Postawy romantycznych bohaterów. Charakterystyka bohaterów romantycznych.

I. WSTĘP

Słowo romantyzm odnosi się do epoki historycznej trwającej na Zachodzie w pierwszym czterdziestoleciu XIX w. , w Polsce przypadającej na lata 1822 – 1864 ( tj. od roku wydania "Ballad i romansów" przez A. Mickiewicz do upadku powstania listopadowego). Romantyzm jest epoką buntów przeciwno rzeczywistości. A miał on podłoże w sytuacji polityczno – społecznej. W tle polityczno – społecznym możemy wyróżnić: 1789r.-rewolucja francuska, 1821-1824r.- powstanie w Grecji, 1825r.- powstanie dekabrystów w Rosji, 1830r.- rewolucja lipcowa we Francji, powstanie listopadowe, 1848r.- "Wiosna ludów", 1863r. –wybuch powstania styczniowego. W czasie romantyzmu państwo polskie pozostawało pod zaborami.

Przyczynami oraz przejawami romantycznego buntu są:
- niezgoda na niezrozumienie
- zniewolenie narodu
- zniewolenie jednostki
- konflikt pokoleń
- rozczarowanie kulturą europejską
- podróże na Wschód
- fascynacja średniowieczem
- ludowość
- odrzucenie rozumu jako narzędzi poznawczych.

Postawa romantyczna zakładała potępienie niewoli, despotyzmu i ucisku warstw niższych, uznawała prawo suwerenności każdego narodu i chciała stworzyć świat, w którym ludzie kierowali by się nie rozumem, a sercem. Nadrzędną kategorią ideologiczną epoki jest bunt wobec zastanej rzeczywistości. Bunt romantyczny wyrażał się w ucieczce do czasów dawnych, do rycerskiego średniowiecza (gotycyzm), zainteresowaniem się krajami orientalnymi, egzotycznymi, wyrażające się zafascynowaniem się kulturą Wschodu, językiem i obyczajami (orientalizm) oraz wyrażał się w zwrocie ku ludowości, fascynacja rodzimą kulturą ludową. Według poglądów romantyków literatura najpełniej wyraża ducha każdego narodu, jego dążenia i aspiracje.

Istnieją trzy koncepcje człowieka w romantyzmie. Pierwszy to człowiek wewnętrzny, który przeżywa własne istnienie, podróżuje w głąb siebie, stara się rozpoznać własne uczucia i sens swojej egzystencji. Drugi to człowiek historyczny, wiążący swoje życie z aktualną sytuacją narodu i kraju. Ich życie uzależnione jest od momentu historii, w którym żyją. Trzeci, ostatni to człowiek wieczny, który łączy w sobie pierwiastki boskie i ludzkie. Autorem tego pojęcia jest C. K. Norwid. Według niego człowiek jest idealny ponieważ posiada w sobie pierwiastki boskie.

II. ROZWINIĘCIE

1. Literatura polska

1.1 Adam Mickiewicz.

a) "Romantyczność"
Jest to ballada romantyczna. Widzimy odwołanie się do ludowości jako źródła wiedzy o człowieku i świecie, Głowna bohaterka jest bohaterem romantycznym, występuje synkretyzm rodzajowy (obecność epickiego narratora, dramatyczne dialogi, liryczne wyznania), zauważyć można wyraz poglądu, który odrzuca racjonalizm na rzecz uczucia, intuicji i wiary („Miej serce i patrzaj w serce”) oraz wskazuje nieograniczone możliwości poznawcze pozazmysłowych metod poznania, plan jest realistyczny i poetycki, język pełni funkcje ekspresywną, występują bardzo bogate środki stylistyczne.

W tym utworze głównym bohaterem jest Karusia. Posiada ona uniwersalne cechy bohatera romantycznego: samotność (Źle mnie w złych ludzi tłumie”), bunt ("Weź mię, ja umrę przy Tobie”), niezrozumienie („Widzę, oni nie widzą”, „Źle mnie w złych ludzi tłumie/ Płaczę, a oni szydzą”), egocentryzm, marzyciel, nieszczęśliwie zakochana (jej ukochany zmarł) ("Umarłeś?/ Tak! Dwa lata!”). W utworze występują postacie fantastyczne i sceny nadprzyrodzone (m.in. spirytualizm – możliwość kontaktu z duchami), występuje przemieszanie scen fantastycznych i realistycznych. Występuje synkretyzm gatunkowy (opowiadanie, monolog).

"Romantyczność" opowiada o wielkiej miłość młodej dziewczyny Karusi do Jasia. Kochanek zmarł dwa lata temu, a w utworze przedstawione jest spotkanie zakochanych. Jasio wraca zza światów, bo spotkać się z Karusią. Poza światem ludzi istnieje świat, w którym są duchy, elfy, trolle. Motto: "Zdaje mi się, że widzę.. gdzie?/ Przed oczyma duszy mojej.". ",oczy duszy" – personifikacja duszy, dzięki tym oczom możemy poznawać otaczający nas świat.

b) "Konrad Wallenrod"
Główny bohater utworu Konrad Wallenrod jest cudzoziemcem, który podczas walk zyskał sobie ogromną sławę. Poza odwagą, męstwem i walecznością, Konrad charakteryzuje się wielkimi chrześcijańskimi cnotami: ubóstwo, skromność i pogada świata. Podczas wyborów Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego pustelnica powiedziała, że mistrzem ma zostać Konrad, by ich zabijał. Halban (stary mnich) interpretuje usłyszane proroctwo pustelnicy jako przejaw działania niebios, jako wskazówkę Bożą, by Mistrzem Zakonu wybrać Konrada Wallenroda. Po wyborze mistrza stary mnich śpiewa pieśń o tym, jak pustelnica – pochodząca z Litwy, bardzo kocha cudzoziemca. Później przedstawiona jest tęskna pieśń pustelnicy, w której kobieta opowiada o własnym losie, miłości do rycerza i cierpieniach z tym związanych.

Konrad przyjmuje postawą romantyczną, nazwaną od jego nazwiska walenrodyzmem. "Nie możesz być lisem, bądź lwem”. Konrad stracił sławę rycerską, postawił wszystko i stracił. Posługiwał się podstępem, był lisem, ale przywrócić ojczyźnie niepodległość. Przyjmuje również postawę bajroniczną, tzn jest rozdarty wewnętrznie, poszukuje swego miejsca świecie, walczy za wolność narodu.

