Oświecony władca absolutny i jego państwo - charakterystyka stylu władzy

Oświecony władca absolutny i jego państwo. Na wybranych przykładach scharakteryzuj styl i skuteczność sprawowania tej formy władzy.

Na przełomie XVII i XVIII wieku w całej Europie między poszczególnymi państwami panowały różnego rodzaju konflikty. Większość państw ówczesnego "starego świata" miała za sojuszników oraz za wrogów po jednym, a czasami nawet po kilka państw. Walka o nowe terytoria zamorskie, oraz walka o tereny w samej Europie powodowały silny rozwój ówczesnych krajów. W wieku XVII panujący nie posiadał jeszcze należycie silnej władzy, aby mógł sprawować skuteczne i nie powodujące konfliktów formy rządów. Wszystkie elementy rywalizacji poszczególnych państw na arenie międzynarodowej doprowadzały do zwiększenia uprawnień głowy państwa. W niedługim czasie, już na początku XVIII wieku możemy mówić o absolutyzmie jako formie sprawowania władzy.

Polityka Ludwika XIII doprowadziła w wieku XVII do silnych konfliktów z innymi państwami. Następca Ludwika XIII - jego syn Ludwik XIV musiał się uporać z problemami jakie zostawił mu jego ojciec. Największym ówczesnym problemem francuskiej monarchii były konflikty z monarchią Habsburgów. Opozycja Ludwika XIII czyli arystokraci oraz hugenoci byli przeciwni polityce króla. Aby uporać się z tym problemem, Ludwik powołał na kardynała w swoim państwie w 1622 roku księcia Jeana Armanda Richelieu. Polityk ten, dążył od tego momentu do umocnienia władzy w rękach króla. Richelieu Był jednym z głównych ideologów absolutyzmu obok Machiavelliego, Bodina, Bossueta i Filmera. Dążył on do wzmocnienia swojego państwa kosztem monarchii habsburskiej angażując m.in. Francje w wojnę trzydziestoletnią (1618-1648). Następca kardynała Richelieu - Jules Mazarin, który został pierwszym ministrem Ludwika XIV, również dążył, jak swój poprzednik, do umocnienia absolutnej władzy panującego. Jego polityka spotkała się z z opozycją panów feudalnych i mieszczaństwa (tzw. Fronda). Zwycięstwo wojsk królewskich w otwartej wojnie z frondystami (1648-1653) doprowadziło do "zlikwidowania" oporu i umocnieniu władzy króla. Dopiero po śmierci Mazarina, faktyczne rządy we Francji mógł zacząć sprawować Ludwik XIV. Przez 72 lata swojego panowania uczynił ze swojego państwa najsilniejszy kraj europejski, którego potęga opierała się na doskonale zorganizowanym aparacie administracyjnym, pozbawieniu arystokracji praw politycznych, silnej armii oraz zręcznej propagandzie.
Okres około 100 lat panowania Ludwika XIII i jego syna Ludwika XIV oraz kardynałów Richelieu i Mazarina doprowadził do umocnienia się we Francji absolutyzmu, który stał się przykładem najlepszej formy sprawowania rządów w ówczesnej Europie.

Jednym z pierwszych władców europejskich, który starał się naśladować politykę Ludwika XIV był Piotr I Wielki - car Rosji. Rządy swe rozpoczął w roku 1689 i od początku starał się umocnić swoją władzę w kraju na styl absolutystyczny. Młody car dużo czasu spędzał wśród cudzoziemców (szkot - gen. Gordon,szwajcar - Lefort) od których uczył się rzemiosła wojennego i sztuki nawigacji wodnej. Podróżował po wielu krajach europejskich ucząc się zachodniego stylu życia i wynosząc ze swoich podróży cenne doświadczenie, które przydało się mu później w sprawowaniu rządów nad Rosją. Piotr I umocnił swoją władzę najpierw poprzez zawieszenie urzędu patriarszego (ograniczenie władzy kościoła), a następnie poprzez stłumienie i rozwiązanie oddziałów tzw. strzelców (formacji wojskowej, która miała wpływ na wybór cara). Kolejnym krokiem w polityce cara był szereg reform przeprowadzonych w państwie. Piotr I zaczął od zreformowania organów władzy na styl szwedzki - wprowadził zamiast dumy bojarskiej - Senat Rządzący, który miał zwierzchność nad całą administracją oraz pełnił zarazem najwyższy organ sądowy. Przejął całkowitą władzę nad rosyjskim kościołem likwidując patriarchat Cerkwi. Zniósł obowiązek służby wojskowej dla szlachty, jednak wprowadził 14-stopniowy jej podział na stopnie wojskowe lub cywilne i pozostawił wybór służby w armii lub administracji. Jednak przywileje te i tak pozostawiały zwierzchnią władze nad szlachtą samemu carowi. Na polu oświeceniowym Piotr I wykazał się otwierając szereg szkół wojskowych, inżynieryjnych, medycznych i prawniczych a w dziedzinie gospodarki prowadził politykę merkantylistyczną. Zlecił budowe nowej twierdzy a zarazem stolicy -Petersburga, która wybudowana wielkim kosztem pieniężnym i poświęceniem ludzkim w 1712 r. stała się głównym ośrodkiem państwowym i kulturalnym ówczesnej Rosji. Car-reformator pozostawił po sobie również silną armię i flotę wojenną a jedyną różnicą w formie sprawowania władzy absolutnej w Rosji a w monarchiach zachodnich było stanie władcy ponad prawem - car mógł pozbawić każdego wolności, majątku lub życia bez podania jakiejkolwiek przyczyny.

