Słownik Frazeologiczny

odwrócić się plecami do kogoś/czegoś

‘przestać okazywać komuś, czemuś zainteresowanie, zacząć kogoś, coś lekceważyć, odnieść się do kogoś, czegoś w sposób obojętny’; zwrot; Policja odwróciła się od nich plecami, sąd za daleko i za wysoko (…). – „Angora”.

Oferta

Ofiara

‘ulegać komuś/czemuś; stać się pastwą kogoś, czegoś; być, stać się osobą pokrzywdzoną przez kogoś, coś’; zwrot; (…) stałem się z kolei ofiarą szantażu politycznego wołającego o pomstę do nieba. – S. Bąba.

ofiara losu

ofiara losu

‘ktoś słabo radzący sobie w życiu, mało zaradny, mało energiczny; niezdara, oferma, fajtłapa’; wyr. rzecz.; Internet.

ofiarna praca

‘pełna poświęcenia, oddania’; wyr. rzecz.; Piętnastu policjantów z Wielkopolski otrzymało wczoraj „Kryształową Gwiazdę” – jedyne w Polsce wyróżnienie za szczególnie ofiarną pracę. – „Nowy Dzień”.

Ofiarny

ofiarować komuś serce

‘pokochać kogoś, obdarzyć miłością’; zwrot; Jęz.

Ogień

ogień i woda

‘o ludziach, grupach ludzi krańcowo odmiennych pod jakimś względem’; wyr. rzecz.; Pogodzenie kapitalizmu PO i socjalizmu PiS może być próbą połączenia ognia i wody . – „Ozon”.

ogniem i mieczem

‘paląc i zabijając’; wyr. określ., liter. starożyt.; wyr. z „Dziejów Rzymu” Liwiusza, używane także przez innych pisarzy rzym.; w Polsce spopularyzowane przez H. Sienkiewicza jako tyt. powieści.

Ogniwo

‘najsłabszy element czegoś; ktoś w grupie najgorzej wypełniający swoje zadania’; wyr. rzecz.; Ministerstwo Kultury było od lat najsłabszym ogniwem administracji państwowej. – GW; też tyt. programu w TVN.

Ogon

Ogonek

‘stać w kolejce po coś’; zwrot; (…) nie będziemy stać już w ogonku. – J. Twardowski.

ogólna/powszechna niemożność

‘ogarniająca wszystkich bezsilność, bezwład’; wyr. rzecz., liter. – „Ferdydurke” W. Gombrowicza.

Ogórkowy

Ogródek

Ogródka

‘wprost, wręcz, w sposób dosadny, niczego nie ukrywając’; wyr. określ. (występuje najczęściej z czas. mówienia); ogródka – przestarz. ’wyrażenie myśli nie wprost, omownie, niejasno’.

Ojciec

‘opiekun, sprawujący opiekę, władzę nad kimś, nad czymś’; wyr. rzecz., relig.; ojciec chrzestny – trzymający dziecko do chrztu, pomagający rodzicom w jego wychowaniu; (…) układ PRL–RFN z 7 grudnia 1970 r. jego miał za ojca chrzestnego.

ojciec chrzestny

ojciec chrzestny

‘opiekun, sprawujący opiekę, władzę nad kimś, nad czymś’; wyr. rzecz., relig.; ojciec chrzestny – trzymający dziecko do chrztu, pomagający rodzicom w jego wychowaniu; (…) układ PRL–RFN z 7 grudnia 1970 r. jego miał za ojca chrzestnego.

Okamgnienie

Okazja

okazja czyni złodzieja

okazja czyni złodzieja

‘łatwość, sposobność popełnienia przestępstwa, kusi, sprzyja występkom’; fraza, przysł.; Czy okazja czyni złodzieja? – „Cogito”.

okazywać komuś serce/wiele serca

‘okazywać komuś wiele życzliwości, miłości’; zwrot; Jęz.