W "Konradzie Wallenrodzie" występuje synkretyzm rodzajowy. Współgrają ze sobą składniki, liryki i dramatu. Fabuła, narrator to elementy epickie. Liczne, poetyckie opisy, głębokie, bezpośrednie wyznania bohaterów, wyodrębniona w tekście pieśń śpiewana przez wajdelot stanowią przykład liryki. Dramaturgia zdarzeń ,typowo sceniczny dialog Konrada z Głosem z wieży sytuują ten utwór również w obszarze dramatu.

Tytuł tego utworu jest to imię głównego bohatera powieści. Konrad jest rozdarty wewnętrznie. Musi bowiem dokonać wyboru pomiędzy prawem do własnego szczęścia a dobrem ojczyzny. Ma to również aspekt moralny. Jest wyborem pomiędzy życiem w prawdzie a życiem w kłamstwie. Kolejny dylemat bohatera wiąże się z problemem metody walki, jaką należy wybrać, by odnieść zwycięstwo. Honor i blask sławy zdobytej w otwartej, czysto prowadzonej walce nadawały sens rycerskiemu życiu. Za to metody podstępu i zdrady narażały na szwank rycerski honor. Rozterki doprowadzają go na skraj szaleństwa. Niegdyś młody i otwarty, życzliwy, pełen energii staje się przedwcześnie postarzałym rycerzem, nadużywa alkoholu, staje się coraz bardziej agresywny i nieprzewidywalny.

Konrad jest zakochany w Aldonie („Z każdym wskrzeszonym wyrazem budzi się nowe uczucie./ Jako iskra z popiołu;/ były to słodkie imiona./ Pokrewieństwa, przyjaźni, słodkiej przyjaźni, i jeszcze / Słodszy wyraz nad wszystko, wyraz miłości, któremu/ Nie masz równego na ziemi, oprócz wyrazu – ojczyzna”., „Nie, już po czasie (…) Ja cię, mój drogi, nie chcę widzieć z bliska. /Ty może dzisiaj już nie jesteś taki, /Jakim bywałeś, pamiętasz, przed laty, /Gdyś wjechał w zamek z naszymi orszaki; /Lecz dotąd w moim zachowałeś łonie /Też same oczy, twarz, postawę, szaty. /Tak motyl piękny, gdy w bursztyn utonie, /Na wieki całą zachowuje postać./Alfie, nam lepiej takimi pozostać;/Jakiemi dawniej byliśmy, jakiemi /Złączym się znowu ale nie na ziemi”).Walczył w imieniu wolności ciemiężonej ojczyzny: („Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”). Posługiwał się podstępem, zdradził etos rycerza, ratuje ojczyznę przed zagładą ze strony Krzyżaków.

Doprowadza do klęski ludzi, którzy mu zaufali. Uznaje, że wszystko ma swój koniec. Ponosi klęskę jako człowiek.(„Straszliwi sędziowie! /Już nasze podejrzenie stwierdzone dowodem: /Człowiek, co się Konradem Wallenrodem zowie, /Nie jest Wallenrodem”, „Ja więcej nie chcę, wszak jestem człowiekiem! (…) /Już dosyć zemsty – i Niemcy są ludzie”.

c) "Dziady" cz. III
Tytuł odnosi się do uroczystego obrzędu ku czci zmarłych przodków. W tym utworze, w "Wielkiej Improwizacji” możemy zauważyć koncepcję poety i poezji według autora, Adama Mickiewicza. Koncepcja poety i poezji u Adama Mickiewicza. Wg Mickiewicza poezja to dzieło idealne i doskonałe, jest dziełem geniuszu poetyckiego. Poezja zapewnia nieśmiertelność poecie, a ten zapewnia swojemu narodowi trwałość. Poezja jest muzyką doskonałą, może zaprowadzić ład doskonały (w wymiarze boskim), jest wyrazem miłości doskonałej. Ma zdolność twórczą, może być twórcą, kreatorem. W swoim buncie kieruje się tym, że Bogu nie starczy mocy na uszczęśliwienie narodu. Moc dla poety daje talent. Poeta kocha naród od początku do końca jego dziejów. Kocha go jak ojciec, matka, przyjaciel. Miłość do narodu daje mu siłę. Poeta jest egocentrykiem, jest pyszny, gardzi innymi, stawia się ponad ludźmi, ponad Bogiem, chce być Przywódcą narodu. Poezja jest ograniczona słowem, nie można określić, np. stanu ducha poprzez słowa.. Poezja ma zagrzewać do walki oraz przechowywać czyny wielkich bohaterów. Prawdziwa poezja przetrwa w poezji gminnej.

Głównym bohaterem jest Konrad. Posiada on cechy bohatera romantycznego takie jak: samotnik ("śpiewam samemu sobie".), buntownik, wyraziciel cierpień całego narodu ("Ja kocham cały naród [....] chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, chcę nim cały świat zadziwić") , kocha swój naród („Wiesz, żem myśli nie popsuł, mowy nie umorzył; Jesli mnie nad duszami równą władzę nadasz, Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył, I większe niźli Ty zrobiłbym dziwa, Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!” , „Ja i ojczyzna to jedno”), szalony, bohater tragiczny, wyobcowany, niezrozumiany, zakochany („W tychże miejscach to samo uczucie paliło. A wszystko było jak dawniej- tylko jej nie było!”)

Indywidualną cechą Konrada jest to, że poświęca się dla idei jako poeta. Jest poetą – wieszczem. O jego duszę walczą aniołowie i szatani (tak zwana psychomachia). Przed potępieniem za bluźnierstwo przeciwko Bogu ratuje Konrada miłość do narodu. Konrada cechuje prometeizm (bunt przeciwko Bogu w imię dobra narodu).

Prometeizm III cz. "Dziadów". Jest to postawa ofiarowania samego siebie, poświęcenia się jednostki dla dobra ludzkości w imię miłości do niej ("Ja i ojczyzna to jedno, Nazywam się Milijon – bo za miliony. Kocham i cierpię katusze) Konrad wywyższa się ponad innych, wie najlepiej, jak ich zbawić, pragnie tego wielkiego dzieła dokonać sam. Przeciwstawia się nawet Bogu. Prometejski bunt Konrada jest także efektem szatańskich podszeptów.

