klęskę. W wolnych wyborach do Senatu opozycja obsadziła 99% mandatów (1% przypadł kandydatowi niezależnemu). Wyniki wyborów były wyrazem niezgody społeczeństwa na kontynuowanie polityki opartej na doktrynie komunizmu, a opozycji zapewnił mandat do przeprowadzenia demokratycznych zmian.
Wkrótce po wyborach premierem rządu został działacz opozycji Tadeusz Mazowiecki, a prezydentem wybranym przez parlament (większością jednego głosu) został gen. Wojciech Jaruzelski. Pomimo klęski wyborczej komuniści zachowali duży zakres władzy. Jednak procesy dokonujące się w ZSRR i bloku państw komunistycznych wymusiły kolejne, bardziej radykalne zmiany. W grudniu 1989 roku Sejm przegłosował przywrócenie w godle orła w koronie i powrót do nazwy Rzeczypospolita Polska. Wydarzenie to formalnie uznawane jest za początek III Rzeczypospolitej.
Od 1990 roku rozpoczęto realizację programu reform gospodarczych, nazwanych od nazwiska jego twórcy planem Balcerowicza. Jesienią odbyły się pierwsze wolne i powszechne wybory prezydenckie, które wygrał przywódca „Solidarności” Lech Wałęsa. Za symboliczny koniec tworzenia III Rzeczypospolitej można uznać przekazanie insygniów władzy państwowej II Rzeczypospolitej na ręce Prezydenta III RP Lecha Wałęsy. Tym samym III Rzeczypospolita stała się kontynuatorką tradycji państwowości polskiej.
Pomimo odziedziczenia wielu problemów po okresie władzy komunistycznej III Rzeczypospolita potrafiła skutecznie odrzucić totalitaryzm, wprowadzając system demokratyczny i gospodarkę rynkową. Przemiany, jakie dokonały się w ciągu ostatnich kilkunastu lat, spowodowały, iż jako państwo odnieśliśmy sukces na arenie międzynarodowej, czego wyrazem jest przystąpienie do NATO (1999) i Unii Europejskiej (2004).
Kalendarium Jesieni Ludów | |
Polska | Europa |
1989 | |
6.02. – początek obrad tzw. Okrągłego Stołu 4-18.06. – wybory kontraktowe, zwycięstwo opozycji solidarnościowej 19.07. – gen. Wojciech Jaruzelski wybrany prezydentem RP 12.09. – początki rządów Tadeusza Mazowieckiego – przywódcy pierwszego niekomunistycznego rządu w państwach bloku radzieckiego 10.10. – ogłoszenie programu reform gospodarczych – tzw. planu Balcerowicza; program ten jest realizowany od 1 stycznia 1990 roku 29.12. – nowelizacja konstytucji, zmieniająca oficjalną nazwę kraju na Rzeczpospolita Polska |
18.10. – pod wpływem trwających w Niemczech antyrządowych manifestacji odchodzi komunistyczny przywódca NRD – Erich Honecker 10.11. – burzenie muru berlińskiego dzielącego Berlin od 1961 roku; rozpoczyna się proces likwidacji podziału Niemiec na NRD i RFN 17-27.11. – manifestacje w Pradze – początek tzw. aksamitnej rewolucji, która doprowadzi do wyboru na prezydenta działacza opozycji Vaclawa Havla i obalenia komunizmu w Czechosłowacji 16-26.12. – krwawa rewolucja w Rumunii; obalony dyktator komunistyczny Nicolae Ceauescu zostaje rozstrzelany na publicznej egzekucji |
1990 | |
29.01. – PZPR zostaje rozwiązana, w jej miejsce powstaje Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (obecnie stanowiąca część SLD) wrzesień-grudzień – rozpada się środowisko opozycji solidarnościowej, w wyborach prezydenckich startują jako rywale Lech Wałęsa i Tadeusz Mazowiecki 9.12. – Lech Wałęsa w wolnych wyborach zostaje wybrany na Prezydenta RP 29.12. – przekazanie insygniów władzy przez prezydenta emigracyjnego podczas zaprzysiężenia prezydenta Lecha Wałęsy |
