Sztuka wychowywania dzieci i młodzieży. Koncepcja osoby w wychowaniu.

Proces wychowania dotyczy człowieka. Kim jest człowiek? Na to pytanie próbowało odpowiedzieć wiele osób, filozofów. Poniżej przytoczone są przykładowe odpowiedzi.
Protagoras: człowiek jest miarą wszechrzeczy. Tzn że przypisuje mu się doskonałość, decyduje o niemalże wszystkim.
Pascal: człowiek jest trzciną myślącą. to wskazuje, że człowiek myśli, ale w tym myśleniu nie jest doskonały.
Erazm z Rotterdamu: człowiek to istota złożona z dwóch pierwiastków – duszy i ciała, ale ten pierwiastek świadczy że jest cielesność i duchowość.

Wychowanie zakłada zawsze jakąś filozofię człowieka, którą najpierw trzeba poznać, by rozpocząć prawidłowy proces wychywania. Koncepcje człowieka przydatne do wychowania ustalił B. Suchodorski:
* koncepcja ontologiczna – człowiek to byt osobowy, niezależy, samodzielny. Coś co istnieje/
* koncepcja empiryczna – potrzeba badania rzeczywistości i poznawania, by w drodze badań nad człowiekiem wyciągnąć jakieś wnioski
* koncepcja materialistyczna – człowiek to istota aktywna, która sama tworzy siebie i rzeczywistość.

Opcje w spojrzeniu na człowieka:
* l' home machina: człowiek maszyna. Istota złożona z cząteczek, części. Maszyna ta wprawiona w ruch potrafi wszystko
* homo oeconomicus: wartość człowieka mierzona jest tym, co posiada
* homo faber: wartość człowieka mierzy się pracą
* homo dei: wartość człowieka jest w zależności od jego relacji z bogiem
* homo creator: człowiek twórczy

Wszystko zależy od tego jak spojrzymy na człowieka. Bez względu na to, w jakim obszarze jest człowiek, zawsze jest on osobą. Pojęcie osoby wpływające na ujęcie wychowania określił następująco Guardini:
* osoba jako pewna kategoria ontologiczna: człowiek jest bytem, istnieje w sensie substancjalnym. Najważniejsze jest przekazanie wiedy i w tym ujęciu akcent wychowania położony jest więc na formowanie człowieka mądrego
* osoba jako byt relacyjny: człowiek wchodzi w relacje z kimś, żadko jest sam jedyny. Naważniejsze w wychowaniu będzie więc formowanie człowieka jako istoty dialogowej
* osoba w kategorii etyczno-moralnych: akcent tu położony jest na sferę moralną. Celem wychowania jest kształtowanie w kontekście moralnym, nauce działania etycznego
* osoba w sensie psychologicznym i socjopsychologicznym: każdy to istota indywidualna, przez co się wyróżnia
Dziś także istnieje model osoby. Za najlepszy w dzisiejszych czasach uważa się model osoby historyczno-prakseologiczny: człowiek jako podmiot, który staje się osobą w rozmaitych sytuacjach życiowych.

Siły oddziaływujące na człowieka jako osobę wg S. Kunowskiego:
* siła bios: człowiek to istota którą wyróżnia genotyp. Trzeba wiedzieć co, jaka cecha jest uwarunkowana genetycznie, nie wolno wtedy tego u dziecka zmieniać. Np leworęczność, jeśli jest genetyczna, nie można z nią wtedy walczyć.
* siła ethos (kultura): każde środowisko kulturowe jest inne, każdy jest pod siła oddziaływania jakiegoś środowiska kulturowego
* siła los: nasz los życiowy, każdy z nas ma inny los, los wpływa na człowieka jako osobę
* siła agos (z gr 'ago' -> prowadzę, wychowuję): wychowanie. Różnimy się tym jak jesteśmy wychowani
* siła ego: świadczy o stosunku człowieka do samego siebie a w konsekwencji do innych ludzi.
Najbardziej oddziaływują na człowieka siły: bios i agos.