"Dziady" to dramat romantyczny. Zostaje zerwana zasada decorum: połączona jest powaga z groteską oraz styl podniosły z niskim (w Wielkiej Improwizacji – odprawianie egzorcyzmów), występują sceny zbiorowe, ukazane są sceny drastyczne, fragmentaryczność akcji –zerwanie łańcucha przyczynowo – skutkowego (sen Ewy- wprowadzenie epizodów, które nie wpływają na dalsze losy).

Złamana jest zasada trzech jedności:
- czasu (akcja trwa od 1 listopada 1823r. do 2 listopada 1824r),
- miejsca (cela więzienna znajduje się w Wilnie, akcja toczy się na dworku we Lwowie, Bal u Senatora jest w Warszawie),
- akcji (wielowątkowość – wątek cara, więźniów, historyczny, religijny). Konrad jest bohaterem dynamicznym: przemiana z kochanka owładniętego wielką, szaloną namiętnością do kobiety w kochanka ojczyzny, patriotę głęboko przeżywającego tragiczny los własnego kraju..

Świat racjonalny i irracjonalny ingerują między sobą. Również na to, że powieść ta jest dramatem romantycznym wskazuje kompozycja otwarta (związki osobowe są niedokończone).

d) "Pan Tadeusz"
Tytuł jest to imię głównego bohatera powieści Tadeusza Soplicy.

Innym bohaterem "Pana Tadeusza” oprócz tytułowego Tadeusza jest Jacek Soplica. Jako szlachcic czuł się równy królewskim potomkom, planował nawet prowadzenie na własną rękę wojny z Moskwą. Jest on nieszczęśliwie zakochany (w Ewie Horeszko) („Więc on niby miłości mojej nie dostrzegał), był wygnańcem, walczył jako żołnierz, był ważną osobą wśród szlachty, cieszył się poważaniem wśród innych, był nie samotny, nie zbuntowany, był bardziej typowym, krytykowanym Sarmatą.

Momentem przełomowym w życiu Jacka stała się zbrodnia, zabicie Stolnika (magnat odmówił Soplicy ręki córki Ewy) („W końcu u nas jak w swoim domu się zagnieździł. I już miał się oświadczać, lecz pomiarkowano. I czarną mu polewkę do stołu podano. Podobno Stolnikównie wpadł Soplica w oko, Ale przed rodzicami taiła głęboko.”), mimowolne wsparcie Rosjan w czasie powstania kościuszkowskiego. Osobiste interesy i zemsta splotły się z przestępstwem wobec narodu. Jacek Soplica dostaje jednak szanse i w ten sposób rozpoczyna się druga część jego życia: ekspiacyjna (pokutna).Jacek Soplica zaczyna być Księdzem Robakiem. Jest on bohaterem romantycznym: jest samotnikiem z wyboru, buntuje się przeciwko rzeczywistości (walczy o niepodległość Hiszpanii, walczył pod Hohenlinden, Jeną). Po przemianie Ks. Robak jest bernardynem.

Jest konspiratorem, emisariuszem. Posiada takie cechy jak: lojalność, odwaga, odpowiedzialność, patriotyzm, twardy, człowiek ufny („Trzy razy Moskwa kijami zraniła mi plecy, Raz już wiedli na Sybir, potem Austryjacy. W Szpicbergu zakopali mnie w lochach do pracy W carcer durum- a Pan Bóg wybawił mnie cudem”). Poza uniwersalnymi cechami bohatera romantycznego posiada również cechę indywidualną: wie, że sam sobie nie da rady, szuka zwolenników, którzy pomogli by mu w realizacji jego marzeń, celów: powstanie oraz odparcie zaborców z ziem Polski.

Utwór "Pan Tadeusz" jest epopeją narodową, ponieważ zaczyna się inwokacją, narrator ujawnia się tylko w inwokacji i mówi w "moim” imieniu, czas trwania akcji to wydarzenia historyczne w momencie przełomowym (oswobodzenie), Tadeusz wprowadza rewolucję, użyte są epitety stałe ( przypisane danej osobie lub osobom), występuje taki środek stylistyczny jak porównanie homeryckie, utwór posiada bogate tło narodowe, utwór jest wielowątkowy, występuje bohater zbiorowy, bohater eposu jest niezwykły, występuje realizm, cudowność przedstawiania, narrator jest wszechwiedzący, trzecio osobowy, nie należy do świata przedstawionego i nie jest obiektywny.

"Pan Tadeusz” został napisany ku pokrzepieniu serc. Akcja poematu rozgrywa się w miejscu przypominającym raj. Wszystko na Litwie jest piękniejsze niż w innym zakątku świata:lasy, kwiaty, pola, łąki, zwierzęta. Życie toczy się zgodnie z rytmem przyrody, przyjaznej człowiekowi, opisywanej z wielką miłością, uwielbieniem. W Soplicowie panuje ład. Porządku pilnuje Wojski, Sędzia wygłasza nauki o grzeczności. Wszyscy stanowią zwartą społeczność, są połączenie głębokimi więzami międzyludzkimi, mają wspólne upodobania, wyobrażenia o świecie, jego porządku. Mickiewicz przedstawił w utworze ojczyznę szczęśliwą, którą jakby ominęły kolejne klęski spadające na naród. Utwór jest poematem o urodzie ziemi ojczystej, krajobrazów zapamiętanych z dzieciństwa, pięknie i barwności tradycji.

"Pan Tadeusz” został napisany trzynastozgłoskowcem (każdy wers na 13 sylab) o rymach parzystych. Ten typ wiersza wywodzi się jeszcze ze średniowiecza. Taki rodzaj wiersz ułatwia budowanie potoczystych opowieści, nadaje utworowi epicką rozległość, rozlewność, czemu sprzyja swoboda, zmienność toku, rozmaitość układów składniowych.

