Bitwa na Łuku Kurskim

W lipcu 1943 r. na froncie radziecko-niemieckim znajdowało się w sumie 232 dywizje. Mimo kolosalnych wysiłków dowództwu faszystowskiemu nie udało się uzyskać przewagi sił na froncie. Przewaga Armii Radzieckiej nad wrogiem była o wiele większa. Mimo to, przywódcy Niemiec faszystowskich nawet po klęsce mieli nadal nadzieję, że odwrócą bieg wojny na swoją korzyść.

Daleko wysunięty na zachód występ kurski stwarzał, zdaniem dowództwa niemieckiego, sprzyjające warunki do okrążenia i rozbicia broniących się wojsk radzieckich. Planowana operacja otrzymała nazwę "Zitadelle".

Do natarcia na Kursk przeciwnik skoncentrował potężne siły: 50 najlepszych dywizji, w tym 16 pancernych i zmotoryzowanych. Duże nadzieje pokładano w nowych czołgach i samolotach. Wojska skoncentrowane na kierunku kurskim liczyły 900 tys. żołnierzy i dysponowały 10 tys. dział i moździerzy, około 2700 czołgów i dział szturmowych oraz ponad 2 tys. samolotów.

Operacja "Zitadelle" otwierała ofensywę letnią Wehrmachtu na wschodzie. Jej celem było zniszczenie wojsk najsilniejszych frontów radzieckich- Centralnego i Woroneskiego oraz odwodów strategicznych. Po zwycięstwie pod Kurskiem planowano od razu prowadzić operację "Panter" , której celem było rozbicie głównych sił Frontu Południowo-Zachodniego. Następnie przewidywano rozwinięcie uderzenia w kierunku północno-wschodnim oraz przecięcie linii kolejowej prowadzącej z Moskwy na południe. Planowano także zdobyć w końcu lata Leningrad. Głównym celem wszystkich tych operacji było przechwycenie inicjatywy strategicznej i zdecydowana zmiana przebiegu wojny na korzyść Niemiec.

Rząd i dowództwo radzieckie, na podstawie uzyskanych przez wywiad informacji o przygotowywanej wielkiej ofensywie w rejonie występu kurskiego anulowali pierwotne plany ofensywy na kierunku południowo-zachodnim. 12 kwietnia Kwatera Główna podjęła decyzję przejścia do obrony, której celem było zbudowanie na łuku kurskim obrony, osłabienie zgrupowań pancernych wroga i przejście wojsk do przeciwnatarcia. Nastąpił rzadki w historii wojen przypadek, kiedy silniejsza strona celowo przeszła do obrony.

W rejonie Kurska dowództwo radzieckie ześrodkowało tam silne zgrupowanie wojsk. W skład Frontu Centralnego, którym dowodził gen. Konstanty Rokossowski, i Frontu Woroneskiego ( gen. Nikołaj Watutin) wchodziło 1 336 tys.ludzi, ponad 19 tys. dział i moździerzy, 3400 czołgów i dział samobieżnych i około 2200 samolotów. Na tyłach znajdowały się silne odwody strategiczne- wojska Stepowego Okręgu Wojskowego pod dowództwem gen. Iwana Koniewska. Kwaterze Głównej udało się zapewnić przewagę sił i środków.

Na kierunku kurskim stworzono silną obronę, zbudowano osiem stref i rubieży obronnych o głębokości sięgającej 300 km. Szczególną uwagę zwrócono na obronę przeciwpancerną. Dużej pomocy wojsku w pracach inżynieryjnych udzielali mieszkańcy okolicznych rejonów.

W maju i w czerwcu przeprowadzono dwie operacje powietrzne, które miały doprowadzić do zniszczenia samolotów niemieckich na lotniskach. W wyniku tych operacji nieprzyjaciel poniósł duże straty. Wielkie bitwy powietrzne toczyły się w końcu maja i na początku czerwca w rejonie Kurska oraz na innych odcinkach frontu.
W walce z wrogiem ważną rolę wyznaczono partyzantom. Mieli oni atakować linie komunikacyjne na dużym obszarze na tyłach przeciwnika.
Wojska radzieckie przygotowywały się przez trzy miesiące do odparcia uderzeń przeciwnika i przejścia do kontrofensywy. Tylko wojska dobrze wyszkolone, o wysokim morale mogły przetrzymać ciężkie próby. Z tych względów wyjątkową dużą wagę przywiązywano do pracy partyjno-politycznej.

