Azja w dobie ekspansji kolonialnych krajów europejskich XIX i początek XX wieku

INDIE


Po wyparciu Francuzów z Indii wyłączne prawo handlu z Indiami miała angielska Kompania Wschodnio-indyjska. Kompania ta rządziła w Indiach i utrzymywała tam swoje wojsko. Ponieważ monopol wschodnio-indyjskiej Kompani był niewygodny dla angielskiej burżuazji przemysłowej, której znaczenie wzrastało, w roku 1813 odebrano kompani prawo wyłącznego handlu z Indiami. Od tego czasu zwiększył się przywóz do Indii towarów angielskich oraz wywóz z Indii surowców. Anglicy wybudowali w Indiach pierwszą kolej i przeprowadzili linie telefoniczne. Chłopi cierpieli jeszcze większy ucisk. W 1857w w Delhi rozpoczęli powstanie sipajowie (żołnierze, bojownicy). Sipajami nazwano tubylcze wojska Kompani Wschodnio-indyjskiej pod rozkazami oficerów angielskich. Sipajowie mieli armaty i nowe karabiny. Poparli ich chłopi i rzemieślnicy. Powstanie ogarnęło prawie całe północne Indie i część okręgów środkowych. Anglikom groziło wielkie niebezpieczeństwo: wojsk tubylczych razem z angielskimi oficerami było 10 razy więcej niż wojsk angielskich. Niektórzy drobni książęta hinduscy, pozbawieni niedawno swych posiadłości i tronów przyłączyli się do powstania. Anglicy stłumili ten ruch dopiero po dwuletnich walkach. Podczas oblężenia głównego ośrodka powstania Delhi, biedota miejska i rzemieślnicy bronili uparcie każdej barykady, każdej ulicy i każdego domu. Lecz liczna artyleria przerzucona przez Anglików na słoniach do Delhi, zadecydowała o wyniku walki. Najwięcej jednak pomógł Anglikom brak jedności wśród powstańców. Władcy feudalni i książęta nie mogli i nie chcieli kierować walką narodu przeciw obcym ciemiężcom i w końcu zdradzili naród. Powstanie upadło w 1958r. Po powstaniu Anglicy znieśli Kompanię wschodnio-indyjską i poddali Indie administracji państwowej. W obawie przed nowym wybuchem oświadczyli, że w przyszłości nie będą odbierać posiadłości władcom feudalnym i książętom. Od tego czasu hinduscy książęta stali się podporą władzy Anglików. Natomiast chłopów po dawnemu eksploatowali książęta, obszarnicy i cudzoziemscy ciemiężyciele- Anglicy.



CHINY



Chiny były zamknięte dla świata zewnętrznego. Kraje europejskie próbowały podporządkować Chiny własnym interesom ekonomicznym. Anglicy posłali do Chin flotę i wojsko i zażądali otwarcia kraju dla handlu zagranicznego. Anglicy przywozili z Bengalu i sprzedawali w portach Chińskich duże ilości opium. Z handlu opium kupcy brytyjscy czerpali ogromne zyski. Rósł sprzeciw wobec tego procederu władz chińskich. Chińczycy przechwytywali ładunki i niszczyli je. Stało się to przyczyną wybuchu tzw. „wojny opiumowej”. Chińczycy przegrali wojnę. Skutkiem przegranej wojny dla Chin było zajęcie przez Anglików Hongkongu i wprowadzenie wojska do kilku chińskich portów. Na mocy układu w Nankinie (1842) Chińczycy mieli zapłacić wysoką kontrybucję. Bezpośrednim skutkiem „wojny opiumowej” stała się gospodarcza penetracja cesarstwa chińskiego. Otwarcie chińskich portów dla angielskich towarów spowodowało, że w ślad za Anglią poszły inne państwa imperialne: Francja, Rosja, Niemcy, później Stany Zjednoczone i Japonia. Wymusiły one na Chinach podpisanie kilku nierówno prawnych traktatów tzw. „układy kagańcowe”. Według tej umowy Chińczycy zobowiązali się nie nakładać na przywożone towary cła wyższego niż 5% ich wartości oraz otworzyć dla handlu Kanton i cztery inne porty. Tak się zaczęło ujarzmianie Chin przez kapitalistów. W ten sposób Chiny uchodząc za państwo niepodległe popadały w coraz większą zależność od państw obcych. Upadł autorytet rządzącej dynastii mandżurskiej Cing, pogłębiła się korupcja urzędników, wzrosły podatki. Chłopi żyli w skrajnej nędzy, wystąpili przeciw feudałom. Położenie chłopów chińskich przyspieszyło wybuch powstania. Było to tzw. „powstanie tajpingów (1851-1864). Tajpingowie próbowali rozwiązać sprawę rolną – równy podział ziemi, podstawą reformy rolnej była konfiskata majątków i podział gruntów między chłopów. W 1864 roku ruch tajpingów załamał się. Jego skutkiem było rozbudzenie nacjonalizmu chińskiego, który odżył w powstaniu bokserów (1899-1901). Powstanie bokserów przyczyniło się do dalszego osłabienia rządów cesarskich. Na południu rozpoczął się nowy ruch lepiej zorganizowany i mający poparcie armii chińskiej. Na jego czele stanął Sun Jat-Sen. Ogłosił trzy zasady – program polityczny. Były to: jedność narodu chińskiego, demokratyczno-republikańska forma rządów i podział ziemi między chłopów. Zasady te stały się programem rewolucji w 1911 roku. W następstwie tej wojny upadła dynastia mandżurska, a rok później Chiny stały się republiką, prezydentem w 1912 roku został Juan Szy-Kaj. Okrojone terytorialnie Chiny stawały się w coraz większym stopniu krajem zależnym od obcego kapitału.