1.2 Juliusz Słowacki

a) "Kordian"
Kordian jest tytułowym bohaterem powieści Juliusza Słowackiego "Kordian”. Tytułowy bohater jest bohaterem romantycznym. Jest nieszczęśliwie zakochany („przegrałaś moje serce wraz z klejnotami!”), kieruje się emocjami, jest rozdarty wewnętrznie („Otom ja sam jak drzewo zwarzone od kiści, Sto we mnie żądz, sto uczuć, sto uwiędłych liści”), jest zagubiony. Kordian skarży się na brak sensu życia („Boże zdejm z mego serca jaskółczy niepokój, Daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj…”), samotność, nieszczęśliwą miłość, weltschmerz (ból istnienia), jest znudzony życiem. Grzegorz opowiada mu trzy historie, które mają go pocieszyć, pokazują mu, że prostymi rzeczami można dojść do bycia wielkim.

"Teraz czas, świat młodzieńca zapałem przemierzyć, I rozwiązać pytanie: żyć? Albo nie żyć?” – hamletyzm Kordiana. Kordian przeżywa kryzys wiary („Na zapomnianym krzyżu bocian gniazdo zwija”), nazywa swoją ograniczoność. Kordian w swoim pamiętniku pisze wiersze miłosne. Był idealistą poszukującym sensu życia. Przeżywa we Włoszech rozczarowanie: Wioletta kocha jego majątek i pieniądze. Lecz Kordian nie kochał jej, sprawdził ją i ona tej próby nie przeszła. Jest mężczyzną rozważnym, chce potwierdzenia miłości Wioletty do niego. Ma pewność, że prawdziwej miłości nie ma i wie, że miłość można kupić.

Winkelriedyzm jest to idea nawiązująca do historii Winkelrieda, średniowiecznego bohatera szwajcarskiego, który podczas bitwy potraktował swoje ciało jak tarczę i osłonił współtowarzyszy przed pchnięciami lanc nieprzyjaciół. Dzięki niemu jego rodacy odnieśli zwycięstwo Winkelried stał się symbolem poświęcenia jednostki za naród. Słowacki, nazywając Polskę Winkelriedem („ Polska Winkelriedem narodów!/ Poświęci się, choć padnie jak dawniej! Jak nieraz!”) narodów sugeruje, że czym powstańczy tak zaabsorbował wielkie mocarstwa, przede wszystkim Rosję, że umożliwił innym narodom walkę o wyzwolenie.

Według Słowackiego dla dobra innych państw przynajmniej jedno musiało ponieść druzgoczącą klęskę. Tym państwem była Polska. To dzięki niej inne państwa mogły walczyć o swoje wyzwolenie. Winkelriedyzm jednak nie jest postawą bierną, ale skłaniającą do czymu i walki, każę walczyć i ginąć z bronią w ręku. („A gdy kraj ocalę, /Nie zasiądę na tronie, przy tronie, pod tronem,/Ja się w chwili ofiarnej jak kadzidło spalę!/ Imienia nie zostawię po ciele spalonem,/ Tylko echo... i miejsce jakieś wielkie! próżne!/ A dzieje będą memu imieniowi dłużne/ Pochwałą, a zapłacą tylko zapomnieniem. / Nic! nic po mnie!.”)

Według Słowackiego poezja ma pokazywać prawdę o narodzie, jest zbyt trudna dla narodu, na być wyrazem indywidualizmu, świadectwem wielkości poety. Ma za zadanie służyć wszystkiemu dobremu, doskonalić człowieka oraz rozwijać duchowość człowieka. Poeta na opiewać czyny bohaterów, kształtować pamięć zbiorową. Zobowiązany jest do mówienia prawdy, która jest najważniejszą wartością. Godzi się na odrzucenie, krytykę, nienawiść, ale służy dobru i prawdzie. Ma być wzorem, przewodnikiem duchowym narodu. Stawia się ponad zbiorowością („Jam jest posąg człowieka, na posągu świata”). Poeta ma opowiedzieć się po stronie wolności, która jest podstawowym celem. Poeta i poezja nie napotykają na żadne ograniczenia. Słowa wyrażają wszystko.

Kordian jest spiskowcem. Spiskuje przeciwko carowi, jego celem jest zabicie cara. Kordian pragnie zabójstwa cara, ponieważ widzi w tym jedyną nadzieję na wolność. Chce zademonstrować siłę Polski, chce pokazać niechęć do władzy carskiej. Kordian nie chce rządzić Polską, nie chce żadnej nagrody za swój czyn, godzi się na zapomnienie, jest bezinteresowny. Realizuje założenia sarmatyzmu w pozytywnym znaczeniu: BÓG – HONOR – OJCZYZNA. Bóg, bo wierzy w Boga, nie stracił wiary w Boga, lecz w papieża. Honor, bo realizuje swój cel mimo wszystko. Ojczyzna, ponieważ jest spiskowcem i patriotą. Kordian gotowy jest na wieczne potępienie, czyli ofiarę ze swojego życia i jest tego świadomy. Najważniejszą wartością dla niego jest dobro narodu.

"Kordian" jest to dramat romantyczny. W dziele występuje pomieszanie rodzajów literackich. Obok dramatu (występuje tekst główny oraz poboczny, występuje podział na sceny, akty), występują partie liryczne (monolog na Mont Blanc) i epickie (opowiadanie Grzegorza). Kordian jest bohaterem romantycznym. Jego imię oznacza "człowiek serca”.

W utworze zerwana jest reguła trzech jedności:
- miejsca (występują różne miasta i krainy geograficzne: Warszawa, Mont Blanc, Londyn, Watykan),
- czasu (akcja Kordiana trwa ok 30 lat: od 1820 do 1829, a czarownice odprawiały sabat w 1799r.),
- akcji (wielowątkowość, występuje wątek miłosny, polityczny, moralny, fantastyczny).

Nie przestrzegana jest zasada decorum (zabójstwo w miejscu, gdzie głosowali, czy zabić cara, czy nie). "Kordian" posiada otwartą kompozycję dzieła, sceny nie są ściśle powiązane. Nie wiemy, jak Kordian przeżył próbę samobójczą, jak znalazł się w Europie, jak zakończyły się jego losy. Występują postacie fantastyczne i sceny nadprzyrodzone (czarownice, diabeł, niewyjaśnione samobójstwo Kordiana), epizodyczność dzieła (epizody: opowieść Grzegorza, epizod z Wiolettą).

