Powstanie polskiego rządu na emigracji

17 IX 1939roku rząd polski przekroczył granicę rumuńską, skąd zamierzał udać się do Francji. Pod naciskiem niemieckim został jednak internowany. Prezydent Mościcki, korzystając ze swoich konstytucyjnych uprawnień, mianował nowy gabinet. Prezydentem został Władysław Raczkiewicz (na pierwszą kandydaturę gen. Wieniawy- Długoszowskiego ze względów politycznych nie zgodzili się Francuzi). Premierem i Naczelnym Wodzem został gen. Władysław Sikorski (cieszący się poparciem rządu francuskiego). Po jego zaś śmierci w VII 1943 roku premierem został Stanisław Mikołajczyk (SL), a Naczelnym Wodzem gen. Kazimierz Sosnkowski. Obaj pełnili swoją funkcję do jesieni 1944 roku, kiedy to zostali zmuszeni do podania się do dymisji. Zastąpili ich: jako premier Tomasz Arciszewski (PPS), jako Naczelny Wódz- gen. Władysław Anders.
W skład gabinetu tworzonego przez Sikorskiego weszli przedstawiciele czterech stronnictw: Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy, oraz umiarkowani piłsudczycy. Utworzono również namiastkę parlamentu z funkcjami jedynie doradczymi- Radę Narodową, na czele z Ignacym Paderewskim a po jego śmierci (1941) Stanisławem Grabskim. Siedzibą rządu, uznanego przez Wielką Brytanię, Francję oraz większość państw neutralnych, buł Paryż a następnie miasto Angers.
Do głównych zadań rządu należały:
Utrzymywanie kontaktu z krajem i niesienie mu pomocy
Utworzenie i kierowanie konspiracją w kraju (Polskie Państwo Podziemne)
Utworzenie armii (Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie) i walka z Niemcami
Działalność dyplomatyczna w ramach Wielkiej Koalicji, a w późniejszym okresie walka polityczna o kształt terytorialny (granice) Polski oraz skład polityczny powojennego rządu
Po upadku Francji (VI 1940r.) rząd przeniósł się do Wielkiej Brytanii. Okoliczności tego wydarzenia spowodowały uaktywnienie opozycji w rządzie, która zarzucała Sikorskiemu niesprawną ewakuację wojsk z Francji oraz dążenie do poprawy stosunków z agresorem radzieckim. Zdecydowana interwencja Churchilla zapobiegła pozbawienia władzy Sikorskiego. Kwestia stosunku do ZSRR będzie wielokrotnie źródłem konfliktów w rządzie.
STOSUNKI POLSKO- RADZIECKIE 1941-1943
W chwili ataku Niemiec na Związek Radziecki państwo to stało się właściwie sojusznikiem Polski. Przy pośrednictwie Wielkiej Brytanii zawarto wówczas układ Sikorski- Majski, na mocy którego nawiązano stosunki dyplomatyczne, zapowiedziano wzajemną pomoc w walce z Niemcami i utworzenie armii polskiej w ZSRR (podległej rządowi na emigracji). Niejasne potraktowanie w układzie kwestii powojennych przyszłych granic wywołało ponownie opozycję w łonie rządu polskiego.
Dowództwo nad tworzącą się armią objął gen. W. Anders. Do rejonów formowania (Buzułuk- Kujbyszew) zaczęli napływać Polacy wywiezieni w głąb ZSRR, często wraz z rodzinami. Niemal od razu jednak pojawiły się trudności ze strony ZSRR z uzbrojeniem i wyposażeniem armii. W XII 1941 r., w trakcie wizyty Sikorskiego w Moskwie, postanowiono zwiększyć armię do 100 tysięcy (cześć jej ewakuować jednak na Bliski Wschód), zmienić miejsce jej formowania na Uzbekistan (lepsza możliwość zaopatrzenia z angielskiego Bliskiego wschodu), jednocześnie Stalin uchylał się od rozmów w sprawie granic, nie udzielił też informacji odnośnie losów polskich oficerów- jeńców z 1939 roku, którzy ?zaginęli? na terenie ZSRR.
Wkrótce Rosjanie zażądali wysłania na front jedynej, uzbrojonej już dywizji. Odmowa polska (zgodnie z umową miała wyruszyć jednocześnie cała armia) spowodowała obniżenie racji żywnościowej i zakończenie poboru do polskiej armii. Jednocześnie Churchill i Stalin uzgodnili za plecami Sikorskiego ewakuację do końca sierpnia armii polskiej w ZSRR dla wsparcia sił brytyjskich w Iranie i Egipcie. Stalinowi ?ciążyła? już niezależna od niego polska armia- będzie teraz dążył do utworzenia nowej, ale już pod komunistycznym dowództwem. Podobnie niewygodne dla niego będzie dalsze utrzymywanie stosunków z rządem Sikorskiego: będzie więc dążył do ich zerwania, planując po wojnie zainstalować w Polsce nowy, komunistyczny i całkowicie zależny od siebie rząd. Pretekstem do tego będzie tzw. sprawa katyńska- odkrycie przez Niemców grobów pomordowanych (a zdaniem Stalina zaginionych) polskich oficerów w Katyniu. Prośba polskiego rządu do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o określenie sprawców mordu zbiegła się z podobną notą niemiecką, co Rosjanie potraktowali jako pretekst do zerwania stosunków z rządem polskim, oskarżając go o współpracę z Niemcami- IV 1943 r.
Polacy wielokrotnie występować będą z inicjatywą ponownego nawiązania stosunków, co wobec wrogości Stalina okazało się niemożliwe.