Przyczyny zawarcia uni polsko- litewskiej:
- chęć zabezpieczenia pogańskiej Litwy przed agresją ze strony Krzyżaków; w interesie Polski leżało osłabienie Zakonu Krzyżackiego, co dawało w przyszłości szansę na odzyskanie utraconych ziem
- dążenia możnowładztwa Małopolski do utrzymania i rozszerzenia wpływów na obszarze Rusi Halickiej
- odsunięcie groźby zdominowania Litwy przez prawosławną Ruś
- misją chrystianizacyjną na terenie Litwy był zainteresowany polski Kościół
- dla feudałów litewskich bardzo atrakcyjne były przywileje stanowe, które posiadała polska szlachta
Polityka dynastyczna Jagiellonów
Dynastyczna polityka Jagiellonów stawiała sobie za cel utrzymanie unii personalnej między Polską a Wielkim Księstwem Litewskim oraz objęcie tronów Czech i Węgier. Obdarzyli szlachtę przywilejami jednocześnie ograniczając prawa mieszczan i chłopów, co ukształtowało w państwie polsko- litewskim tzw. demokrację szlachecką.
Plusy i minusy panowanie Jagiellonów
Wieki XV i XVI to okres największego rozwoju miasta - czasy panowania Jagiellonów. Osiedlają się w Krakowie liczni kupcy, rzemieślnicy, architekci i uczeni. Najsłynniejsi przybysze, którzy wpisali się w dzieje Krakowa, to: W. Stwosz, F. Kallimach, J. Decjusz, Bonerowie (J. Boner, S. Boner), B. Berrecci. Wieki XVII i XVIII przynoszą jednak zahamowanie rozwoju i powolny upadek Krakowa. Punktem zwrotnym było przeniesienie rezydencji królewskiej do Warszawy w 1609, pogłębiają ten proces wojny i długotrwałe pobyty wojsk szwedzkich 1655- 1657, 1702- 1703, 1705, później pruskich i rosyjskich. W 1734 odbywa się w Krakowie ostatni pogrzeb królewski i ostatnia koronacja na Wawelu (Augusta III).
Przywileje szlacheckie w Polsce
1388 - przywilej piotrkowski
Władysław Jagiełło - król musiał wykupić szlachcica do niewoli, jeśli ten dostał się do niej poza granicami krraju; wypłata żołdu w wysokości 3 grzywny od kopii podczas wyprawy zagranicznej; niepowierzanie zamków osobom obcej narodowości
1422 - przywilej czerwiński
Władysław Jagiełło - zakaz łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku; nietykalność majątkowa bez wyroku sądowego; sądy miały sądzić według prawa pisanego; król musiał uzyskać zgodę rady królewskiej na bicie monety
1423 - statut warcki
Władysław Jagiełło - szlachta mogła wykupić majątki sołtysów "krnąbnych i nieużytecznych" i sama wyceniała wartość sołectw; ograniczenie wychodźstwa chłopów ze wsi; taksy wojewodzińskie - wojewodowie ustalali ceny maksymalne na produkty rzemieślnicze w miastach
1430, 1433 - przywilej jedlneńsko- krakowski
Władysław Jagiełło - nietykalność osobista i majątkowa szlachty (Neminem captivabimus nisi iure victum - "nikogo nie będziemy więzić bez wyroku sądowgo"); tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym
1454 - przywileje cerekwicko- nieszawskie
Kazimierz Jagiellończyk - potwierdzenie dotychczasowych praw dla szlachty; król nie mógł wydać nowych praw, nakładać nowego podatku i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich; przywilej stał się podstawą polskiego parlamentaryzmu
1456 - przywilej korczyński
Kazimierz Jagiellończyk - gwarantował, że w sprawach dotyczących losów danej ziemi zawsze o zdanie będą pytani jej dygnitarze
1496 - statuty piotrkowskie