Aktywnie działała Rada Wojennej Propagandy Politycznej. W jej pracy brali udział Aleksander Szczerbakow ( przewodniczący ), A. Żdanow D. Manuilski,
L. Mechlis, J. Jarosławski, I. Rogow, G. Aleksandrow, F. Kuzniecow.

Bitwę kurską rozpoczęło 5 lipca o świcie potężne kontrprzygotowanie artyleryjskie i lotnicze wojsk frontów Centralnego i Woroneskiego. Nieprzyjaciel poniósł duże straty.

Bitwa na łuku kurskim nabrała od początku ogromnego rozmachu i była niezwykle zacięta. Od pierwszych dni toczyły się wielkie bitwy pancerne.
Na północnym występie łuku kurskiego Niemcy wykonali główne uderzenie na wojska 13 armii gen. Nikołaja Puchowa. Na występie południowym w pasie Frontu Woroneskiego wojska niemieckie wykonywały dwa uderzenia: główne - na pozycje 6 armii gwardii gen. I. Czistiakowa, i pomocnicze - przeciwko 7 armii gwardii gen. M. Szumiłowa.

Radzieccy żołnierze niszczyli czołgi niemieckie ogniem artylerii, czołgów, dział samobieżnych, rusznic przeciwpancernych oraz unieszkodliwiali granatami przeciwpancernymi. Wozy bojowe wroga były obezwładniane atakami samolotów szturmowych i bombowych; wiele czołgów niemieckich zostało zniszczonych na polach minowych. Piechotę odcinano od czołgów gęstym ogniem, ginęła ona pod gradem pocisków, granatów i kul. Żołnierzy przeciwnika, którym udało się wedrzeć do okopów, obezwładniano w walce wręcz.

Na południu od Kurska walczyli żołnierze 214 pułku 73 dywizji piechoty gwardii. Odparli natarcie 120 czołgów, niszcząc 39 czołgów. Zginęło około tysiąca hitlerowców. W dniach 7 i 8 lipca Niemcy wprowadzili do bitwy na północnym występie łuku kurskiego prawie wszystkie siły zgrupowania uderzeniowego, jednak jego próby przełamania obrony wojsk Frontu Centralnego nie powiodły się.

Napięcie walk na łuku kurskim nieustannie wzrastało. Pola bitwy kurskiej usłane były setkami zniszczonych niemieckich czołgów, dział, samolotów i dziesiątkami tysięcy zabitych.

Pod koniec pierwszego tygodnia ofensywy niemieckiej zaczęły ujawniać się oznaki jej kryzysu.

12 lipca przeciwko zgrupowaniu wroga ruszyły radzieckie wojska lewego skrzydła Frontu Zachodniego. W skutek tego na tyłach i na skrzydle zgrupowania uderzeniowego wojsk niemieckich, które nacierało na Kursk od północy, powstała napięta i groźna sytuacja, która zmusiła je do szukania ratunku w obronie. Tego samego dnia Front Woroneski wykonał potężne przeciwuderzenie na zgrupowanie pancerne wroga, nacierające na Kursk z południa. Charakter bitwy gwałtownie się zmienił - teraz naciskały już wojska radzieckie.

W dniu 12 lipca, w rejonie miejscowości Prochorowka (na Łuku Kurskim) stoczono największą w drugiej wojnie światowej bitwę pancerną. W bitwie uczestniczyło po obu stronach 1200 czołgów i dział. Cechowała ją ogromna zaciętość i różnorodność form działania. Jednocześnie nad polem bitwy toczyły się nieustanne walki powietrzne. Bitwę pancerną pod Prochorowką wygrały wojska radzieckie. Tego dnia załamało się natarcie Wehrmachtu na Kursk od południa.

