jabłko Adama
jabłko Adama
‘wystająca część krtani mężczyzny’; wyr. rzecz., bibl. Legenda głosi, że to kawałek owocu (jabłka) z drzewa wiadomości dobrego i złego utkwił biblijnemu Adamowi – pierwszemu człowiekowi – i jego potomkom w gardle; EP.
jabłko niezgody
jabłko niezgody
‘powód, przyczyna kłótni, nieporozumienia’; wyr. rzecz., mitol.; Jabłko z napisem „Najpiękniejszej” przyznał Parys Afrodycie, dzięki czemu dostał Helenę, co stało się z kolei przyczyną wojny trojańskiej.
Jajo
jak amen w pacierzu
jak amen w pacierzu
‘na pewno, bez wątpliwości’; wyr. określ., bibl.; w jęz. hebr. amen ’zaprawdę tak jest; godzien wiary’. W ST jest to wyrażenie zgody, zezwolenia na złożenie przysięgi; zakończenie modlitwy, przypieczętowanie przymierza (np. Lb5, 22, też m.in. Ptw 27, 15-28, 1 Kor 14, 16: „Odpowie na to kobieta: Amen, Amen.”); Pójdziesz w żołnierze, jak amen w pacierzu. – „Pop”.
jak dwa razy dwa
‘oczywiste, niewymagające dowodzenia, przekonywania’; wyr. określ., matem.; skrócona regułka: dwa razy dwa jest cztery
jak gdyby nigdy nic
jak gdyby nigdy nic/jakby nigdy nic
‘w sposób całkowicie naturalny, prosty, zwyczajny; z łatwością’; wyr. określ.; Przecież siedzę i pracuję, jak gdyby nigdy nic. – K. Grochola.
jak grzyby po deszczu
‘nagle, szybko i w dużej ilości’; wyr. określ. (najczęściej w połączeniu z czas.: wyrastać, rosnąć, pojawiać się, powstawać itp.), przyr.; Jak grzyby po deszczu wyrastają kolejne strony dotyczące kandydatów na prezydenta. – Nie pojmę natomiast chyba nigdy, dlaczego Platforma nadstawia drugi policzek, dlaczego z uśmiechem na ustach pozwala się rozstrzelać. – Internet; Szkoły (…) pojawiają się jak grzyby po deszczu zarówno w biednych dzielnicach, jak i na wsiach. – „Angora”.
jak jasna cholera
‘bardzo mocno, silnie’; wyr. określ., wulg., medyc. od grec. nazwy żółci, też nazwa choroby i jeden z czterech „humorów” w organizmie człowieka; Szef wściekł się jak jasna cholera. Darł się na nas i chciał nas pozwalniać. – Internet.
jak jeden mąż
‘wspólnie, zgodnie, jednomyślnie’; wyr. określ.; Tęsknią także goście „Tele-echa” jak jeden mąż potwierdzający narzucony schemat (…). – „Ozon”.
jak kamień w wodę
jak kamień w wodę
‘bez śladu’; wyr. określ. (najczęściej w połączeniu z czas.: zniknąć, przepaść, zaginąć ).
jak mgnienie oka/jak okamgnienie
jak mgnienie oka/jak okamgnienie
‘bardzo szybko, bardzo krótko’; wyr. określ.; Zmierzch dopiero zatarł litery na białej karcie, zmierzch krótki jak mgnienie oka. – H. Sienkiewicz, Latarnik; A cóż to jest 200 lat dla przyrody – mgnienie oka.
jak na lekarstwo
‘mało, niewiele’; wyr. określ., medyc.; W nowym Sejmie prawników jak na lekarstwo, więc nie będzie komu pisać ustaw. – „Ozon”.
jak okiem sięgnąć
‘tak daleko, jak tylko można zobaczyć; wszędzie, dookoła’;wyr. określ.; Brzegiem (…) ciągnęła się, jak okiem sięgnąć, nieprzenikniona ściana puszczy.
jak Pan Bóg go stworzył
’nagi, bez odzienia’; wyr. określ., bibl. Aluzja do stworzenia przez Boga pierwszego człowieka Adama, który był nagi;
jak Pan Bóg przykazał
‘właściwie, zgodnie z zasadami, prawidłowo’; wyr. określ.relig.
jak pijany zając
‘rozrabiać, zachowywać się niewłaściwie, robić głupstwa”; wyr. określ.; A swoją drogą, Polacy zachowują się podczas głosowania jak pijane zające, wybierając „od ściany do ściany”, bez wyobraźni, na złość aktualnie rządzącym. – „Angora”.
jak psu z gardła wyjęty/wyciągnięty
jak psu z gardła wyjęty/wyciągnięty
‘brudny, wygnieciony, poszarpany’; wyr.określ.; Jego ciuchy zawsze wyglądają jak psu z gardła wyjęte. Czy on w domu niema żelazka? – „Victor G”.