Jan Olbracht - ograniczenie wychodźstwa chłopów ze wsi (tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś, tylko jeden przedstawiciel rodziny chłopskiej mógł zmienić zawód i iść do miasta; jeśli był to jedynak, nie mógł opuścić wsi); zwolnienie szlachty z opłat celnych na towary własne i sól; zakaz kupowania ziemi przez mieszczan; wprowadzenie taks wojewodzińskich na towary miejskie
1505 - konstytucja "Nihil novi"
anulowanie przywilejów Senatu z 1501; nowe prawa i podatki mogą być stanowione tylko za zgodą Sejmu i Senatu
1520 - sejm w Toruniu i Bydgoszczy
ustalono wymiar obowiązkowej pańszczyzny w wysokości minimum jednego dnia z łanu w tygodniu; swoboda żeglugi po Wiśle dla szlachty; ograniczenie praw sądów miejskich w razie, gdy sprawcą przestępstwa popełnionego w mieście był szlachcic
1573 - artykuły henrykowskie
Henryk Walezy - w 21 artykułach zagwarantowanao "złotą wolność" szlachecką i tolerancję religijną; wolna elekcja; władza ustawodawcza sprowadzona do dwuizbowego sejmu zwoływanego co 2 lata na 6 tygodni (sprawy podatków, cła, pospolitego ruszenia); kontrola senatu nad polityką zagraniczną; 16 senatorów rezydentów miało kontrolować działalność króla; prawo szlachty do rokoszu jeżeli król złamie prawo.
Reformacja to ruch religijny i społeczny w Europie w XVI wieku, dążący do wprowadzenia reform w Kościele katolickim w zakresie doktryny, organizacji i obyczajowości. Był on reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w Kościele: symonię, nepotyzm, laicyzację (zeświecczenie) oraz niski poziom intelektualny duchowieństwa, powiększanie dóbr kościelnych i wiele innych. Reformacja została zapoczątkowana ogłoszeniem w 1517 roku w Wittenberdze przez Marcina Lutra autora 95 tez.
Luteranizm – 1517, jego twórcą był Marcin Luter, zaś podstawą Pismo Święte, dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, Kościół instytucją tanią, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował nieomylność papieża, sakrament spowiedzi oraz płatne odpusty. Zniósł również celibat, który w Kościele Katolickim został bardzo wypaczony.
Anglikanizm – 1534, jego twórcą był Henryk VIII, na skutek buntu przeciw papieżowi, który odmówił udzielenia drugiego rozwodu. Henryk VIII rozwiązał zakony, znacjonalizował dobra kościelne, zniósł przymusowy celibat duchownych. Wprowadził liturgię w języku angielskim oraz komunię pod dwiema postaciami.
Kalwinizm – 1536, jego twórcą był Jan Kalwin, u jego podstaw leżało przekonanie, że Bóg jednych obdarza łaską konieczną do zbawienia, drugich nie. Proste, cnotliwe życie, powodzenie w życiu doczesnym, powaga, rezygnacja z przyjemności oddalających od Boga miały zapewnić zbawienie.
Kontrreformacja, prąd w Kościele katolickim zwalczający reformację w celu odbudowy własnej potęgi oraz politycznych, gospodarczych i kulturalnych wpływów. Wpływy kontrreformacji zaznaczały się od poł. XVI do końca XVII w. System celów stawianych sobie przez działaczy kontrreformacji opierał się na dążeniu do reformy wewnątrz Kościoła poprzez pogłębienie życia religijnego, wzmożenie dyscypliny, eliminację najbardziej rzucających się w oczy nadużyć kleru. Kontrreformacja rozpoczęła się po soborze trydenckim (1545- 1563) (sobory), który podjął kroki zmierzające do uzdrowienia stosunków wewnętrznych w Kościele i przekreślił wszelkie możliwości ugody z protestantami. Dużą rolę w rozwoju tego ruchu odegrał założony w 1540 zakon Braci Jezusowych - jezuitów. Kontrreformacja działała poprzez wszechstronnie rozwiniętą propagandę skierowaną przeciwko reformacji, stosowała także przymus wyznaniowy.