marzec-maj – niepodległość proklamują Estonia, Litwa, Łotwa marzec-czerwiec – wolne wybory w NRD, na Węgrzech, w Rumunii, Czechosłowacji i Bułgarii 12.09. – układ pomiędzy RFN, NRD,ZSRR, USA, Wielką Brytanią i Francją dotyczący zjednoczenia państwa niemieckiego |
Z dziejów politycznych III RP | |
Wybory parlamentarne – wyniki wyborów do Sejmu | |
27.10. 1991 | frekwencja: 43% |
Wyniki: Unia Demokratyczna: Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD): Akcja Wyborcza Solidarność: Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) Sojusz Programowy: Konfederacja Polski Niepodległej (KPN): Porozumienie Obywatelskie Centrum: Kongres Liberalno-Demokratyczny: Porozumienie Ludowe: NSZZ „Solidarność”: Polska Partia Przyjaciół Piwa: |
12,31% 11,98% 8,73% 8,67% 7,5% 8,71% 7,48% 5,46% 5,05% 3,27% |
19.09. 1993 | frekwencja: 53% |
Wyniki: SLD: PSL: Unia Demokratyczna (Unia Wolności): Unia Pracy (UP): KPN: Bezpartyjny Blok Wspierania Reform: |
20,41% 15,40% 10,49% 7,28% 5,77% 5,42% |
21.09. 1997 | frekwencja: 47% |
Wyniki: Akcja Wyborcza Solidarność: SLD: Unia Wolności: PSL: |
33,83% 27,13% 13,37% 7,31% |
23.09. 2001 | frekwencja: 46% |
Wyniki: SLD/UP Platforma Obywatelska (PO): Samoobrona: Prawo i Sprawiedliwość (PiS): PSL: Liga Polskich Rodzin (LPR): |
41% 12,7% 10,2% 9,5% 9% 7,9% |
25.09. 2005 | frekwencja: 49% |
Wyniki: PiS: PO: Samoobrona: SLD: LPR: PSL: |
26,99% 24,14% 11,41% 11,31% 7,97% 6,96% |
21.10. 2007 | frekwencja: 53,8% |
Wyniki: PO: PiS: Lewica i Demokraci (SLD, SDPL, PD, UP) PSL: |
41,5% 32,1% 13,1% 8,9% |
[źródło: pkw.gov.pl] |
Jak pokazują wyniki wyborcze z lat 1991-2007, frekwencja wyborcza w Polsce kształtowała się na poziomie od 43 do 53%. Jest ona nieco niższa niż w innych państwach europejskich, gdzie wynosi średnio 60-70%. W związku z wprowadzeniem wyższych progów wyborczych pod koniec lat 90. liczba partii w Sejmie i Senacie została ograniczona. Jedynymi partiami, które od 1991 roku są zawsze reprezentowane w parlamencie, są PSL i SLD.
Z dziejów politycznych III RP | ||
Urzędujący premierzy | ||
Tadeusz Mazowiecki | 12.09.1989 | 12.01.1991 |
Jan Krzysztof Bielecki | 12.01.1991 | 23.12.1991 |
Jan Olszewski | 23.12.1991 | 10.07.1992 |
Hanna Suchocka | 11.07.1992 | 26.10.1993 |
Waldemar Pawlak | 26.10.1993 | 6.03.1995 |
Józef Oleksy | 7.03.1995 | 7.02.1996 |
Włodzimierz Cimoszewicz | 7.02.1996 | 31.10.1997 |
Jerzy Buzek | 31.10.1997 | 19.10.2001 |
Leszek Miller | 19.10.2001 | 2.05.2004 |
Marek Belka | 2.05.2004 | 31.10.2005 |
Kazimierz Marcinkiewicz | 31.10.2005 | 14.07.2006 |
Jarosław Kaczyński | 14.07.2006 | 16.11.2007 |
Donald Tusk | od 16.11.2007 |
|
[źródło: www.pkw.gov.pl] |
Z dziejów politycznych III RP |
||
Prezydenci |
||
Wojciech Jaruzelski wybrany przez Zgromadzenie Narodowe |
19. 07. 1989 | 19. 07. 1989 |
Lech Wałęsa | 23. 12. 1990 | 23. 12. 1995 |
Aleksander Kwaśniewski (dwie kadencje) |
23. 12. 1995 | 23. 12. 2005 |
Lech Kaczyński (zginął w wypadku lotniczym) |
23. 12. 2005 | 10.04.2010 |
[źródło: www.pkw.gov.pl] |