Gwałtowna zmiana w przebiegu bitwy kurskiej była całkowitym zaskoczeniem dla dowództwa niemieckiego. Lekceważąc ogromne straty Wehrmachtu kierownictwo faszystowskie nie zrewidowało dotychczasowego planu natarcia. Na naradzie w Kwaterze Głównej Hitlera 13 lipca postanowiono, że armia "Południe" ma kontynuować natarcie na Kursk, a Grupa Armii "Środek"- przejść do obrony i zatrzymać ofensywę wojsk radzieckich na zajmowanych pozycjach.
Najbliższe dni wykazały bezpodstawność tych decyzji. Podjęta próba kontynuowania ofensywy zakończyła się niepowodzeniem i wojska zmuszone były wycofać się na pozycje wyjściowe. Tak zakończyło się trzecie potężne natarcie Wehrmachtu. Niemcom udało się tylko nieznacznie włamać w strefę obrony wojsk radzieckich - na północnym froncie łuku kurskiego na 10-12 km, na południowym 35 km.

Wojska frontów Centralnego i Woroneskiego udaremniły wszystkie podejmowane przez dowództwo niemieckie próby okrążenia i zlikwidowania ponad milionowego zgrupowania wojsk radzieckich. Lotnictwo radzieckie wywalczyło panowanie strategiczne w powietrzu i utrzymało je do końca wojny.

W połowie lipca położenie Wehrmachtu stawało się coraz trudniejsze. Dowództwo radzieckie zwiększało konsekwentnie siłę uderzeń. Na południowym występie łuku kurskiego silne zgrupowanie wojsk niemieckich zmuszone było wycofać się pod uderzeniami frontów Woroneskiego i Stepowego. Ofensywa wojsk radzieckich pokrzyżowała plany Niemców.

Zwycięska bitwa pod Kurskiem, zakończona wyzwoleniem Charkowa, stała się prologiem ogólnego strategicznego natarcia Armii Radzieckiej i stworzyła sprzyjające warunki do rozwinięcia ofensywy na Ukrainie Lewobrzeżnej.
Zwycięstwo wojsk radzieckich na łuku kurskim było jednym z największych wydarzeń drugiej wojny światowej. Postawiło Niemcy faszystowskie w obliczu katastrofy i stanowiło ważny etap na drodze Związku Radzieckiego do zwycięskiego zakończenia wojny.

Zarówno Niemcy jak i Sowieci ponieśli podczas tej wyniszczającej batalii olbrzymie straty. Podczas trwania operacji "Cytadela" - od 5 do 25 lipca (kiedy to oficjalnie odwołano operację), Niemcy ponieśli straty w ludziach sięgające 300 tys. Stracono 1500 czołgów i dział pancernych, w tym 19 "Tygrysów", 56 "Panter" (z 200 które wzięły udział w bitwie na Łuku Kurskim) oraz 42 Ferdinandy - z 90, które pojawiły się pod Kurskiem.
Ponad 100 dywizji Wehrmachtu i Waffen-SS, tj. 43% całości sił niemieckich na Froncie Wschodnim zostało zaangażowanych w zmagania na Łuku Kurskim w okresie lipca i sierpnia.

Olbrzymie straty poniosły także wojska sowieckie. W toku operacji "Cytadela" utraciły ok. 450 tys. żołnierzy. W broni pancernej straty były także bardzo wysokie, np. 5 APancGw straciła 220 czołgów, 25 KPanc. 378, 25 KPanc, 123, 1 APanc - 854 czołgi. Ogółem cztery radzieckie fronty utraciły w wyniku operacji "Cytadela", operacji "Kutuzuow" i "Rumiancew", od 6 do ponad 7000 czołgów! Jednak mimo tak wielkich strat, Rosjanie potrafili znacznie szybciej odbudować swój potencjał militarny i uzupełnić swe ubytki o wiele szybciej niż Niemcy, nawet mimo ogłoszonej przez Hitlera 16 stycznia 1943 roku "totalnej mobilizacji".