Helwecjusz powiedział „człowiek jest takim, jakim zrobiło go wychowanie”.
Wyróżniamy trzy zakresy wychowania:
* szeroki: proces złożony, bo uwarunkowany czynnościami wewnętrznymi i zewnętrznymi
* węższy: działania wychowawcy podejmowane w określonym celu, by dojść do rezultatu
* najwęższy: dotyczy kształtowania sfery emocjonalnej (wartości, oceny).

Definicje wychowania:
* definicje klasyczne:
- Suchodorski
- Wroczyński
- Muszyński
- Okoń
* definicje współczesne:
- C. Schaller [czyt. Szaler]: „Wychowywać, to znaczy pomagać istocie ludzkiej w odnajdywaniu się w swoim człowieczeństwie”. Akcent tu położony jest na wychowywanie jako pomoc, a także to by człowiek stał się ludzki.
- J. Tarnowski (transpozycja definicji Schallera): „Wychowywać to znaczy pomagać istocie ludzkiej w urzeczywistnianiu swojego człowieczeństwa”. Mamy realizować, pokazywać to człowieczeństwo.
- G. Mauco [czyt. Mako]: „Wychowywać to znaczy przyzwyczajać do obchodzenia się bez nas”. Czyli wychowanie w kategorii przyzwyczajania się do samodzielności.
- S. Kunowski: „Wychowanie, to ciągłe wyprowadzanie człowieka ze stanu natury do stanu kultury”. To znaczy że mamy nauczyć człowieka człowieczeństwa, by nie był „dziki”.
- T. Gadacz: „Wychowanie to nieustannie prowadzony dialog pomiędzy wychowawcą, a wychowankiem prowadzący ku horyzontowi dobra, piękna i prawdy”. Wychowanie jest więc dialogiem. Jeśli z kimś rozmawiamy mając na celu dobro, piękno, prawdę, to już jest to wychowanie.

Sztuka wychowania zależna jest od trzech elementów:
* charakter dzieci: nie bierzemy tu pod uwagę typów charakterologicznych, ale klasyfikację wg Stelli Chees:
- dzieci łatwe: nie sprawiające problemów w wychowaniu, pogodne, radosne, optymistyczne, mają duże możliwości adaptacyjne, są łatwe we współżyciu/
- dzieci trudne: na ogół są płaczliwe, kapryśne, nerwowe. Proces wychowania ich nie jest ani łatwy, ani szybki. Potrzeba dużo czasu i cierpliwości, a także innego rodzaju wychowania – bez autokreacji, przymusów i ciągłych kar.
- dzieci wolno rozgrzewające się: łagodne, pogodne, miłe, radosne. Wszystko robią w wolnym tempie/
* charakter rodziców: też nie charakterologiczny podział. Wyróżniamy dwie cechy stanowiące o charakterze rodziców:
- siła charakteru: konsekwencja rodziców; ważne jest też to by zgadzali się ze sobą mama i tata. Rodzic niekonsekwentny nie będzie wzorem i autorytetem dla dziecka. Stanowczość jest formą dyscypliny. Rodzice jednak muszą pamiętać o tym by być radośnie stanowczy – bez krzyku, spokojnie okazywać konsekwencję.
- miłość: musi być w życiu dziecka. Często jednak jest jej za mało, bądź za dużo, przez co dziecko cierpi. Musi być umiarkowana. Jest ważna dla sfery psychicznej dziecka, jego równowagi morlano-duchowej. Miłość ma wpływ na to jak dzieci będą później kochać innych. Ma też wpływ na rozwój fizyczny dziecka – dawka tej miłości decyduje o jego wzroście i wadze.
* atmosfera w domu: klimat życia w rodzinie. Ważne jest czy to rodzina zgodna, radosna, czy też kłócąca się. Dziecko powinno być wychowywane w jednej religii, w jednym świecie wartości. Nie może być braku spójności w oddziaływaniu rodziców na dziecko. Nie może być też nietolerancji i fanatyzmu.

Trzeba panować nad tymi elementami. Wszystko zależy od nas, możemy wszystko zmieniać. Nie wolno zmieniać jednak ciągle tylko dzieci. Czasem trzeba też dokonywać zmian w samym sobie. Trzeba mieć przede wszystkim czas na wychowywanie dziecka.