Oklaski

Oklepany

‘coś jest powszechnie znane, pospolite, szablonowe, banalne’; zwrot; Wątek sensacyjno-militarny jest oklepany i rutynowy (…)

Okno

Oko

oko za oko, ząb za ząb

oko za oko, ząb za ząb

‘odpłata, odwet, wyrównanie krzywd’; fraza, bibl. (Wj 21,23-25: „Jeżeli zaś ona poniesie jakąś inną szkodę, wówczas on odda życie za życie, oko za oko, ząb za ząb, rękę za rękę, nogę za nogę, oparzenie za oparzenie, ranę za ranę, siniec za siniec.”); Jęz.

okrągły stół

‘otwarta, równorzędna dyskusja, szczere negocjacje przeciwników politycznych’; wyr. rzecz., histor. współcz. Obrady Okrągłego Stołu w Polsce w 1989 r.; Rok 1989, czas, kiedy stawiano okrągłe stoły, burzono mury, tkano aksamitne rewolucje. – „Cogito”.

okryć się chwałą

‘stać się sławnym, zyskać sławę, rozgłos, uznanie’; zwrot; Podczas ostatniej wojny wielu młodych ludzi okryło się chwałą podczas akcji przeciw okupantom. – „Cogito”.

Okulary

‘postrzegać wszystko z optymizmem, widzieć tylko dodatnie strony czegoś, zapatrywać się na coś optymistycznie’; zwrot; A może by tak spojrzeć na świat przez różowe okulary? Przecież nad chmurami zawsze świeci słońce. – „Victor G”; Jesteś urodzonym pesymistą. Nigdy nie patrzysz na świat przez różowe okulary. – „Victor J”.

Olej

olimpijski spokój

‘niczym niewzruszony, niezachwiany, całkowity spokój’; wyr. rzecz., mitol. od Olimpu – siedziby greckich bogów.

Oliwa

oliwa sprawiedliwa

‘prawda prędzej czy później wyjdzie na jaw, sprawiedliwości zawsze stanie się zadość’; fraza, skrót przysł. – „Oliwa sprawiedliwa zawsze na wierzch wypływa”; (…) wszyscy polscy lewacy – kolaboranci bali się, iż oliwa sprawiedliwa wypłynie. – W. Łysiak

Oliwny

Olśnić

‘ktoś coś nagle sobie uświadomił, coś zrozumiał’; zwrot; Widać odżywka na głowie podziałała również na mój mózg, bo nagle mnie olśniło. – K. Grochola.

Olśnienie

‘uświadomić, uzmysłowić coś sobie, zrozumieć coś’; zwrot; W Paryżu człowiek może doznać olśnienia. – „Angora”.

ołowiana chmura

‘chmura ciemna, zapowiadająca burzę, ulewę’; wyr. rzecz., przyr.; Pół godziny później nad Chorzowem zawisła ołowiana chmura (…). – „Angora”.

Ołów

‘bardzo ciężki; trudny do zniesienia’; wyr. określ., chem. ołów ‘najcięższy ze znanych od starożyt. metali, pod tym względem ustępujący tylko złotu’; Ja jestem zupełnie sam. I tylko myśl mam/ciężką tak jak ołów. – J. Lechoń.

Ołówek

Omega

Opał

‘być w ciężkim położeniu, w tarapatach,znaleźć się, znajdować w niebezpieczeństwie’; zwrot, kult. mater.; opał ‘to, czym się pali’, opały – tylko w l. mn. ‘niebezpieczeństwo, trudne położenie’.

Oparcie

‘służyć komuś radą i pomocą w każdej sytuacji, wspierać kogoś (szczególnie w trudnych chwilach)’; zwrot; Niech czują, że są ci potrzebni,niezbędni, że to oni ciebie podtrzymują na duchu i są oparciem dla ciebie w ciężkich chwilach. – I. Gumowska.

Opera

‘przedstawienie muzyczne o niewielkich walorach artystycznych, nisko oceniane przez krytykę’; wyr. rzecz., muz.; Serial łączy różne konwencje, wątek katastroficzny przeplata się z romansem rodem z opery mydlanej.

opera mydlana