Austria XVIII wieku również jest przykładem państwa absolutystycznego. Kolejni władcy austriaccy - Józef I (1705-1711), Karol VI (1711-1740), Maria Teresa (1740-1780), Józef II (1780-1790) rządzili w swoim państwie na styl absolutyzmu - umacniali przez cały okres swojego panowania własną władzę oraz działali na rzecz polepszenia sytuacji politycznej i gospodarczej swojego kraju. Ród Habsburgów, który od XIII wieku swoimi działaniami opanował wiele dworów europejskich, starał się w każdym mu podległym kraju jak najbardziej narzucić swoją władzę. Krwawe stłumienie czeskiego pospolitego ruszenia w 1620 r. było przykładem użycia siły w celu podporządkowania sobie Czech. Karol VI w 1713 roku narzucił tzw. "sankcję pragmatyczną o dziedzicznym następstwie", w której mowa była o dziedziczeniu tronu w wypadku śmierci władcy i braku męskiego potomstwa - w takim wypadku tron dziedziczyła linia żeńska. Spowodować to miało ciągłe panowanie dynastii Habsburgów w Austrii i krajach im podległych.
Panowanie Marii Teresy (córki Karola VI), a następnie jej syna Józefa II przyniosło w dziejach Austrii szereg reform i jeszcze większe wzmocnienie władzy w rękach monarchy. W roku 1765, gdy Józef II został współregentem na tronie cesarskim, przystąpiono do całkowitej modernizacji administracji państwowej, sądownictwa, oświaty oraz kościoła wprowadzając reformy podatkowe (narzucenie podatków na kler oraz szlachtę), sądownicze (1769 r. - nowy kodeks karny), oświatowe (objęcie nauczaniem elementarnym wszystkich męskich poddanych oraz utworzenie szeregu szkół na terenie całego państwa)oraz kościelne (ograniczenie praw kościoła). Wprowadzono również reformy dotyczące stosunków pomiędzy panem feudalnym a chłopem mające na celu zwiększenie produktywności i efektywności rolnictwa.
Za panowania Józefa II dostrzec można tzw. "Józefinizm" czyli szereg reform (ponad 400) dotyczących państwa a szczególnie kościoła. Cesarz postarał się, aby kościół austriacki był ściśle podporządkowany państwu i był całkowicie niezależny od Rzymu, jednak nie zerwał w ten sposób stosunków z papiestwem, co było dużym osiągnięciem. Józef II zreformował również rolnictwo znosząc poddaństwo chłopów w 1781 r. w Czechach, Austrii oraz Galicji, a w 1785 r. na Węgrzech.

Absolutyzm jako forma ustroju politycznego polegająca na skupieniu w ręku monarchy całości władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej i równoczesnym niepodleganiu żadnemu aparatowi kontrolnemu była ustrojem dla państw XVII i XVIII wiecznej Europy korzystnym. "Stary świat" tych czasów był nękany ciągłymi konfliktami o nowe terytoria. Silne państwo, które chciało utrzymać role mocarstwa na skalę europejską, musiało tak zmienić swój ustrój monarchii feudalnej, aby ustrój ten był odpowiedni w XVIII wieku. Przykładem kraju, któremu się nie "powiodło" może być Rzeczpospolita, w której August II Mocny po objęciu rządów, zamiast umocnić aparat państwowy, utworzyć silną i jednolitą armię, oraz osłabić pozycję szlachty i duchowieństwa zaczął od budowy swojej siedziby na styl Wersalu-Ludwika XIV oraz stracie silnej armii w niepotrzebnej i ryzykownej wojnie północnej.

Do dzisiejszych czasów możemy zauważyć efekty absolutyzmu jako formy ustroju politycznego. Praktycznie każde państwo mające za sobą władcę absolutnego, jest dzisiaj silne ekonomicznie i gospodarczo (oprócz Rosji, która jednakże jest mocarstwem pod względem militarnym na skalę światową). XVIII wiek był okresem bardzo ciężkim dla państw europejskich i historia ukazuje nam, że państwa w których pozwolono na silniejszą rolę duchowieństwa i szlachty (Rzeczpospolita, Węgry, Czechy), nie poradziły sobie z naciskiem państw absolutystycznych gdyż istniały zbyt duże rozłamy w społeczeństwie, aby można było mówić o demokracji szlacheckiej. Demokratyczne formy rządów, nie były w tym okresie korzystne. Korzystny był absolutyzm w którym władza należała do jednej osoby.