jak równy z równym
‘na tych samych zasadach; w niczym nikomu nie ustępując, będąc dla kogoś równorzędnym partnerem’; wyr. określ.
jak się nie ma co się lubi to się lubi co się ma
‘nie zawsze człowiek dostaje to, co mu się podoba, nieraz musi się cieszyć z czegoś mniej atrakcyjnego’; przysł. wykorzystane w wypowiedzeniach; Ci zaś oglądają go, bo „jak się nie ma, co się lubi, to się lubi, co się ma”. – GW; Zawsze poszukiwałem pracy rozwojowej, ale wiadomo; jak się nie ma co się lubi… – „Cogito”.
jak spod igły
‘nowy, elegancki, szykowny’; wyr. określ., rzem.; Był cały elegancki, wypachniony, ubranie miał jak spod igły.
jak u Pana Boga za piecem
jak u Pana Boga za piecem
‘bardzo dobrze, bez trosk, kłopotów, bezpiecznie, szczęśliwie, wygodnie, dostatnio’; wyr. określ., relig. (najczęściej w połączeniu z czas.: żyć, czuć się); Nie wiedzieli, że będą żyć za Wielką Wodą jak u Pana Boga za piecem. – TVN; U dziadków będziesz czuł się jak u Pana Boga za piecem – pyszne obiadki, wylegiwanie się do południa, no i można robić rzeczy, na które rodzice niekoniecznie się zgadzają. – „Victor J”.
jak wściekły pies
‘gwałtownie, agresywnie’; wyr. określ., przyr.; Antysemici bowiem uwzięli się na świętego jak sfora wściekłych psów (…). – W. Łysiak
jak z bajki
‘cudowny, wspaniały, wyjątkowo piękny aż nierzeczywisty’; wyr. określ.,liter.; Wydawało mi się, że moje życie będzie jak z bajki. Bardzo szybko okazało się, że to tylko złudzenie. – Internet.
jak z koziej dupy trąba
‘o kimś, kto nie nadaje się do niczego, np. o kiepskim fachowcu’; wyr. określ., wulg.; Taki z ciebie informatyk jak z koziej dupy trąba. – Internet.
jak z koziej dupy trąba
jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki
jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki
‘nagle, w dziwny, niewytłumaczalny sposób’; wyr. określ. liter., bajki; Tusk wspomina, że na jego oczach ludzie, którzy przez lata byli najemnikami na państwowym, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki przeistaczali się w właścicieli. – „Wprost”.
jak za króla Ćwieczka
jak za króla Ćwieczka
‘nienowocześnie, prymitywnie; jak za bardzo dawnych czasów’; wyr. określ.; Miejscowości są tam oddalone od siebie o wiele kilometrów, często żyje się jak za króla Ćwieczka.
jak/jakby ręką odjął
‘od razu, natychmiast, bez śladu’; wyr. określ. (najczęściej o chorobach, dolegliwościach itp. w połączeniu z czas.: ustąpić, zniknąć, przejść); Ból ustąpił jak ręką odjął.
jak/niczym za panią matką
‘posłusznie i bezkrytycznie naśladując kogoś’; wyr. określ., stp.; (…) a biedni żurnaliści, którzy również na sztuce się nie znają – niczym za panią matką całymi miesiącami sławili „polski Luwr” (…). – W. Łysiak.
jaka mać, taka nać
fraza, przysł. kiedyś w postaci: „Jaka mać, taka nieć”; stp. nieć ‘krewna, kuzynka’; przysłowie znaczyło więc ‘jaka matka, taka cała rodzina’; Jęz.
jakby w kogoś diabeł wstąpił
‘o kimś, kto stał się agresywny, złośliwy, nieznośny’; wyr. określ., relig.; Jednak w mamę Małgosi jakby diabeł wstąpił. – „Cogito”.
Jakubowy
jałowa dyskusja
jałowa dyskusja
‘dyskusja niepotrzebna, niewnosząca nowych treści, bezużyteczna, bezwartościowa’; wyr. rzecz., roln.; stp. jałowy ‘bezpłodny, nieurodzajny, niedający plonów’; Moim zdaniem, szkoda było czasu na jałową dyskusję.
Jałowy
janusowe oblicze
janusowe oblicze
‘dwie różne strony czegoś, dwa aspekty jakiejś sprawy; o czyimś dwuznacznym, zmiennym postępowaniu, sposobie bycia, charakterze’; wyr. rzecz., mitol.; Janus – rzym. bóg słońca, bram, domów, miast i początku przedstawiany o dwu głowach zrośniętych potylicami, o dwu twarzach zwróconych w przód i w tył, w przyszłość i w przeszłość.