W utworze występuje przemieszanie scen fantastycznych i realistycznych, tragicznych i komicznych (rozmowa z papugą i papieżem, realizm miesza się z fantazją, gdy Kordian przemierza pałac - występuje Strach, Imaginacja, diabeł). Jeszcze jedną cechą dowodzącą, że powieść "Kordian” jest dramatem romantycznym jest to, że główny, tytułowy bohater przechodzi przemianę wewnętrzną. Z młodzieńca doznającego zawodu miłosnego, poprzez walkę z własną niemocą i marzeniami, doszedł do wytyczenia sobie celu życia i realizacji jego. Jest on bohaterem dynamicznym, gdzie jego system wartości ulega zmianie podczas trwania akcji utworu.

1.3 Zygmunt Krasiński

a) "Nie-boska komedia"
Tytuł. Nie-boska, tzn. ludzka., przedstawiająca problemy człowieka, problemy typowo ziemskie, związane z bytem. Krasiński uważał, że świat nie ma dualistycznej natury, ma naturę materialną, fizyczną, dlatego człowiek może dowolnie kształtować go. Komedia – ponieważ człowiekowi nie udaje się uzyskać celu zawładnięcia światem, ponieważ ten, który chciał to osiągnąć ( Pankracy) jest tylko człowiekiem, bytem niedoskonałym, tworzy on utopijną wizję przyszłego świata. Pankracy uwierzył w możliwość rozumu ludzkiego, postawił człowieka w centrum, a to Bóg jest w centrum i nikt ani niczego nie zmieni. Człowiek przecenia swoje możliwości.

Jednym z bohaterów "Nie-boskiej komedii" jest Pankracy. Jego imię oznacza "wszechwładca”. Jest on przywódcą rewolucjonistów, ma on zastąpić Boga i ma powołać świat – według niego doskonały („Jęk przez rozpacz i boleść wydarty tysiącom tysiąców - głód rzemieślników - nędza włościan - hańba ich żon i córek - poniżenie ludzkości ujarzmionej przesądem i wahaniem się, i bydlęcym przyzwyczajeniem - oto wiara moja - a Bóg mój na dzisiaj - to myśl moja - to potęga moja - która chleb i cześć im rozda na wieki.”). Pragnie poniżenia arystokracji, bo jest żądny władzy. Nie zgadza się na nędzę najniższych warstw społecznych. Odrzuca Boga, jest ateistą. Pragnie pozyskać Hrabiego Henryka, bo Hrabia jest Mężem stanu i dzięki temu zyskałby nowych ludzi.

Jego wizja utopijna świata nie wynika ze złych intencji. W tym świecie nie byłoby podziałów między ludźmi. Uważa, że jako Pan Kreator jest w stanie taki świat stworzyć, burząc "stary świat” („Z pokolenia, które piastuję w sile woli mojej. narodzi się plemię ostatnie, najwyższe, najdzielniejsze. - Ziemia jeszcze takich nie widziała mężów - Oni są ludźmi wolnymi, panami jej od bieguna do bieguna. - Ona cała jednym miastem kwitnącym, jednym domem szczęśliwym, jednym warsztatem bogactw i przemysłu.”). Pokolenie rewolucjonistów uważa za pokolenie stracone.

Swoje racje opierał na hasłach rewolucji francuskiej: WOLNOŚĆ – RÓWNOŚĆ – BRATERSTWO („narodzi się plemię ostatnie, najwyższe, najdzielniejsze. - Ziemia jeszcze takich nie widziała mężów - Oni są ludźmi wolnymi, panami jej od bieguna do bieguna. - Ona cała jednym miastem kwitnącym, jednym domem szczęśliwym, jednym warsztatem bogactw i przemysłu”). Wyznawał filozofię saintsimonistów. Według niego rewolucja zawsze kończy się klęską. Po rewolucji władzę przejęli rewolucjoniści. Podziały między ludźmi zostały. Rebelianci u władzy zachowywali się tak, jak arystokracja, gdy ta sprawowała władzę.

Rewolucjoniści nie przestrzegają haseł rewolucyjnych, które głoszą. Pankracy wie, że rewolucja wypadła pomyśle, ale zdaje sobie sprawę, że jest dopiero w połowie drogi. Zdaje sobie sprawę, że źle postąpił burząc "stary świat” i chce ten błąd naprawić. Rewolucja była złem koniecznym. Pankracy przegrywa, ponieważ przestaje rozróżniać dobro od zła. Myślał, że zło jest w stanie uczynić dobro („Wszystko jedno - oni stracili siły ciała w rozkoszach, siły rozumu w próżniactwie - jutro czy pojutrze legnąć muszą.”, „…i co zbrodnią dla innych, to chwałą dla ciebie.”), lecz mylił się. Tragizm Pankracego wynika z jego decyzji, postępowania. Gubi go pycha. Chciał stworzyć świat jako Kreator, wszechwładca, stawiał się na równi z Bogiem. Świat, który był jemu bliski zginął, więc Pankracy został sam.

Drugim bohaterem "Nie-boskiej komedii” jest Hrabia Henryk, który uważał, że rewolucja nie jest dobra. Według niego arystokracja jest siłą całego społeczeństwa i dzięki niej następował postęp społeczeństwa. Bardzo kocha swoją ojczyznę („Spojrzyj na te postacie - myśl ojczyzny, domu, rodziny, myśl, nieprzyjaciółka twoja, na ich czołach wypisana zmarszczkami - a co w nich było i przeszło, dzisiaj we mnie żyje”). Uważał, że działalność arystokracji jest zła, ale wiedział, że zbyt szybkie zmiany nie będą dobre. Przywołuje zasługi arystokracji, jest zdolny do obiektywnej oceny oraz do rozpoznania upadku arystokracji („Czego się tak śpieszycie do hańby - co was tak nęci, by upodlić wasze ostatnie chwile? - Naprzód raczej ze mną, naprzód, Mości Panowie.”) Nie idealizuje szlachty, pokazuje jej słabe strony („Idziecie bez trwogi i mordujecie bez wyrzutów”). Wie, że świat, w którym żyje, jest niedoskonały. A niedoskonałości ta wynika z niesprawiedliwości społecznej, a za upadek moralny odpowiadają ludzie. Uważa, że w arystokracji tkwią takie siły moralne, które będą w stanie odrodzić dobro w świecie. Hrabia widzi niedoskonałość duszy.