Jedną z potężnych broni papiestwa do walki z heretykami stała się inkwizycja, która od 1542 pod nazwą Świętego Oficjum. Dzięki podjętym działaniom postępy reformacji w wielu krajach zostały zatrzymane.
Zasady i instytucje demokracji szlacheckiej
SEJM- w Rzeczypospolitej szlacheckiej funkcjonowały 3 stany sejmujące: król, senat i izba poselska. Od roku 1493 mamy do czynienia z dwiema izbami w Sejmie: Poselską i Senatorską. Senat obraduje pod przewodnictwem króla, Sejm marszałka.
SENAT- składał się z biskupów, wojewodów, kasztelanów, marszałków, podskarbich (do XVI w. 80- 90 Senatorów, po Unii Lubelskiej 140.)
IZBA POSELSKA- posłowie wybrani z poszczególnych ziemi ( na początku XVIw 40- 45 posłów, po Unii Lubelskiej 170. Rodzaje Sejmu:
- Sejm walny zwyczajny
- Sejm walny nadzwyczajny
- Sejm konwokacyjny
- Sejm koronacyjny
Sejmiki ziemskie- rodzaje:
Sejmik przedsejmowy- szlachta wybiera przedstawicieli i zaopatruje ich w instrukcje.
Sejmik generalny- posłowie i senatorowie danej ziemi (prowincji) zbierają się razem w celu uzgodnienia wspólnego stanowiska na sejm walny.
Sejmik relacyjny- po zakończeniu obrad sejmu walnego wysłuchiwano racji z jego obrad.
Sejmik elekcyjny- wybierano kandydatów na sędziego ziemskiego.
Sejm wydawał zaaprobowane przez króla uchwały. Które dzieliły się na:
- konstytucję ( zawierały postanowienia o charakterze prawnym)
- uniwersały poborowe- określały rodzaj, wysokość i tryb ściągania podatków.
WOLNA ELEKCJA - PRZYWILEJE SZLACHECKIE
Wolna elekcja – wybór monarchy nie przestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natomiast prymas. Wczasie bezkrólewia 1572- 73 wykształciła się zasada powołania króla w wolnej elekcji; z racji ustalenia się zasady udziału w elekcji całej szlachty nazywa się taką elekcją – elekcją viritim. Wybór króla polskiego (jednocześnie wielkiego księcia litewskiego) odbywał się na zjeździe, na którym każdy szlachcic miał prawo wziąć udział osobiście Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się w roku 1573 we wsi Kamień pod Warszawą. Później ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja, była to wieś Wola pod Warszawą. Pierwsza udokumentowana elekcja na tron Polski odbyła się w roku 1386, a osobą która została wybrana na władcę ówczesnego państwa polskiego był Władysław Jagiełło. Król musi przestrzegać zasady wolnej elekcji, nie może podejmować decyzji w sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej bez zgody sejmu, musi przestrzegać wszystkich przywilejów szlachty, szlachta ma prawo wypowiedzieć królowi posłuszeństwo w sytuacji, gdyby łamał jej przywileje.
Przyczyny wojen polsko- szwedzkich
- rywalizacja obu państw o dominację na wybrzeżach Bałtyku i przejęcie kontroli nad handlem morskim (wojna o Inflanty w XVI w. W interesie polityki i gospodarki Rzeczypospolitej było nie dopuszczenie do zmian terytorialnych w Inflantach na korzyść Szwecji.)
- dodatkowym powodem wrogości był spór między polską i szwedzką gałęzią dynastii Wazów. Wybrany królem polskim szwedzki następca tronu Zygmunt III Waza został przez swoich szwedzkich poddanych pozbawiony należnego mu dziedzictwa.
Przyczyny wojen polsko - rosyjskich:
1.Zajęcie przez Rosjan twierdz polskich.
2.Odcięcie Moskwy od Inflant przez polaków.
3.Wojna o Inflanty.
