Opisz powstanie i działalność Rządu Polskiej Rzeczypospolitej na emigracji w okresie II wojny światowej

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na emigracji, został powołany we Francji 30 IX 1939 roku, przez zaprzysiężonego w tym samym dniu na prezydenta Władysława Raczkiewicza. Przy mianowaniu prezydenta i powoływaniu rządu wykorzystano prerogatywy, jakie dawała Konstytucja kwietniowa.

Urząd premiera otrzymał Władysław Sikorski, który równocześnie objął tekę ministra spraw wojskowych, a 7 XI 1939 przejął obowiązki Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych po zrzeczeniu się tych stanowisk przez Edwarda Rydza-Śmigłego.

W skład rządu weszli: wicepremier Stanisław Stroński, minister spraw zagranicznych August Zaleski, minister skarbu Adam Koc, minister opieki społecznej A. Stroński, ministrami bez tek zostali: Józef Haller, S. Kot, A. Ładoś, Marian Seyda i Kazimierz Sosnkowski. Do zadań rządu należało reprezentowanie Polski w stosunkach międzynarodowych, organizowanie wojska polskiego, utrzymywanie łączności z okupowanym krajem i tworzenie w nim ruchu oporu.

Siedziba rządu znajdowała się w Paryżu, następnie w Angers (port w zach. Francji przy ujściu rzeki Maine do Loary) i od kwietnia 1940 w Londynie. Najwcześniej uznany został przez Francję, w pierwszych dniach października przez USA i Wielką Brytanię. Neutralny stosunek do gabinetu Sikorskiego zachowały państwa europejskie nie będące w stanie wojny z Niemcami.

Podobne stanowisko prezentował rząd włoski i przez pewien czas rządy przyszłych satelitów Niemiec: Rumunii, Węgier i Bułgarii. Przychylne stanowisko zajął Watykan, który ustanowił swego ambasadora w Angers już w styczniu 1940. Duże opory w Lidze Narodów napotykali przedstawiciele rządu ze strony ZSRR, z związku z tym że rząd od początku swej działalności, większość wysiłków skierował na odbudowę armii.

Jednym z najważniejszych celów naszego rządu była odbudowa armii. Już od października 1939 roku działały komisje werbunkowe we Francji, które miały przydzielać ochotników do dwóch polskich korpusów piechoty, dywizji pancernej i 15-20 eskadr lotniczych. Polskie siły morskie działać miały z baz z Wielkiej Brytanii, gdzie już pierwszego dnia wojny dotarł pierwszy dywizjon polskich niszczycieli. 7 listopada 1939 premier W. Sikorski mianowany został Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego. W maju 1940 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie liczyły już 84 tys. żołnierzy. Jednak po klęsce Francji armia polska została utracona, co stało się przyczyna kryzysu rządowego. W listopadzie tegoż roku podpisano porozumienie o polskiej flocie w Anglii, a w styczniu 1940 zawarto umowę wojskową pomiędzy Polską a Francją, a 5 VIII 1940 zawarto umowę wojskową z Wielką Brytanią. Gdy rząd Sikorskiego przeniósł się do Londynu, natychmiast przystąpiono do ponownej odbudowy polskich sił zbrojnych. W pierwszym okresie zwracano uwagę na tworzenie polskiego lotnictwa i marynarki, jednakże wobec bezpośredniego zagrożenia niemiecką inwazja przystąpiono do organizacji sił lądowych. Zasadniczą przeszkodą w tworzeniu polskich sił zbrojnych na Wyspach Brytyjskich był brak bazy rekrutacji żołnierzy. Akcje werbunkowe w USA, prowadzone z udziałem W. Sikorskiego oraz generała J. Hallera i I. J. Paderewskiego doprowadziły do pozyskania zaledwie 2600 ochotników. Sformowany wówczas Pierwszy Korpus Polski w Szkocji składał się z dwóch rozwiniętych brygad strzeleckich i kilku brygad skadrowanych, odpowiadających sile batalionu piechoty. Korpus otrzymał zadanie obrony 200 km wybrzeża na wypadek inwazji niemieckiej. Osamotnionej w walce Wielkiej Brytanii pomagało polskie lotnictwo i polska marynarka, odnosząc znaczące sukcesy w „bitwie o Anglię” i w „bitwie o Atlantyk”.