Popełnia samobójstwo („Biegną, zobaczyli mnie - Jezus Maryja! - Poezjo, bądź mi przeklęta, jako ja sam będę na wieki! - Ramiona, idźcie i przerzynajcie te wały! Skacze w przepaść.”), skacząc w przepaść. Był na pozycji przegranej. Szlachta wolała się poddać, niż zginąć, tracą godność („Teraz przysięgnijcie wszyscy, że chcecie bronić wiary i czci przodków waszych - że głód i pragnienie umorzy was do śmierci, ale nie do hańby - nie do poddania się - nie do ustąpienia choćby jednego z praw Boga waszego lub waszych”). Wierny jest wartościom chrześcijańskim, wierzy w Boga („Ja położyłem siłę moją w Bogu, który ojcom moim panowanie nadał”). Hrabia Henryk nie chce widzieć zajęcia zamku przez rewolucjonistów. Tragizm Hrabiego polega na: Upadła jego idea odnowy moralnej. Przegrał jako poeta (był ułudą, był ograniczony słowem), ojciec i mąż ( doprowadził do zguby ich), przywódca (nie był w stanie zagrzać do walki).

W "Nie-boskiej komedii” Hrabia Henryk jest poetą. Poeta ma wielki talent, bo talent ten pochodzi od Boga. Kształtuje świat wartości. Poezja jest potępieniem i zbawieniem. Poeta jest doskonały, dopóki nie tworzy. Słowo ogranicza poetę i powoduje utratę doskonałości. Jest jednostką tragiczną, gdyż chce połączyć życie ziemskie i życie poety. Poeta jest przewodnikiem, stoi na straży moralności. („Jakżeś mi piękna w osłabieniu swoim - w nieładzie kwiaty i perły na włosach twoich - płoniesz ze wstydu i znużenia - o wiecznie, wiecznie będziesz pieśnią moją”). Mąż, jako poeta, pragnie natchnienia, wiary w Boga, sławy, miłości, kochanki, która zapewni mu natchnienie. Zauważając Dziewicę, dostrzega młodzieńcze uczucie, widzi w niej młodość, świeżość, natchnienie, pragnie ją zatrzymać. Dziewica wzbudza w nim zauroczenie, rozaniela go, budzi go z marazmu, wywołuje w niepożądanie, namiętność, pragnienie. Porównuje Dziewicę ze swoją żoną. Przeklina chwilę, w której poznał swą żonę. Łamie swoje zasady jako męża (człowieka o określonych zasadach).

"Nie-boska komedia” jest to dramat romantyczny. Jest napisany prozą, jest dziełem synkretycznym ( elementy liryczne obserwujemy w poetyckich wypowiedziach Marii lub Orcia).

Złamana zostaje reguła trzech jedności:
- czasu (między częścią I a II jest 10 lat przerwy),
- miejsca (akcja dzieje się w pałacu, domu wariatów, w katedrze Świętej Trójcy),
- akcji
- wielowątkowość utworu, występuje wątek rodzinny, wątek rewolucji społecznej). Utwór cechuje otwarta budowa, współgrają w nim dwie płaszczyzny: realistyczna i metafizyczna, odwołująca się do tradycji moralitetowej.

Utwór ten jest także dramatem rodzinnym. Akcja rozgrywa się w temacie rodziny: mąż, żoną, dziecko (rodzice zapewniają mu dobry, bezpieczny świat). Według klątwy ma on być poetą („Na chrzcie ksiądz mu dał pierwsze imię - poeta - a następne znasz, Jerzy Stanisław. - Jam to sprawiła - błogosławiłam, dodałam przeklęstwo - on będzie poetą.”). Jednak żadna z nadziei domowników nie spełnia się. Podczas chrztu dziecka, ojciec porzuca żonę i zdradza ją. Żona traci miłość. Szuka przyczyny, dla której została zdradzona. Stwierdza, że porzucił ją dlatego, że ona nie była poetką i przestała być natchnieniem. Matka wariuje, trafia do szpitala psychiatrycznego. Mąż zdaje sobie sprawę, że jego żona przez niego trafiła do szpitala i umarła. Orcio traci wzrok („MĄŻ - To widzisz jeszcze?, ORCIO - Tak, oczyma duszy, lecz tamte pogasły.”), jest poetą, czuje natchnienie, ma kontakt z duchami, widzi matkę.

2. Literatura zagraniczna.

2.1 Johann Wolfgang Goethe

a) "Faust"
Faust jest tytułowym bohaterem dramatu J.W. Goethego. Faust twierdzi, że poznał świat w sposób racjonalny, więc teraz pragnie poznać go w sposób irracjonalny („I cóż, żem jest mędrszy niż owe gaduły magistry, doktory, pismaki i klechy.). Chce wznieść się w sferę ponadziemską, przechytrzyć Mefistofelesa, pragnie nieśmiertelności „Jeżeliby zawołał kiedy:/ Trwaj chwilo, jakże jesteś piękna!/ To spętaj mnie i porwij wtedy,/Niech nić mojego życia pęka”). Faust nie może pogodzić się z tym, że podlega śmierci. Pragnie wiecznej młodości, chce Małgorzaty.

Jest stary, może już niedługo umrzeć. Sięga po herezję, jest predestynowany do piekła, ale miłość go ratuje. Faust jest figurą człowieka poszukującego. Jest żądny wiedzy, osamotniony w swoich działaniach oraz niezaspokojony w swoich pragnieniach („Ten strumień tak szybko się wyczerpuje/ I człowiek znowu usycha z pragnienia!(…)/ Jedyny sposób na takie pragnienie/ To wnieść się w sferę ponadziemską”, "Oto zgłębiłem już sekrety/ Ach, filozofii, prawa, medycyny,/ I teologii też, niestety(…)/ To głupi jestem, tak jak byłem!”).. Aby osiągnąć cel, nie cofnie się przed niczym – cechuje do determinacja w działaniu. Chcąc zdobyć władzę, stracił czas, nic w życiu innego nie osiągnął.

Buntuje się, walczy z ograniczeniami swojego umysłu. Nie udaje mu się to jednak. Zaryzykował zgłębianie Boskich tajemnic, parafrazowanie ewangelii Św. Jana („Na początku był(…) „czyn”!”), zawarcie paktu z diabłem. Próbował pojąć rzeczywistość, uruchamiając wyobraźnię i uczucie. Chciał odczuć szczęście i cierpienie ludzkości, całe człowieczeństwo.