JAPONIA



Do połowy XIX wieku Japonia była prawie nieznana dla Europejczyków i Amerykanów ze względu na wyspiarskie położenie. W Japonii długo utrzymywały się struktury społeczno – ekonomiczne i polityczne. Japonią rządziła grupa feudałów na czele z wodzem armii – szogunem. W tym czasie w feudalnej Japonii już rozpoczął się rozwój manufaktury – produkcja cukru, tkanin bawełnianych, przędzy, wódek. We wsi japońskiej dało się zauważyć duże zróżnicowania wśród chłopów. Było wielu pozbawionych ziemi i wielu dzierżawców, z drugiej zaś strony utworzyła się nieliczna warstwa zamożnych chłopów. Zagrożenie dla Japonii pojawiło się , gdy na wody japońskie zaczęły docierać okręty europejskie. Japończycy próbowali przeciwstawiać się zagrożeniu nie zezwalając cudzoziemcom schodzić na ląd. Sytuacja zmieniła się gdy Stany Zjednoczone wysłały do Japonii silną eskapadę morską i zażądały otwarcia portów japońskich dla handlu zagranicznego. Japończycy nie mieli floty, nie mieli też artylerii. Obawiając się takiej napaści ze strony Europejczyków, jakie doświadczyły Chiny, szogun w imieniu cesarza podpisał umowy handlowe ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, z Anglią, Rosją i innymi państwami, w ten sposób otworzył Japonię dla stosunków ze światem zewnętrznym. Dodatkowe umowy były krzywdzące dla Japonii, cudzoziemcy mieszkający w niej nie podlegali japońskim ustawom ani sądom japońskim. Japonia nie miała prawa nakładać wysokich opłat celnych na towary zagraniczne. Japonia zaczęła się przygotowywać do wojny. W państwie japońskim narastała opozycja wobec istniejącego układu politycznego, który wyrażała władza szoguna. Ruch chłopów i biedoty miejskiej przeciw cudzoziemcom i szogunowi został stłumiony przez szoguna i cesarza, którzy połączyli się do wspólnej walki z ruchem ludowym. Burżuazja japońska stanęła po stronie cesarza i właścicieli ziemskich w walce z masami ludowymi. Po stłumieniu powstania cesarz aresztował szoguna zarzucając mu kapitulację przed Europejczykami i przywrócił rządy absolutne. Proklamowano przywrócenie rządów cesarza, którym został Matsuhito. Powołano rząd i utworzoną jednolitą administrację. Wydarzenia te zyskały nazwę „restauracji Meidzi”. Po tych wypadkach Japonia zaczęła przejmować technikę europejską. Armię i flotę organizowano na wzór europejski. Zaczęto przeprowadzać linie kolejowe, linie telegraficzne, organizowano żeglugę, urządzono pocztę i wprowadzono nauczanie powszechne. Japończycy stali się poddanymi cesarza. Ziemie książąt przeszły w ręce ich rzeczywistych posiadaczy, przeważnie lichwiarzy lub samurajów. Władza skupiła się w ręku cesarzy, szlachty i kasty wojskowej. Pewne wpływy miała również burżuazja. Modernizacja Japonii dokonywała się bez zatracenia japońskiej tradycji w sferze kultury. Ukoronowaniem procesu przemian było ogłoszenie przez cesarza w 1989r konstytucji, która wprowadzała w Japonii ustrój monarchii konstytucyjnej. Społeczeństwo miało zagwarantowaną wolność prasy i wolność zrzeszenia się. W ciągu pięćdziesięciu lat Japonia stała się mocarstwem na Dalekim Wschodzie, świadczą o tym akcje militarne zakończone zwycięstwami wojennymi nad Chinami (1985) i Rosją (1905).
Ogólne warunki historyczne sprzyjały wyzwoleniu Japonii spod opieki Europejczyków i Amerykanów. W początku lat sześćdziesiątych, kiedy w Japonii rozpoczął się ruch masowy przeciw cudzoziemcom, Stany Zjednoczone Ameryki były w ogniu wojny domowej, więc nie mogły mieszać się do spraw Japonii.
Nie mogła też zabierać głosu Rosja, która poniosła porażkę w wojnie krymskiej i zajęta była uwłaszczeniem włościan. Europa przeżyła cztery wojny prowadzące do zjednoczenia narodów, pochłonęły one uwagę Francji, państw włoskich i Związku Niemieckiego. Anglia musiała się liczyć z możliwością wciągnięcia jej w te wojny. Powstanie tajpingów w Chinach i udział w tłumieniu go zajmowały Anglię i Francję i odciągały ich uwagę od Japonii.