I. Struktura
Polskie Państwo Podziemne, związane z rządem na emigracji, realizowało swe funkcje w trzech związanych ze sobą pionach- wojskowym (ZWZ, AK), cywilnym, tzn. administracyjnym (Delegatura Rządu na Kraj), politycznym (PKP, potem RJN).
1. Pion wojskowy. Jeszcze we wrześniu 1939 roku zaczęły powstawać polskie wojskowe organizacje podziemne (na początku 1940 roku było ich około 150). Największą z nich była SZP (Służba Zwycięstwu Polski) - dowodził generał Michał Karaszewicz- Tokarzewski. Jednak ze względu na dominację w niej oficerów sanacyjnych, premier Sikorski zdecydował o rozwiązaniu SZP, tworząc na jej miejsce ZWZ (czyli Związek Walki Zbrojnej). ZWZ była organizacją ponadpartyjną, ogólnonarodową i ściśle wojskową (nie polityczną). Na jej czele stał gen. Sosnkowski, rezydujący we Francji Minister ds. Kraju, ale od VI 1940 roku komendantem głównym został gen. Stefan "Grot" Rowecki, a po jego aresztowaniu przez Niemców (VI 1943) gen. Tadeusz "Bór" Komorowski (do X 1944), ostatnim zaś generałem był Leopold Okulicki Niedźwiadek.
2. Pion cywilny. Ukształtował się dopiero w XII 1940 roku. Związane to było ze sporami między gen. Sikorskim a siłami politycznymi w kraju, które chciały przejąć władzę cywilną i polityczną jako tzw. Zbiorowa Delegatura. Dopiero w XII 1940 roku Delegatem Rządu na Kraj został Cyryl Ratajski (SP), a po jego rezygnacji krótko Jan Piekałkiewicz (X 1942- II 1943, SL), następnie Jan Stanisław Jankowski (V 1943- III 1945, SP) i jako ostatni Stefan Karboński (SL). Delegat miał być łącznikiem między rządem a krajem, który współpracował z partiami politycznymi, jednocześnie kierował podziemną administracją (wojewódzką, powiatową itp.) i cywilnym oporem społeczeństwa (w tym celu w 1941 roku utworzono Kierownictwo Walki Cywilnej- KWC).
Organizacyjnie Delegatura dzieliła się na departamenty (odpowiedniki ministerstw), np. sprawiedliwości, kultury i oświaty, pracy i opieki społecznej.
3. Pion polityczny. W II 1942 roku utworzono Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP), w skład którego weszły 4 partie: PPS-WRN (kryptonim koło), SN (kwadrat), SP (romb), SL (trójkąt). Między stronnictwami dochodziło do konfliktów, najlepiej wyglądała współpraca najsilniejszych- PPS i SL (ale to właśnie PPS-WRN na znak protestu przeciw układowi Sikorski- Majski przez 1,5 roku nie brała udziału w pracach PKP).
Wobec zmiany sytuacji na froncie w VIII 1943 roku PKP przekształcił się w Krajową Reprezentację Polityczną, co miało dokumentować wolę ściślejszej i bezkonfliktowej współpracy.
II. Działalność
ZWZ stopniowo wchłonął wiele mniejszych organizacji, a w II 1942 roku w ramach tzw. akcji scaleniowej zmienił nazwę na Armię Krajową, która miała podjąć skuteczną akcję jednoczenia polskiego podziemia. AK pod koniec 1942 roku liczyła ok. 200 tysięcy, a w 1944 ok. 350 tys. osób.
Naczelnym celem ZWZ- AK była samoobrona oraz przygotowanie powszechnego powstania w chwili załamania się Niemiec, stąd główną uwagę przywiązywano do szkolenia, gromadzenia broni, wywiadu, logistyki. W VII 1942 roku, wobec nowej sytuacji na froncie, w coraz większym stopniu przechodzono do ograniczonej walki bieżącej, co spowodowało m.in. rozwój oddziałów partyzanckich.
Walką bieżącą (zbrojną) w ramach AK kierował tzw. KEDYW (Kierownictwo Dywersji, gen. Nil- Fieldorf), jednocześnie działało Kierownictwo Walki Konspiracyjnej (KWK) jako ośrodek koordynujący i kierujący całością walki bieżącej (cywilną i zbrojną).
III. Przekształcenia.
Na początku 1944 roku, wobec wkraczania na ziemie polskie Armii Czerwonej, w państwie podziemnym doszło do pewnych przekształceń. PKP przekształciła się w Radę Jedności Narodowej (RJN), spełniającą rolę podziemnego parlamentu (17 osób, po 3 przedstawicieli z czterech głównych ugrupowań, po 1 z pięciu mniejszych) na czele z Kazimierzem Pużakiem.
W maju zaś powołano tzw. Krajową Radę Ministrów, na czele z Delegatem Rządu na Kraj w randze wicepremiera, co miało podkreślić znaczenie podziemia w kraju.