Od imienia głównego bohatera określoną postawę nazwano faustyzm. Faustyzm oznacza dążenie człowieka do poznania tajemnicy i sensu świata, życia, dobra i zła, nieśmiertelności, zapanowania nad czasem, choćby za cenę pertraktowania z diabłem. W faustyźmie panuje przekonanie bezsensowności ludzkiego poznania. Prawdziwym wstrząsem dla Fausta była śmierć niewinnej, naiwnej Małgorzaty. Za jej sprawą wyzwolił się spod wpływu Mefistofelesa, zrozumiał, że powołaniem człowieka nie jest tylko realizacja egoistycznych celów, poszukiwanie własnego szczęścia.

W drugiej części utworu żądza życie przekształca się w potrzebę czynu, bezustannej aktywności. Faust podejmuje walkę ze światem, chce go przeobrażać, zmieniać. Swe posłannictwo dostrzega w pracy dla doba ogółu. Właśnie w tej odnajduje szczęście, radość życia czerpie z tworzenia, działalności dla społeczeństwa, dla przyszłych pokoleń. Taka misja zapewni mu ziemską nieśmiertelność. Zarazem ślepota uwalnia go od ludzkiej małostkowości, pozwala się pogodzić ze światem, pojednać się z nim. Jego celem nie jest zbawienie wieczne, ale spełnienie życia doczesnego (tu i teraz). Faust podąża od rozpaczy do afirmacji ludzkiego losu.

Możemy wyróżnić cztery tragedie, jakie dotyczyły Fausta. Jako uczonego (człowiek nie może do końca poznać świata, każdej jednostce zostały narzucone, pomimo jej wysiłków, granice poznania), kochanka (Faust poprzez swój egoizm, egoistyczną miłość doprowadza do tragedii, śmierci Małgorzaty), artysty (polegająca na samotności będącej ceną za możliwość doświadczania ulotnych wzlotów ducha – twórczych aktów), władcy (działając dla dobra ogółu, musi doprowadzać i do nieszczęść, takie bowiem są nieubłagane prawa ekonomiczne, społeczne, które uniemożliwiają w pełni racjonalne sprawowanie władzy).

Budowa utworu przypomina nowatorski dramat. Dzieło te nazywa się czasami również poematem dramatycznym. Utwór ten cechuje luźna kompozycja, synkretyzm rodzajowy i gatunkowy, bogactwo epizodów, posiada utwór ten cechy dramatu szekspirowskiego i antycznego. Znacznie ciekawsza, lepsza i prostsza jest część pierwsza pod względem artystycznym dramatu . Druga część ma niewielkie walory sceniczne, przeważają tu pierwiastki epickie (luźno połączone sceny, rozbudowane monologi) i liryczne. Część ta wyróżnia się ogromnym bogactwem myśli, symboliki, jest próbą jest przekazanie niemal całej wiedzy życiowej autora. W drugiej części "Fausta” Goethe posługuje się nadzwyczaj kunsztownymi miarami, typami wiersza. Niektóre fragmenty zostały napisane w wolnych rytmach, a całość dzieła uzupełnia parę pieśni.

b) "Cierpienia młodego Wertera"
Głównym bohaterem utworu Goethego "Cierpienia młodego Wertera" jest Werter. Jest on bohaterem romantycznym. Jest bardzo wrażliwy (łaknie spojrzenia Loty) („Nie nam innej modlitwy jak do niej(…) wszystko dookoła widzę tylko w związku z nią(…). Nie widzę cierpieniu temu kresu prócz grobu”, „..czym jest dla naszego serca świat bez miłości! Czym jest latarnia magiczna bez światła! Ledwo wstawisz w nią lampkę, ukazują się najbogatsze obrazy na twej białej ścianie.”, „Serca: moje i Lotty, w jeden rytm biją” ), sentymentalny. Jest również samotny z wyboru („Samotność jest dla serca mego rozkosznym balsamem w tej rajskiej okolicy, a młoda pora roku ogrzewa w całej pełni moje odrętwiałe serce.”), jego relacje z przyjacielem Wilhelmem są związkiem dusz, inteligentny, lubi czytać książki (oczytany), wrażliwy na kobiece wdzięki. Swoją ukochaną sakralizuje, uważa ,że jest doskonałą, doskonalsza niż inne kobiety – anioły. Jest jedyna, zwraca on uwagę na jej oczy ( które są zwierciadłem duszy) („Nie, nie łudzę się! Czytam w jej czarnych oczach prawdziwe współczucie dla mnie i mego losu!”)(, usta, uszy. Pragnie przebywać z Lotą. Lota również lubi przebywać w towarzystwie Wertera. Jest to przykład miłości w konwencji romantycznej, miłości platonicznej. Szczęście Loty gwarantowało Werterowi to, że będzie nieszczęśliwy i będzie cierpiał, bo lubi cierpieć.

Werter odczuwa ból istnienia („Nie wiem po co wstaję, po co idę spać , „Wina leży we mnie samym…Nie wina! Dość, że we mnie kryje się źródło wszelkiej niedoli”). Jest on samotnym indywidualistą, egocentrykiem, jest świadomy wyobcowania. W miarę zbliżania się do momentu samobójstwa można dostrzec u Wertera narastające uczucie smutku, przygnębienia, ogromnej pustki, braku sensu życia („Natura ludzka ma swe granice, może znosić radość, cierpienia, ból aż do pewnego stopnia i ginie, gdy tylko ten stopień przekroczy. Nie chodzi tu więc o to, czy ktoś jest słaby, czy silny, tylko – czy może przetrwać miarę swego cierpienia, moralnego czy fizycznego, i uważam za rzecz równie dziwną mówić, że tchórzem jest człowiek, który sobie odbiera życie, jak byłoby niewłaściwe nazwać tchórzem tego, który umiera na złośliwą febrę.”).