Kolejnym punktem działania rządu było tworzenie konspiracyjnej organizacji wojskowej na terenie okupowanego kraju którą był Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), czyli późniejsza Armia Krajowa (AK). ZWZ został powołany na miejsce Służby Zwycięstwu Polski (SZP). ZWZ wykorzystywał dotychczasowy dorobek swoich poprzedników, przejął ich siatkę konspiracyjną i kadry. Likwidacja SZP i powołanie w jej miejsce ZWZ miało na celu odsunięcie do wpływów politycznych działaczy i oficerów związanych z obozem „sanacji”. Wykonaniu tej idei oraz podporządkowaniu Związku rządowi na emigracji służyły dalsze postanowienia podejmowane poza krajem, dotyczące podziału terytorium Polski. Realia życia okupacyjnego i trudności w kierowaniu ZWZ zmusiły rząd RP do poszukiwania innych rozwiązań organizacyjnych, polegających m. in. na 3 części obejmujące: tereny okupacji niemieckiej, tereny okupacji radzieckiej, i tereny włączone do III Rzeszy. Stworzono także tajny organ władzy administracyjnej w okupowanej Polsce który nosił nazwę „Delegatury Rządu na Kraj”. Za łączność z krajem odpowiadał Komitet Ministrów do Spraw Kraju z generałem K. Sosnkowskim jako przewodniczącym.

Jedną z niekorzystnych sytuacji dla polskiego rządu było podpisanie, po agresji Niemiec na ZSRR, układu o pomocy wzajemnej i współpracy z rządem radzieckim (30 VII 1941). Brak w układzie punktu o niezmienności polskich granic z sierpnia 1939 zdecydował o wyrażeniu dezaprobaty dla premiera przez ministrów: Seydę, Sosnkowskiego i Zaleskiego, którzy ustąpili ze stanowisk. Mimo tego, układ przyniósł poprawę w traktowaniu obywateli polskich przez władze radzieckie i „amnestię” dla Polaków przebywających w więzieniach i łagrach, przede wszystkim zaś stwarzał możliwość utworzenia Armii Polskiej na Wschodzie.

Sprawa polskiej granicy wschodniej stała się kartą przetargową w rozmowach Winstona Churchila i Franklina Roosevelta z Józefem Stalinem, który otrzymał od nich podczas konferencji w Teheranie w 1943 ostateczne potwierdzenie zgody na zatrzymanie zagrabionych w 1939 ziem polskich. 25 IV 1943 zostały zerwane stosunki polsko-radzieckie, a ich przyczyną było m. in. ujawnienie przez Niemców grobów katyńskich.

Śmierć generała Władysława Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej 4 VII 1943 i powołanie nowego rządu z premierem Stanisławem Mikołajczykiem oznaczały dalsze osłabianie pozycji rządu polskiego. Próby nawiązania stosunków dyplomatycznych z ZSRR nie powiodły się ze względu na brak zgody ze strony polskiej na zmianę granicy polsko-radzieckiej.

Po zakończonej niepowodzeniem próbie przejęcia władzy w kraju poprzez akcję „Burza” rząd premiera Mikołajczyka podał się do dymisji (24 XI 1944). Nowym premierem został Tomasz Arciszewski (PPS). Na konferencji jałtańskiej (1945) zdecydowano o włączeniu wschodnich ziem Polski do ZSRR i powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) w oparciu o stworzony przez komunistów Rząd Tymczasowy.

Po utworzeniu w Moskwie TRJN z udziałem Stanisława Mikołajczyka – USA, Wielka Brytania i Francja cofnęły swe poparcie dla rządu w Londynie i wraz z ZSRR uznały TRJN (5 VII 1945). Decyzji jałtańskich nie przyjął do wiadomości rząd na emigracji i mimo cofnięcia uznania przez zachodnich sojuszników kontynuował swoją działalność.

Działania rządu RP na emigracji podczas II wojny światowej miały ogromny wpływ na wydarzenia w kraju, szczególnie na początku jego powstania, w miarę upływu czasu i podczas przeprowadzki do Londynu działalność polskiego rządu uległa drastycznemu pogorszeniu. Z prawie 100 tysięcznej armii zrobiło się kilka batalionów, zaś kontakt z krajem był co raz trudniejszy. Oprócz przeprowadzki ogromnym czynnikiem na załamanie się naszego rządu była śmierć W. Sikorskiego, oraz podpisanie układu z ZSRR o pomocy wzajemnej. Gdyby udało się uniknąć przynajmniej jednego z tych wydarzeń, uważam że historia rządu który wyrwał się z pod buta Hitlera mogła by być obfita w wydarzenia z których moglibyśmy być dumni, i z których inne państwa mogłyby brać przykład.