4.Kryzys państwa rosyjskiego i okres tzw. wielkiej smuty, interwencja polskich magnatów tzw. Dimitriady, czyli popieranie pretendentów do tronu, którzy samozwańczo podawali się za Dymitra syna zmarłego cara Iwana IV Groźnego.
5.Nowy car Wasyl Szujski zawarł porozumienie z wrogą Rzeczpospolitej Szwecją.
Przyczyny wojen polsko- turskich:
1. Niefortunne interwencje częstokroć z inicjatywy polskich kresowych magnatów w Mołdawii, które drażniły Turcję.
2. Ataki kozaków na tureckie wybrzeża Morza Czarnego i związane z tym pretensje sułtańskiego dyplomaty wobec Polski.
3. Ataki tatarskie na polskie obszary południowo - wschodnie.
4. Pomoc polskiego króla Habsburgom - Sułtan uznał to za wystarczający powód do wypowiedzenia Polsce wojny.
Panowanie Sasów
Za czasów panowania Augusta II Sasa oraz Augusta III Sasa w Polsce panował nieład i nieporządek. Polska wzięła udział niepotrzebnie w Wojnie północnej i stanęła po stronie Rosji, co niestety z początku owocowało samymi niepowodzeniami. Szwedzi rozbili wojsko Rosyjskie zaś potem najechali na Polskę. Zajęli Warszawę, wygrali bitwę pod Kilszowem, wkroczyli do Krakowa i zrzucili chwilowo Sasa z tronu. Ziemie Polski i Litwy stały się „karczmą zajezdną” dla wojsk: saskich, szwedzkich i rosyjskich które bezlitośnie łupili kraj. W końcu Rosja zadała Szwedom druzgocącą klęskę, dzięki czemu August III objął dłoń. Można by pomyśleć, że dzięki temu zyskaliśmy sojusznika czyli Rosję, lecz niestety tak nie było. Car Piotr I mieszał się w decyzje naszego kraju, tak by nie mógł on stać się silnym państwem. Za panowania Augusta II Sasa biedniały miasta, chłopi głodowali, a większość szlachciców tylko żarła i jadła. Podczas jego 30 letnich rządów do skutku doszedł tylko jeden sejm.
Straty ziem w wojnach
1.w wyniku wojen polsko- szwedzkich:
- 1622 Inflanty
- blokada Gdańska
2. w wyniku wojen polsko- rozyjskich:
- Smoleńską, Czernikowską i Siwerską.
3. w wyniku wojen polsko- tureckich:
- czasowo Podole, Bracławszczyznę, część województwa kijowskiego
Reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego:
1. Reforma waluty- w użyciu weszły Nowe Monety, gdyż te, którymi posługiwano się do tej pory były fałszywe,
2. Ograniczenie liberum veto- nie obowiązywało na sejmach, podczas których Posłowie debatowali na tematy gospodarcze. Wówczas decydowała wiąkszość głosów
3. Głosowanie posłów- zezwolono na Głosowanie według ich własnej woli i sumeinia, nie nastomiast jak było to do tej pory, według postanowień sejmików.
4. Utworzenie Szkoły Rycerskiej w 1765 roku, by kształcią Nowe Wojsko,
5. Wzrósł Budżet państwa. Zwiąkszyły się możliwosci handlowe. Wznowiono eksloatacją rud żelaza i wągla kamiennego.
Przyczyny upadku Polski w Xviii
- Niefortunne rządy Sasów
- Za duża swawola szlachty, która nie dopuszczała do reform
- Ingerencja sąsiednich mocarstw (szczególnie Rosji) w sprawy Polski
- Bezsilność i chaos wywołane zrywaniem sejmów
- Królowie zależni od innych państw
- Podpisanie traktatu trzech czarnych orłów
- Nieudolność władców
- Wyczerpujące wojny (szczególnie wojna północna)
- Częste walki innych krajów na terenie Polski
- Liberum veto
- Rządy carycy Katarzyny II
- Słaba gospodarka i polityka kraju
- Za późne wprowadzenie potrzebnych reform