W teatrze świata grał obce role. On choruje na chorobę duszy ("Przechodzę z troski do swawoli, ze słodkiej melancholii do zgubnej namiętności”) tzn. gdy nie osiąga pożądanych celów, wzbudza poczucie bezradności, a w efekcie silnie negatywne emocje. Werter uważa się za lepszego od ludzi niższych od siebie stanem. Próbuje z nimi nawiązać kontakt, lubi z nimi rozmawiać, lubi przebywać z dziećmi, ponieważ dziecko jest czyste, niewinne, pozbawione fałszu w postępowaniu. Główny bohater dostrzega podziały społeczne, krytykuje konwenanse („I ta błyszcząca nędza, ta nuda wśród obrzydliwych ludzi, którzy tutaj żyją ze sobą! Ta żądza pierwszeństwa u nich! Jak uważają i czyhają, by wysunąć jeden krok przed innych;”), które zabraniają być szczęśliwymi.

Buntuje się przeciw konwenansom również dlatego, że uniemożliwiają one awans społeczny, psują kontakty ("ludzie wyższego stanu trzymają się zawsze w chłodnym oddaleniu od prostego ludu-jakby sądząc, iż na zbliżeniu się stracą"). Do momentu, kiedy go ludzie dobrze traktowali to czuł się dobrze, jednak gdy go upokorzyli, nie lubił z nimi przebywać. Nie lubi rzeczywistości, nie czuje się na swoim miejscu, czuje się wyobcowany. Zachwyca się naturą, przebywanie z nią sprawia mu przyjemność. Ucieka we wspomnienia, lepiej się czuje w świecie marzeń, rzeczywistość wydaje mu się nieodpowiednia i jest dla niego zbyt mało atrakcyjna. Posiada on naturę dualną. Na początku jest optymistą, gdy dowiaduje się o Albercie, lecz później staje się melancholijny. Zastanawia się nad sensem życia, wątpi w niego, myśli o samobójstwie.

Jest rozdarty wewnętrznie, jego zły stan pogłębia się tym, iż szanuje, ceni narzeczonego Lotty. Wszystko zaczyna w nim zamierać. Nie pisze wprost o tym, co go przygnębia. Uświadamia sobie, że on i Lotta kochają się wzajemnie i że nie mogą być razem w tym świecie. Było to dla Wertera traumatyczne wydarzenie. W miarę upływu czasu Werter pogrążał się w uczuciu smutku, przygnębienia, ogromnej pustki, braku sensu życia.

Cierpienia młodego Wertera” są powieścią w formie listów. Zawiera ona listy pisane wyłącznie przez Wertera do przyjaciela Wilhelma, jedynie trzy listy pisane są do Lotty i jeden do Alberta. Wśród listów znajduje się też fragment pamiętnika Wertera. Zbiór listów jest ujęty w ramy krótka notą „wydawcy” na początku utworu, informującą, że zebrał on w miarę możliwości wszelkie wiadomości o Werterze, i długą narracją tego samego „wydawcy” opisującą ostatnie dni bohatera, w którą wplecione są dokumenty w postaci jego listów i notatek. Listy są datowane. Księga pierwsza obejmuje listy od 4 maja 1771 roku, do 10 września 1771 roku. Księga druga – listy od 20 października 1771 roku do 9 grudnia 1772 roku. Oprócz tego w części zatytułowanej „Wydawca do czytelnika” znajdują się jeszcze listy z 12, 14 i 20 grudnia 1772 oraz list do Lotty pisany przez Wertera w ostatnich dniach życia. Księga druga zawiera też fragmenty „Pieśni Osjana”, czytane przez Wertera Lotcie podczas ich ostatniego spotkania.

Listy Wertera są bardzo różnorodne, zarówno pod względem treści jak i formy. Znajdziemy tam długie opisy wydarzeń, relacje ze stanów uczuć, doznań, luźne refleksje czy też krótkie pytania retoryczne i okrzyki. Listy zabarwione są silnie uczuciowo, bohater zwierza się w nich swojemu przyjacielowi z najtajniejszych odczuć i myśli. Różnią się one bardzo od wzorca epistolografii Oświecenia. Nie mają tradycyjnego początku ani zakończenia, niejednokrotnie zaczynają się od okrzyku lub głębokiej refleksji nad życiem człowieka, przechodzą następnie do spraw obchodzących piszącego. Mimo że są to listy bardzo subiektywne dają one pełen obraz dziejów bohatera, plastyczny zarys pierwszo i drugoplanowych postaci, wyraziste tło wydarzeń i koloryt epoki, czyli wszystko, czego oczekuje się od tradycyjnej powieści.

III. PODSUMOWANIE

Możemy zauważyć, jak różne postawy przyjmują bohaterowie jednej epoki, trwającej przez około pół wieku. Zauważyć możemy postawy poświęcone narodowi: walenrodyzm (posługiwanie się podstępem, bycie lisem, aby przywrócić ojczyźnie niepodległość), winkelriedyzm (Polska jest narodem wybranym, musi walczyć i przegrać z zaborcą, by inne państwa mogły walczyć o niepodległość i prawdopodobnie by wygrały te walki), prometeizm (bunt przeciwko Bogu w imię dobra narodu, niezgoda na ucisk narodu), postawa bajroniczna (rozdarcie wewnętrzne, poszukiwanie swego miejsca w świecie, walka za wolność narodu).

Widzimy też inne postawy takie jak: faustyzm (bohater walczy z tym, co go otacza, bunt przeciwko ograniczeniom, którym podlega człowiek, szukanie swego miejsca w świecie), werteryzm (użalanie się nad sobą, przeżywanie nieszczęśliwej miłości, sentymentalizm, rozpamiętywanie swej niedoli). Cechami bohaterów romantycznych są: samotnik, buntownik, wyraziciel cierpień całego narodu, szalony, bohater tragiczny, wyobcowany, niezrozumiany, buntuje się przeciwko rzeczywistości, zagubiony, skarży się na brak sensu życia, na rozdarcie wewnętrzne, samotność, nieszczęśliwą miłość, weltschmerz (ból istnienia), jest znudzony życiem. Cechą indywidualną bohaterów romantycznych jest to, że Hrabia Henryk, Konrad, Kordian, Orcio byli poetami. Przedstawiłam już wyżej, jak każdy z autorów powieści widzi poetę i poezję w świecie. Każdy widzi inny cel istnienia poety i poezji. Mimo tego, że istnieją różne postawy, każdy z bohaterów ma inne cechy, niektóre podobne, niektórzy mają indywidualne, to można w prostu sposób rozpoznać spośród innych bohatera romantycznego.