"Switeź".

W balladzie została przedstawiona zagadkowa historia związana z jeziorem Świteź. Ukazane jest ono w sposób niezwykle tajemniczy. Zwłaszcza noc potęguje ową tajemniczość, wzbudzając ponadto grozę.

"Bo jakie szatan wyprawia tam harce!
Jakie się larwy szamocą! (...)
Nieraz śród wody gwar jakoby w mieście,
Ogień i dym bucha gęsty,
I zgiełk walczących, i wrzaski niewieście,
I dzwonów gwałt, i zbrój chrzęsty".

Te przedziwne zjawiska są przyczyną domysłów. Pan na Płużynach, chcąc dotrzeć do prawdy, kazał przygotować dużą sieć rybacką, sprowadził księdza, który pobłogosławił prace ludzi. Ci zaś zarzuciwszy sieć, wyłowili młodą kobietę. Kobieta owa opowiedziała potomkowi dziedziców Świtezi i zgromadzonym historię niezwykle ciekawą.
Niegdyś stał tutaj gród Świteź. Pewnego razu, kiedy car z Rusi oblegał Mendoga, ten poprosił o wsparcie ojca opowiadającej historię dziewczyny - Tuhana. Ruszył on na pomoc księciu. Zawrócił jednak zaniepokojony losem pozostawionych dzieci, kobiet i starców.

Wtedy dziewczyna, mówiąc"
"...lękasz się niewcześnie,
Idź, kędy sława cię woła,
Bóg nas obroni: dziś nad miastem we śnie
Widziałam jego anioła",

rozwiała wątpliwości ojca. Niedługo po tym, jak mężczyźni wyruszyli, na gród najechał wróg. Córka w imieniu ogółu zwróciła się do Boga z prośbą o śmierć:

Jeśli nie możem ujść nieprzyjaciela,
O śmierć błagamy u ciebie,
Niechaj nas lepiej twój piorun wystrzela
Lub żywych ziemia pogrzebie".

Wówczas na skutek nieokreślonego, tajemniczego zjawiska nastąpiła przemiana ludzi w zioła. A każdy ktokolwiek je zerwał, natychmiast umierał. Od tych wydarzeń upłynęło już wiele czasu, ale znakiem ich jest nazwa kwiatów, która została w baśniach oraz języku ludu:

"Choć czas te dzieje wymazał z pamięci,
Pozostał sam odgłos kary,
Dotąd w swych baśniach prostota go święci
I kwiaty nazywa cary".

Opowiedziawszy ową historię, tajemnicza dziewczyna zniknęła

"I więcej nie słychać o niej".